H ταινία Οπενχάιμερ, το Manhattan Project και η ιστορία του “πατέρα” της πυρηνικής βόμβας

Ο Οπενχάιμερ γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη, το 1904, με γονείς τον Γερμανό μετανάστη και πλούσιο εισαγωγέα κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων Τζούλιους Οπενχάιμερ και τη ζωγράφο Έλλα Φρίντμαν Οπενχάιμερ, και περιγράφεται ως ένα ήσυχο παιδί, που μελετούσε ορυκτολογία και έγραφε ποίηση. Έγινε δεκτός στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, αλλά ανέβαλε την εγγραφή του λόγω ασθένειας. Τελικά σπούδασε φυσική, χημεία, λατινικά, ελληνικά και ανατολική φιλοσοφία στο Χάρβαρντ, προτού ταξιδέψει στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, όπου σπούδασε δύο εξάμηνα. Συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, ένα από τα κορυφαία κέντρα θεωρητικής φυσικής στον κόσμο εκείνη την εποχή, όπου απέκτησε διδακτορικό στη φυσική.

Στη συνέχεια επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες για να διδάξει φυσική στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ και στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας. Εκεί διεξήγαγε έρευνα για τις μαύρες τρύπες και τους αστέρες νετρονίων. Συνεργάστηκε με τον πειραματικό φυσικό και κάτοχο του βραβείου Νόμπελ Έρνεστ Λόρενς (τον οποίο υποδύεται ο Τζος Χάρτνετ στην ταινία).

Το 1940 παντρεύτηκε την Katherine “Kitty” Puening (την οποία υποδύεται η Emily Blunt στην ταινία) και απέκτησαν δύο παιδιά, τον Peter και την Toni, σύμφωνα με το Εθνικό Μουσείο Πυρηνικής Επιστήμης και Ιστορίας.

Το Πρόγραμμα Μανχάταν (Manhattan Project)

Το Επιστημονικό Εργαστήριο Los Alamos στο Νέο Μεξικό ήταν υπεύθυνο για τον άκρως απόρρητο σχεδιασμό και την παραγωγή ατομικών βομβών. Μέρος του Προγράμματος Μανχάταν, το Λος Άλαμος (ή Πρόγραμμα Υ, όπως ήταν γνωστό τότε) πήρε το πράσινο φως το 1942. Τότε ήταν που ο στρατηγός Leslie Groves, διευθυντής του Manhattan Project (τον οποίο στην ταινία υποδύεται ο Matt Damon), επέλεξε τον Oppenheimer για να ηγηθεί του έργου. Εκείνος με τη σειρά του έφερε εκεί τα καλύτερα μυαλά που υπήρχαν στη φυσική καταλήγοντας στο τέλος να διαχειρίζεται περισσότερους από τρεις χιλιάδες ανθρώπους.

Επέλεξαν μια απομακρυσμένη τοποθεσία περιτριγυρισμένη από βουνά για να χτίσουν μια μυστική πόλη όπου θα μπορούσαν να ζήσουν οι επιστήμονες και οι οικογένειές τους. Εκεί, εκατοντάδες επιστήμονες και μηχανικοί ανέπτυξαν το Gadget (την πρώτη πυρηνική δοκιμαστική συσκευή στον κόσμο), το Little Boy (την ατομική βόμβα με ουράνιο που έπεσε στη Χιροσίμα της Ιαπωνίας) και το Fat Man (την ατομική βόμβα με πλουτώνιο που έπεσε στο Ναγκασάκι της Ιαπωνίας).

Η πρώτη δοκιμή ατομικής βόμβας έγινε στην έρημο του Alamogordo στο Νέο Μεξικό στις 16 Ιουλίου 1945 – με το κωδικό όνομα «Trinity». Ο Οπενχάιμερ ανέφερε αργότερα ότι του έφερε στο μυαλό αυτά τα λόγια από την Μπαγκαβάντ Γκίτα: «Τώρα έγινα ο Θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων».

«Έχω αίμα στα χέρια μου»

Σε μια συνέλευση στο Λος Άλαμος στις 6 Αυγούστου (το βράδυ του βομβαρδισμού της Χιροσίμα), ο Οπενχάιμερ εξέφρασε τη λύπη του που το όπλο δεν ήταν διαθέσιμο εγκαίρως για να χρησιμοποιηθεί εναντίον της ναζιστικής Γερμανίας. Ωστόσο, ο ίδιος και πολλοί από το προσωπικό του προγράμματος ήταν αναστατωμένοι για τον βομβαρδισμό του Ναγκασάκι, καθώς δεν θεωρούσαν ότι η δεύτερη βόμβα ήταν απαραίτητη από στρατιωτική άποψη.

Στις 17 Αυγούστου ο Οπενχάιμερ ταξίδεψε μάλιστα στην Ουάσιγκτον για να παραδώσει επιστολή στον υπουργό Πολέμου Henry L. Stimson, στην οποία εξέφραζε την απέχθειά του και την επιθυμία του να απαγορευτούν τα πυρηνικά όπλα.

Για τις υπηρεσίες του ως διευθυντής του Λος Άλαμος, τιμήθηκε με το Μετάλλιο Αξίας από τον πρόεδρο Χάρι Σ. Τρούμαν το 1946. Την στιγμή της βράβευσης, ο Οπενχάιμερ είπε: «Κύριε πρόεδρε, έχω αίμα στα χέρια μου».

Οι κατηγορίες για κομμουνιστικούς δεσμούς και η ακρόαση του 1954

Μετά τον πόλεμο ο Οπενχάιμερ έγινε επικεφαλής σύμβουλος στη νεοσύστατη Επιτροπή Ατομικής Ενεργείας των Ηνωμένων Πολιτειών και χρησιμοποίησε τη θέση του για να ασκήσει πιέσεις για τον διεθνή έλεγχο της πυρηνικής ενέργειας και την αποτροπή της διάδοσης των πυρηνικών όπλων και της κούρσας εξοπλισμών με τη Σοβιετική Ένωση.

Αφού η Σοβιετική Ένωση δοκίμασε με επιτυχία πυρηνικά όπλα το 1949 και οι ΗΠΑ έστρεψαν την προσοχή τους στην προώθηση των δικών τους πυρηνικών όπλων, ο Οπενχάιμερ αντιστάθηκε στην ανάπτυξη όπλων σύντηξης (όπως η βόμβα υδρογόνου), λόγω ανησυχιών ότι τα όπλα θα χρησιμοποιούνταν μόνο σε ανθρώπινους πληθυσμούς.

Το 1954, κατά την εποχή του Μακαρθισμού, αφού προκάλεσε την οργή πολλών πολιτικών με τις ειλικρινείς απόψεις του και τις φιλειρηνικές και δημοκρατικές του θέσεις, κρίθηκε “ακατάλληλος να υπηρετήσει τη χώρα”, σύρθηκε σε δίκη -με πολύ μεγάλη δημοσιότητα- κατηγορούμενος για προηγούμενη εμπλοκή του με κομμουνιστικές οργανώσεις, με ισχυρισμούς ότι ήταν κατάσκοπος της Σοβιετικής Ένωσης.

Δεν είναι σαφές αν ο Οπενχάιμερ υπήρξε ποτέ μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, αλλά φαίνεται πως έδειχνε συμπάθεια προς τους κομμουνιστικούς στόχους. Ήρθε σε επαφή με την αριστερά μέσω της ταραχώδους ερωτικής του σχέσης με την κομμουνίστρια και φοιτήτρια της ιατρικής Jean Tatlock (την οποία υποδύεται η Florence Pugh στην ταινία) και πυροδοτήθηκε από τον θυμό απέναντι στην καταπίεση που υφίσταντο οι Εβραίοι συγγενείς του στη ναζιστική Γερμανία. Ο αδελφός του Οπενχάιμερ, Φρανκ, εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα το 1937.

Ο Οπενχάιμερ κατέθεσε επί 27 ώρες το 1954 στην Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (AEC). Στο τέλος, η άδεια ασφαλείας του ανακλήθηκε.

Εξήντα χρόνια μετά την ακρόασή του, το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ έδωσε στη δημοσιότητα το πλήρες, αποχαρακτηρισμένο κείμενο της ακρόασης.

Η πολιτική αποκατάσταση και η αναγνώριση

Ο Οπενχάιμερ συνέχισε να δίνει διαλέξεις, να γράφει και να ασχολείται με τη φυσική. Περιόδευσε στην Ευρώπη και την Ιαπωνία, δίνοντας ομιλίες για την ιστορία της επιστήμης, τον ρόλο της επιστήμης στην κοινωνία και τη φύση του σύμπαντος.

Με την προτροπή πολλών πολιτικών φίλων του Οπενχάιμερ που είχαν ανέλθει στην εξουσία, μία δεκαετία μετά από την ακρόαση του 1954, ο πρόεδρος Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι του απένειμε το βραβείο «Ενρίκο Φέρμι» ως χειρονομία πολιτικής αποκατάστασης.

Μαζί με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν, τον Μπέρτραντ Ράσελ και τον Τζόζεφ Ρότμπλατ, ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ίδρυσε την Παγκόσμια Ακαδημία Τέχνης και Επιστήμης το 1960.

Ήταν υποψήφιος για το Νόμπελ Φυσικής τρεις φορές, το 1945, το 1951 και το 1967, αλλά δεν το κέρδισε ποτέ.

Στις 18 Φεβρουαρίου 1967 ο Οπενχάιμερ πέθανε στο Πρίνστον του Νιου Τζέρσεϊ από καρκίνο του λάρυγγα σε ηλικία 62 ετών. Οι στάχτες του σκορπίστηκαν στο νερό στην παραλία Gibney.

ΕΡΤ

Με πληροφορίες από: National Museum of Nuclear Science & History, National Park Service, US Department of Energy, USA Today, BBC