Ιάννης Ξενάκης: Ηχητικές Οδύσσειες. ΕΜΣΤ
Μια συμπαραγωγή του ΕΜΣΤ και της Musée de la Musique-Philharmonie de Paris
29.06.2023-07.01.2024
Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων-Ισόγειο
Το ΕΜΣΤ ανοίγει τις πόρτες του στον Ιάννη Ξενάκη (1922-2001), από τους σημαντικότερους δημιουργούς του 20ού αιώνα, που με το πολυσχιδές και ρηξικέλευθο έργο του χάραξε νέους δρόμους για τον πολιτισμό του 21ου αιώνα. Σε συνεργασία με κορυφαίους μουσικούς θεσμούς από τις δύο πατρίδες του Ξενάκη, του Musée de la Musique-Philharmonie de Paris από την Γαλλία και το Ωδείο Αθηνών και το ΚΣΥΜΕ από την Ελλάδα, το ΕΜΣΤ διοργανώνει τη μεγαλύτερη εκθεσιακή παρουσίαση του Ιάννη Ξενάκη στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Η πρωτοβουλία για την έκθεση του Ξενάκη εντάσσεται στο πλαίσιο της αποστολής του Μουσείου, η οποία, μεταξύ άλλων, αποσκοπεί στην ανάδειξη του έργου διακεκριμένων ή και λιγότερο γνωστών αλλά σημαντικών πολιτιστικών δημιουργών της ελληνικής διασποράς.
Στο ισόγειο του Μουσείου θα παρουσιαστεί η έκθεση Ιάννης Ξενάκης: Ηχητικές Οδύσσειες, η πρώτη ολοκληρωμένη μεγάλη έκθεση στην Ελλάδα για τον πρωτοπόρο συνθέτη, θεωρητικό της μουσικής, αρχιτέκτονα, μηχανικό, μαθηματικό και έναν από τους πιο προοδευτικούς και δημιουργικούς στοχαστές του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Κατά τη δεκαετία του 1950, ο Ξενάκης έσπασε τους κώδικες της σύγχρονης μουσικής και δημιούργησε ένα μουσικό είδος απολύτως δικό του. Άμεσα αναγνωρισμένος από τους ομότεχνούς του και από το κοινό, αλλά και σε διαρκή κατάσταση επανεφεύρεσης και επανάστασης, ο Ξενάκης συνέθεσε ριζοσπαστική μουσική που είναι ταυτόχρονα μια αναφορά στην Αρχαιότητα, μια ωδή στη φύση και τα στοιχεία της, ένας φόρος τιμής στον μοντερνισμό στο ακρότατο σημείο του, και ένα όραμα για τη χρήση της τεχνολογίας. Το έργο του, ευρύτατα αναγνωρισμένο διεθνώς, δεν έχει μέχρι σήμερα παρουσιαστεί σε βάθος στην Ελλάδα.
Ο Ξενάκης πρωτοστάτησε στη χρήση μαθηματικών μοντέλων στη μουσική, παραδείγματος χάρη της θεωρίας των παιγνίων. Υπήρξε –και είναι ακόμη σήμερα– μία από τις κορυφαίες επιρροές διεθνώς στην ανάπτυξη της ηλεκτρονικής μουσικής και της μουσικής σύνθεσης από υπολογιστή. Η έκθεση, που είναι μια συμπαραγωγή της Musée de la Musique-Philharmonie de Paris και του ΕΜΣΤ, παρουσιάζει πρωτότυπο και ανέκδοτο υλικό από τα πολλαπλά στρώματα της ακατάβλητης δημιουργικότητας του Ιάννη Ξενάκη: φωτογραφίες, αρχιτεκτονικά σχέδια, απεικονιστικές παρτιτούρες, μακέτες και ανέκδοτο ακουστικό υλικό. Χωρισμένη σε έξι ενότητες, η έκθεση Ηχητικές Οδύσσειες επικεντρώνεται στο πιο σημαντικό και αντισυμβατικό κομμάτι του έργου του και ρίχνει φως στην προσωπική του ιστορία, όπως επίσης και στην εικαστική, λογοτεχνική και μουσική παραγωγή του. Ενσωματώνει τον συνθέτη στον καιρό του και στα πολιτικά και πολιτιστικά κινήματα που τον καθόρισαν ως καλλιτέχνη. Σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο, σχεδιασμένο από την Εύα Μανιδάκη και τον Θανάση Δεμίρη (Flux Office), o επισκέπτης καλείται να βυθιστεί στην πολυτάραχη προσωπική ιστορία του Ιάννη Ξενάκη, να ανακαλύψει το εύρος του έργου του και των ενδιαφερόντων του και να ταξιδέψει στο μοναδικό και πολυδιάστατο σύμπαν του.
Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός έκθεσης
Ο σχεδιασμός της έκθεσης Ηχητικές Οδύσσειες (Flux Office), έχει ως βάση τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος εργαστηρίου, που αντλεί αναφορές από αίθουσες αρχιτεκτονικών γραφείων, studio ηχογραφήσεων και χώρων μουσικών προβών της εποχής του Ξενάκη. Στοχεύει στη δημιουργία ενός χώρου συνάντησης των επισκεπτών με το έργο του δημιουργού για την κατανόηση της πολυδιάστατης προσωπικότητάς του δίνοντας την αίσθηση της εισόδου σε έναν χώρο παραγωγής και δημιουργίας. Η ανάγκη αυτή ενισχύεται με έμφαση στην παρουσίαση πρωτότυπων τεκμηρίων και εκθεμάτων που οργανώνονται και παρουσιάζονται σε κεκλιμένες επιφάνειες – αναλόγια, με αναφορά στα αρχιτεκτονικά σχεδιαστήρια και το σύστημα της «Πολυαγωγίας» (UPIC) του Ξενάκη.
Η δομή του εκθεσιακού χώρου οργανώνεται από τις τέσσερις υφιστάμενες κολώνες που φτιάχνουν έναν εσωτερικό υποχώρο, στον οποίο οργανώνονται προθήκες με το αρχείο του δημιουργού και αρχιτεκτονικά προπλάσματα. Τα εγκάρσια αναρτημένα εργαστηριακά φωτιστικά δημιουργούν έναν ορίζοντα πάνω από τις προθήκες και τα κάθετα πετάσματα διαμορφώνουν υποχώρους με ηχοαπορροφητικό υλικό όπου λαμβάνουν τόπο τα ηχητικά συμβάντα του Ι. Ξενάκη.
Σχέδια, παρτιτούρες, σημειώσεις αναρτημένα σε κεκλιμένες επιφάνειες κατά μήκος της έκθεσης είναι οργανωμένα σε θεματικές ενότητες και υποομάδες, σαν να έχουν τοποθετηθεί από τον ίδιο τον καλλιτέχνη.
Αντιδιαμετρικά με την είσοδο, σε διάλογο με τα εκθέματα, ορίζεται ένας χώρος γραφείου/σχεδιαστηρίου όπου ο επισκέπτης μπορεί να καθίσει ως «καλεσμένος του καλλιτέχνη». Στο σημείο αυτό έχει δημιουργηθεί μια κατασκευή αρχειοθήκης – βιβλιοθήκης, όπου στις κυψέλες της φιλοξενούνται βιβλία, δίσκοι, αντικείμενα και μουσικά όργανα της προσωπικής του συλλογής.