Το Στάλινγκραντ ήταν και Ουκρανικό
Στη συνεισφορά των Ουκρανών στη νίκη του Κόκκινου Στρατού κατά των Ναζί αποφάσισε να εμβαθύνει ο αμερικανός συγγραφέας και πρώην πεζοναύτης ‘Ελιοτ ‘Ακερμαν, ανατρέχοντας στα βιβλία του Βασίλι Γκρόσμαν, του Eβραίου ουκρανικής καταγωγής Σοβιετικού που υπήρξε ο κατ’εξοχήν χρονικογράφος της σοβιετικής αντίστασης κατά της ναζιστικής Γερμανίας.
Το 2016, δύο χρόνια μετά τη ρωσική εισβολή στο Ντονμπάς και την προσάρτηση της Κριμαίας, ο αμερικανός συγγραφέας και πρώην παρασημοφορημένος) πεζοναύτης ‘Ελιοτ ‘Ακερμαν προσεκλήθη σε στρατιωτική σχολή του Κιέβου για να παρουσιάσει την ουκρανική έκδοση ενός μυθιστορήματός του, η υπόθεση του οποίου εκτυλίσσεται στο Αφγανιστάν (όπου υπηρέτησε ο ‘Ακερμαν, όπως επίσης και στο Αφγανιστάν).
Σε άρθρο του στο The Atlantic γράφει πως το αμφιθέατρο ήταν γεμάτο κυρίως με ευέλπιδες που τους συνόδευαν οι εκπαιδευτές τους, κάποιοι από τους οποίους μόλις είχαν επιστρέψει από τα μέτωπα στην ανατολική Ουκρανία. Επειτα, όμως, από μία ώρα συζήτησης και την ολοκλήρωση της παρουσίασης, εμφανίστηκαν από το βάθος της αίθουσας τρεις άνδρες γύρω στα 50 –«με χοντρούς λαιμούς, κοντά μαλλιά και μακριά μέχρι τους μηρούς δερμάτινα πανωφόρια»– οι οποίοι τον πλησίασαν με άγνωστες προθέσεις. «Ο ένας μίλησε γρήγορα με τον διερμηνέα μου. Οταν έβγαλε κάτι από την τσέπη του και αποπειράθηκε να με πιάσει, τρόμαξα. Ομως κρατούσε ήδη το πέτο μου, προσπαθώντας να στερεώσει πάνω του μια καρφίτσα. Ο διερμηνέας μού εξήγησε ότι αυτοί οι τρεις άνδρες ήταν βετεράνοι του πολέμου της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν. Επειδή εγώ ήμουν βετεράνος του πολέμου των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, ήθελαν να μου δωρίσουν μια καρφίτσα της Ενωσης Βετεράνων του Αφγανιστάν ως ένδειξη φιλίας. Και οι τρεις φορούσαν την ίδια καρφίτσα», εξηγεί στο κείμενό του. Στη συνέχεια πληροφορήθηκε πως οι ουκρανοί βετεράνοι του πολέμου της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν ήταν αναγκασμένοι να ζουν σε ένα «πολιτισμικό κενό» στην πατρίδα τους. Επειδή είχαν προσφέρει τις υπηρεσίες τους στον σοβιετικό στρατό, άμεσος απόγονος του οποίου είναι ο σύγχρονος ρωσικός στρατός, η προσφορά τους, όχι μόνο δεν αναγνωριζόταν όπως θα άρμοζε, αλλά τους καθιστούσε τρόπον τινά ύποπτους στα μάτια πολλών νεότερων Ουκρανών. «Οταν, όμως πολέμησαν, υπηρετώντας στις τάξεις του σοβιετικού στρατού, το έκαναν ως Ουκρανοί. Η σοβιετική στρατιωτική δράση –στο Αφγανιστάν και, ακόμη πιο καίρια, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο– δεν ήταν μόνο ρωσική, αλλά και ουκρανική», γράφει ο αμερικανός πρώην πεζοναύτης και συγγραφέας. Ο Ακερμαν υπενθυμίζει πως την προηγούμενη εβδομάδα συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από το τέλος της Μάχης του Στάλινγκραντ, η έκβαση της οποίας (επικράτηση των Σοβιετικών) άλλαξε, τελικά, τον ρου του πολέμου. Για να τιμήσει τους ήρωες της μάχης, ο Βλαντίμιρ Πούτιν μετέβη στο πρώην Στάλινγκραντ, νυν Βόλγκογκραντ, ενώ κατά τη διάρκεια τηλεοπτικού του διαγγέλματος σημείωσε, μεταξύ άλλων, πως «είναι η κληρονομιά των γενεών, οι αξίες και οι παραδόσεις που καθιστούν τη Ρωσία διαφορετική, που μας κάνουν δυνατούς και σίγουρους για τους εαυτούς μας, για το ήθος μας και για τη νίκη μας». Σοβιετικοί στρατιώτες στα χαρακώματα του Στάλινγκραντ, τον Σεπτέμβριο του 1942 (Getty Images) Ωστόσο, ο ρώσος πρόεδρος, αναμενόμενα φυσικά, παρέλειψε να αναφέρει πως η νίκη των Σοβιετικών εναντίον των Γερμανών και του ναζισμού στο Στάλινγκραντ «δεν ήταν μόνο μα ρωσική νίκη, υπήρξε επίσης και νίκη των Ουκρανών», γράφει ο Ακερμαν. Ο οποίος, θέλοντας να μάθει περισσότερα για τη δράση των Ουκρανών στη Μάχη του Στάλινγκραντ και τη συνεισφορά τους στη νίκη του Κόκκινου Στρατού, αποφάσισε να διαβάσει τα βιβλία του Βασίλι Γκρόσμαν, ενός εβραίου ουκρανικής καταγωγής σοβιετικού πολίτη που γεννήθηκε το 1905 έξω από το Κίεβο.
«Ο Γκρόσμαν βρέθηκε στο Στάλινγκραντ και έγινε ίσως ο μεγαλύτερος χρονικογράφος της σοβιετικής εμπειρίας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρότι Ουκρανός, έγραφε στα ρωσικά και πέθανε στη Μόσχα. Ο Γκρόσμαν έγραψε αρκετά μυθιστορήματα για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά η αλληλεπίδραση μεταξύ των ουκρανικών, των ρωσικών και των σοβιετικών ταυτοτήτων και αφηγημάτων παρουσιάζεται πιο έντονα στο βιβλίο του “Ο Αθάνατος Λαός” του 1942.
Μέσω μιας σειράς αλληλένδετων ιστοριών, το βιβλίο αφηγείται την υποχώρηση του Κόκκινου Στρατού μέσω της Ουκρανίας τους μήνες μετά τη γερμανική εισβολή, στις 22 Ιουνίου του 1941», συνοψίζει ο Ακερμαν, παραθέτοντας ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο του Γκρόσμαν: «Σκόνη πλανάται πάνω από την Ουκρανία και τη Λευκορωσία, στροβιλίζεται πάνω από τη σοβιετική γη. Τη νύχτα, ο σκοτεινός αυγουστιάτικος ουρανός κοκκινίζει από τη δυσοίωνη λάμψη των φλεγόμενων χωριών… Γέροι, γυναίκες και παιδιά σε χωριά και κοινότητες γνέφουν στους στρατιώτες καθώς υποχωρούν, προσφέροντάς τους πίτες, αγγούρια και ποτήρια με γάλα. Οι γριές κλαίνε και οδύρονται, αναζητώντας ανάμεσα σε χιλιάδες βλοσυρά, σκονισμένα, εξαντλημένα πρόσωπα, το πρόσωπο ενός γιου. Και απλώνουν τα μικρά λευκά δεμάτια με τα φαγητά που προσφέρουν. “Πάρε αυτό […] Είστε όλοι γιοι μου. Ο καθένας σας έχει μια θέση στην καρδιά μου”». Το βιβλίο του Γκρόσμαν είναι, φυσικά, γεμάτο συμφορές που πλήττουν τους τραγικούς πρωταγωνιστές του –«στρατιώτες, πολιτικούς επιτρόπους και αμάχους εξίσου»– καθώς δέχονται το κύριο βάρος της εισβολής των στρατευμάτων του Χίτλερ στη σοβιετική επικράτεια. Ο Ακερμαν αναφέρει πως η ανάγνωση του βιβλίου θα ήταν απόλυτα στενάχωρη και αποκαρδιωτική εάν δεν ήταν γνωστό ότι, παρά τις πολλές ήττες των Σοβιετικών, κατά την αρχική υποχώρησή τους ενώπιον της επέλασης των στρατευμάτων του Χίτλερ, θα επικρατούσαν τελικά στο Στάλινγκραντ, θέτοντας έτσι τις βάσεις για την οριστική ήττα της ναζιστικής Γερμανίας. «Το βιβλίο οφείλει τη δύναμή του στο ότι ο αναγνώστης βρίσκεται μέσα σε μια καλά κατανοητή αφήγηση. Ωστόσο, όταν διαβάζουμε τον “Αθάνατο Λαό” μέσα από το πρίσμα του τρέχοντος πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, δεν υπάρχει ξεκάθαρο τέλος που να καθησυχάζει τον αναγνώστη», γράφει στην ανάλυσή του. «Ο Πούτιν έχει επανειλημμένως δικαιολογήσει την εισβολή του στην Ουκρανία με το πρόσχημα της αποναζιστικοποίησης. Οι περιγραφές του Γκρόσμαν, ωστόσο, όσον αφορά τη στρατιωτική μηχανή των Ναζί, θυμίζουν ανησυχητικά τις σημερινές ρωσικές δυνάμεις εισβολής», προσθέτει. Οι Σοβιετικοί πολεμούσαν στους δρόμους και στις λεωφόρους της ισοπεδωμένης πόλης τους. Σύντομα, οι πολιορκητές μετατράπηκαν σε πολιορκημένους, οι υπερασπιστές της πόλης σε επιτιθέμενους (Laski Diffusion/Getty Images)
Στον «Αθάνατο Λαό», ένας πολιτικός επίτροπος ονόματι Σεργκέϊ Μπογκάριοφ, αναφέρει μεταξύ άλλων πως οι ναζιστές έφεραν μόνο ένα νέο στοιχείο στην παγκόσμια ιστορία και πολιτική –«αναίσχυντη λεηλασία και οργανωμένη θηριωδία»– και σύμφωνα με τον Ακερμαν οι αδιάκριτοι βομβαρδισμοί ουκρανικών πόλεων από τις ρωσικές δυνάμεις σίγουρα μπορούν να χαρακτηριστούν ως «αναίσχυντη λεηλασία και οργανωμένη θηριωδία». Θεωρεί επίσης πως όλα όσα έγραψε πριν πολλές δεκαετίες ο Γκρόσμαν για τους ανηλεείς βομβαρδισμούς αμάχων από τους Ναζί διαβάζονται σήμερα «σαν ανταποκρίσεις από το Μπαχμούτ, το οποίο οι Ουκρανοί υπερασπίζονται, όπως οι Σοβιετικοί πρόγονοί τους υπερασπίστηκαν κάποτε το Στάλινγκραντ.
Δυστυχώς, η στειρότητα που ο Γκρόσμαν συνδέει με τον φασισμό, σήμερα αφορά τη Ρωσία. Ο πόλεμος του Πούτιν έχει μετατρέψει τη Ρωσία σε παρία, περιορίζοντας την ιστορικά δραστήρια και δημιουργική κουλτούρα της στο περιθώριο», γράφει ο ‘Ακερμαν.
Θυμίζει επίσης πως πολλοί Ουκρανοί ανέκαθεν απέρριπταν, πολύ πριν την περυσινή εισβολή, την ιδέα σύμφωνα με την οποία την ευθύνη για τη ρωσική επιθετικότητα κατά της πατρίδας τους τη φέρει κατά κύριο λόγο, αν όχι αποκλειστικά, ο Βλαντίμιρ Πούτιν, και δεν βαραίνει τον ρωσικό λαό στο σύνολό του. Και είναι αλήθεια πως η Ρωσία έχει «παράδοση στην πατερναλιστική αντιμετώπιση της Ουκρανίας», γεγονός που αναμφίβολα συνέβαλε στο ξέσπασμα του πολέμου που μαίνεται ακόμα. Ωστόσο, οι δύο χώρες εξακολουθούν να συνδέονται στενά, παρά τις διαφορετικές ταυτότητές τους.
«Είναι αδύνατο για τη Ρωσία ή την Ουκρανία να διεκδικήσουν την αποκλειστική κυριότητα της ηρωικού αφηγήματος όσον αφορά τη σοβιετική αντίσταση στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το έργο του Γκρόσμαν αποδεικνύει μόνο πόσο άρρηκτα συνδεδεμένες είναι και οι δύο εθνικές ταυτότητες με τη σοβιετική αφηγηματική κληρονομιά, την οποία η Ρωσία έστρεψε εναντίον της Ουκρανίας, παρότι οι Ουκρανοί επιδεικνύουν το σθένος των σοβιετικών προκατόχων τους σε μάχες που διεξάγονται στα ίδια εδάφη όπου οι Ναζί και οι Σοβιετικοί συγκρούστηκαν πριν από 80 χρόνια», αναφέρει ο Ακερμαν.
Οσον αφορά τον «Αθάνατο Λαό», ήταν, σύμφωνα πάντα με τον Γκρόσμαν, ο σοβιετικός λαός, ο οποίος όμως δεν υπάρχει πια. «Ο αέρας σφύριζε πάνω από τα χωράφια. Δύο άνδρες εμφανίστηκαν από εκεί που άρχιζαν να σβήνουν οι φωτιές… Το αίμα έτρεχε μέσα από τα ρούχα τους. Εκαναν αργά, βαριά βήματα, στηρίζοντας ο ένας τον άλλον. Εκεί που κυλούσε κάτω στο έδαφος, το αίμα των δύο ανδρών αναμείχθηκε. Ηταν αδέρφια. Τίποτα στη ζωή ή στον θάνατο δεν μπορούσε πλέον να τους χωρίσει», έγραψε σχετικά στο βιβλίο του ο κατεξοχήν χρονικογράφος της αντίστασης των Σοβιετικών κατά της ναζιστικής Γερμανίας.
Πηγή: Protagon.gr