Το ιστορικό των γαλλικών κυβερνήσεων στην παράκαμψη του κοινοβουλίου: μια σύντομη ιστορία του άρθρου 49.3
Χωρίς να αποτελεί εξαίρεση, η 16η Μαρτίου σηματοδοτεί την 100ή φορά κατά τη διάρκεια της Πέμπτης Δημοκρατίας της Γαλλίας που η εκτελεστική εξουσία επέλεξε να επιστρατεύσει ειδικές εξουσίες για να επιβάλει την εφαρμογή ενός αντιλαϊκού μέτρου.
Ενθαρρυμένη από τα ενωμένα συνδικάτα, η διελκυστίνδα μεταξύ του δρόμου και της κυβέρνησης σχετικά με τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος του Εμανουέλ Μακρόν είχε πάρει κυρίως τη μορφή απεργιών και διαδηλώσεων από τα μέσα Ιανουαρίου.
Ωστόσο, η απόφαση της κυβέρνησης να παρακάμψει την Κάτω Βουλή επικαλούμενη το άρθρο 49.3 του γαλλικού Συντάγματος την Πέμπτη 16 Μαρτίου έχει πλέον φέρει σε έντονη αντιπαράθεση τη σχετική πλειοψηφία του Μακρόν με τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Τη Δευτέρα 20 Μαρτίου, επιβίωσε μιας κρίσιμης ψηφοφορίας δυσπιστίας με μόλις 9 ψήφους, επισπεύδοντας την έγκριση του νομοσχεδίου και ωθώντας χιλιάδες ανθρώπους να ξεχυθούν στους δρόμους σε αυθόρμητες διαδηλώσεις διαμαρτυρίας.
Εν τω μεταξύ, μια ολοένα αυξανόμενη πλειοψηφία Γάλλων και διαδηλωτών απορρίπτει τη νομοθεσία, η οποία θα αύξανε την ελάχιστη ηλικία συνταξιοδότησης από τα 62 στα 64 έτη.
Μακριά από το να αποτελεί εξαίρεση, η 16η Μαρτίου σηματοδοτεί την 100ή φορά κατά τη διάρκεια της Πέμπτης Δημοκρατίας της Γαλλίας που η εκτελεστική εξουσία επέλεξε να επιστρατεύσει ειδικές εξουσίες για να επιβάλει την εφαρμογή ενός αντιλαϊκού μέτρου. Ο πρόεδρος Μακρόν χρησιμοποίησε το άρθρο μία φορά στην πρώτη του θητεία (2017-2022) και 11 φορές από την έναρξη της δεύτερης θητείας του, τον Ιούνιο του 2022. Εισήχθη στο Σύνταγμα της Πέμπτης Δημοκρατίας το 1958 με συγγραφέα τον Michel Debré, το άρθρο 19 παράγραφος 3 του Συντάγματος της Γαλλίας -γνωστό ευρέως ως “49.3”- είχε ως στόχο να “εξορθολογήσει” το κοινοβουλευτικό σύστημα και να επιλύσει κρίσεις και αδιέξοδα παραδίδοντας τα ηνία στην εκτελεστική εξουσία.
Michel Debré
Ανεξαρτήτως της τοποθέτησής τους, οι διαδοχικές γαλλικές κυβερνήσεις τα τελευταία 20 χρόνια κατέφυγαν σχεδόν συστηματικά σε αυτό για να περάσουν νομοσχέδια που τροποποιούν βαθιά το σύστημα πρόνοιας της χώρας ή τους εργασιακούς κανονισμούς – ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα υποχωρήσουν εκ των υστέρων υπό την πίεση του δρόμου.
Ο Μάιος του 68 ήταν επίσης μια κοινοβουλευτική κρίση
Βασικό σημείο αναφοράς στην ιστορία των κινημάτων διαμαρτυρίας των τελευταίων 50 ετών, η κρίση του Μάη του ’68 δεν έλαβε χώρα μόνο στα αμφιθέατρα και στους δρόμους. Ενέπνευσε επίσης την εναντίωση στον γκωλισμό, την πολιτική σκέψη που γέννησε ο ηγέτης της γαλλικής αντίστασης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και πρώην πρόεδρος Σαρλ ντε Γκωλ (1959-1969).
Εξαντλημένος από 10 χρόνια στην εξουσία, ο Ντε Γκωλ παρέμεινε στην εξουσία με μια ισχνή πλειοψηφία, είτε στην κοινή γνώμη είτε στην εθνοσυνέλευση. Στις 24 Απριλίου 1968, μια ψήφος δυσπιστίας σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης απέτυχε λόγω έλλειψης 8 ψήφων. Καθώς η εκτελεστική εξουσία προβληματιζόταν για το πώς θα έπρεπε να ανταποκριθεί στα αιτήματα των φοιτητών και των εργαζομένων, η αντιπολίτευση εξέδωσε νέα πρόταση δυσπιστίας, η οποία συζητήθηκε σε κλίμα ακραίας έντασης στις 21 και 22 Μαΐου.
Τότε ο ηγέτης της Αριστεράς, Φρανσουά Μιτεράν (ο οποίος στη συνέχεια έγινε πρόεδρος από το 1981 έως το 1995), μίλησε για μια κρίση του καθεστώτος που υπονόμευε το “σύστημα” που βρισκόταν στην εξουσία και ζήτησε μια πολιτική “εναλλακτική λύση” την οποία ήταν έτοιμος να ενσαρκώσει. Αν και επικριτικός ως προς τη διαχείριση της κρίσης από την κυβέρνηση, ο Valéry Giscard d’Estaing (πρόεδρος από το 1974 έως το 1981) και η ομάδα των Ανεξάρτητων Ρεπουμπλικανών του στάθηκαν στο πλευρό της εκτελεστικής εξουσίας. Η ψηφοφορία δυσπιστίας απέτυχε, με 233 βουλευτές να ψηφίζουν υπέρ – 11 λιγότεροι από τους 244 που απαιτούνταν.
Ωστόσο, η κοινοβουλευτική νίκη δεν αρκούσε για να αποκαταστήσει τη νομιμότητα της κυβέρνησης, εν μέσω αδυσώπητων φοιτητικών και εργατικών διαδηλώσεων. Έτσι, στις 30 Μαΐου, ο ντε Γκωλ ακολούθησε τη συμβουλή του πρωθυπουργού του, Ζορζ Πομπιντού, προκηρύσσοντας νέες βουλευτικές εκλογές, αφού είχε παίξει για ένα διάστημα με την ιδέα ενός δημοψηφίσματος για τη μεταρρύθμιση.
Αξιοποιώντας τους φόβους για επαναστατική αναταραχή, οι γκωλικοί εξασφάλισαν μια πρωτοφανή πλειοψηφία στις βουλευτικές εκλογές της 23ης και 30ής Ιουνίου 1968. Αλλά η νίκη αυτή ήταν τότε, για άλλη μια φορά, επισφαλής και υπερβολικά συνδεδεμένη με το συγκεκριμένο πλαίσιο. Στην πραγματικότητα, οι εμφύλιες ταραχές του 1968 επέφεραν σοβαρό πλήγμα στην κυβέρνηση, ωθώντας τον ντε Γκωλ να παραιτηθεί 10 μήνες αργότερα, μετά την αποτυχία του συνταγματικού δημοψηφίσματος του Απριλίου 1969 για την αποκέντρωση της κυβέρνησης.
Μαζικές διαμαρτυρίες
Μαζικές διαδηλώσεις συγκλόνισαν και πάλι την εκτελεστική εξουσία το 1984. Με επικεφαλής τον Pierre Mauroy (πρωθυπουργός υπό τον François Mitterand από το 1981 έως το 1984), η κυρίως σοσιαλιστική κυβέρνηση αντιμετώπισε σφοδρή αντιπολίτευση για το νομοσχέδιο Savary, το οποίο αποσκοπούσε στη δημιουργία ενός ενιαίου και κοσμικού εθνικού εκπαιδευτικού συστήματος.
Η κυβέρνηση διέθετε την απαιτούμενη πλειοψηφία για την υιοθέτηση του κειμένου, το οποίο αποτελούσε μέρος 110 προτάσεων που υπέβαλε ο Μιτεράν το 1981. Ωστόσο, υπέκυψε στη χρήση του άρθρου 49.3 στις 23 Μαΐου 1984 για να προωθήσει το νομοσχέδιο μετά την πρώτη ανάγνωση στην Εθνοσυνέλευση.
Η πίεση στην πιάτσα και στην κοινή γνώμη ήταν τέτοια που ο Μιτεράν ανακοίνωσε τελικά την απόσυρση του νομοσχεδίου στις 12 Ιουλίου 1984, με αποτέλεσμα την παραίτηση του υπουργού Παιδείας Alain Savary και του πρωθυπουργού Pierre Mauroy.
Δύο χρόνια αργότερα, ο Jacques Chirac έλαβε την ίδια απόφαση εν μέσω μεγάλης κλίμακας διαμαρτυριών κατά του νομοσχεδίου Devaquet, το οποίο επεδίωκε να επιτρέψει στα πανεπιστήμια να επιλέγουν τους φοιτητές και να εισαγάγουν τον ανταγωνισμό στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
1995: Η μητέρα όλων των διαδηλώσεων κατά της γαλλικής συνταξιοδοτικής μεταρρύθμισης
Μεταξύ 1988 και 1993, οι σοσιαλιστικές κυβερνήσεις είχαν μόνο σχετική πλειοψηφία στην εθνοσυνέλευση. Αλλά όταν κατέφυγαν στο άρθρο 49.3 ή αντιμετώπισαν ψηφοφορίες δυσπιστίας που μερικές φορές παραλίγο να τις ανατρέψουν, αυτό δεν έγινε ποτέ στο πλαίσιο μαζικών ή ριζοσπαστικών διαμαρτυριών για τις μεταρρυθμίσεις.
Αυτό άλλαξε τον Νοέμβριο-Δεκέμβριο του 1995 με την εναντίωση σε ένα πακέτο λιτότητας που ήταν γνωστό από το όνομα του τότε πρωθυπουργού, Alain Juppé. Με σκοπό τη σύσφιξη των δημόσιων οικονομικών ενόψει της υιοθέτησης του ευρώ από τη Γαλλία, οι μεταρρυθμίσεις θα είχαν – μεταξύ άλλων – αυξήσει τις εισφορές των εργαζομένων στα συνταξιοδοτικά ταμεία και θα ευθυγράμμιζαν τα καθεστώτα συνταξιοδότησης των εξειδικευμένων συνταξιούχων με εκείνα του γενικού πληθυσμού.
Το νομοσχέδιο προκάλεσε αναταραχή σε κλίμακα που δεν είχε παρατηρηθεί από το 1968, παρόλο που η κυβέρνηση διέθετε μεγάλη πλειοψηφία στις δύο συνελεύσεις. Όπως και το 1986, η κυβέρνηση κατέληξε να αποσύρει το νομοσχέδιό της στις 15 Δεκεμβρίου 1995 χωρίς να ζητήσει τη γνώμη της εθνικής συνέλευσης.