Ο φόβος της Τουρκίας για το ενδεχόμενο να μετατραπεί η Μαύρη Θάλασσα σε κλειστή ρωσική λίμνη
Η θερινή κατοικία του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, το Bocharov Ruchey, είναι ένα επιβλητικό παλάτι της εποχής του Στάλιν, λίγο έξω από το θέρετρο της Μαύρης Θάλασσας, το Σότσι. Εκεί φιλοξένησε τη Δευτέρα -4 Σεπτ. – τον Τούρκο ομόλογό του, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, για διαπραγματεύσεις που αφορούν τη μεταφορά σιτηρών
Η επίσκεψη του Τούρκου προέδρου στο Σότσι και η συνάντησή του με τον Ρώσο ομόλογό του φέρνουν στην επιφάνεια τις εντάσεις που σιγοβράζουν στη Μαύρη Θάλασσα, σε απόσταση αναπνοής από την κυβερνητική ντάτσα. Από το 2016 ο Ερντογάν διαμαρτύρεται για το γεγονός ότι η Μαύρη Θάλασσα μετατρέπεται σε “ρωσική λίμνη” και μάλιστα τότε υποστήριζε έναν κοινό ρουμανικό-βουλγαρικό-τουρκικό στόλο του ΝΑΤΟ προκειμένου να εξισορροπηθεί η ρωσική ισχύ. Αυτοί οι φόβοι έχουν τώρα επιδεινωθεί.
Η στρατηγική υδάτινη οδός αποτελεί ζωτικό κόμβο για το εμπόριο ενέργειας και τη γεωργία, διατηρώντας μεγάλο μέρος του κόσμου εφοδιασμένο με πετρέλαιο, φυσικό αέριο και σιτηρά. Τώρα, ωστόσο, οι όλο και πιο απελπισμένες προσπάθειες της Ρωσίας να πνίξει την ουκρανική οικονομία αρχίζουν να επηρεάζουν και τα συμφέροντα της Τουρκίας, αναζωπυρώνοντας μια αντιπαλότητα αιώνων μεταξύ των δύο ιστορικών αντιπάλων.
Ο Πούτιν και ο Ερντογάν είναι εδώ και καιρό επιφυλακτικοί εχθροί, με μια πολύπλοκη σχέση που έχει εξαρτηθεί από θέματα που κυμαίνονται από τα δικαιώματα των Τατάρων της Κριμαίας μέχρι τον πόλεμο στη Συρία. Η Τουρκία ήταν αρχικά πρόθυμη να παρουσιαστεί ως μεσάζων στον πόλεμο της Ουκρανίας που θα βοηθούσε τη Ρωσία να διατηρήσει τις εμπορικές της γραμμές ανοιχτές, αλλά η επιθετικότητα του Πούτιν έχει γίνει πλέον ένας αυξανόμενος πονοκέφαλος για την Άγκυρα.
Τα άμεσα προβλήματα για την Άγκυρα είναι διττά. Πρώτον, ο πόλεμος επηρεάζει τα δικά της πλοία και τις γραμμές ανεφοδιασμού, κάτι που δεν είναι καθόλου ιδανικό για μια χώρα που παλεύει με τον πληθωρισμό. Δεύτερον, το εμπάργκο σιτηρών της Ρωσίας ρίχνει σκιά στις προσπάθειες του Ερντογάν να παρουσιαστεί ως ηγέτης μιας αντιδυτικής συμμαχίας (ιδιαίτερα κυρίως μουσουλμανικών) εθνών σε όλη την Αφρική και την Ασία, καθώς η Μόσχα ρίχνει το βάρος της στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού εμπορευμάτων.
Σε μια πιθανή ένδειξη απογοήτευσης από το Κρεμλίνο, ο Ερντογάν υποστηρίζει τώρα ανοιχτά την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και προφανώς έσπασε μια συμφωνία αιχμαλώτων με τον Πούτιν τον Ιούλιο, επιτρέποντας σε πέντε υψηλού προφίλ Ουκρανούς διοικητές της Αζοφικής να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.
Ενώ οι μάχες μαίνονται στα λασπωμένα ορύγματα και στις γεμάτες ερείπια πόλεις της ανατολικής Ουκρανίας, οι δυνάμεις της Μόσχας επεκτείνουν τις προσπάθειές τους να πλήξουν τις θαλάσσιες υποδομές του Κιέβου, καταφεύγοντας ακόμη και στην παρενόχληση πολιτικών πλοίων σε διεθνή ύδατα.
Στα μέσα Αυγούστου, ρωσικά στρατεύματα έριξαν προειδοποιητικές βολές και επιβιβάστηκαν σε ένα τουρκικής ιδιοκτησίας φορτηγό πλοίο, το Şükrü Okan, καθώς έπλεε προς τα τουρκικά ύδατα, δημοσιεύοντας ένα βίντεο με το πλήρωμα να αναγκάζεται να γονατίσει υπό την απειλή όπλων. “Όλα τα πλοία που πλέουν στη Μαύρη Θάλασσα προς τα ουκρανικά λιμάνια θα θεωρούνται ως πιθανοί φορείς στρατιωτικού φορτίου”, προειδοποίησε το υπουργείο Άμυνας της Μόσχας.
Η κίνηση αυτή ήρθε εβδομάδες μετά τη μονομερή αποχώρηση του Κρεμλίνου από μια συμφωνία για τα σιτηρά με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ, η οποία είχε αποκαταστήσει τη ροή της θαλάσσιας κυκλοφορίας στη Μαύρη Θάλασσα και είχε συμβάλει στη μείωση των ουρανοκατέβατων τιμών των γεωργικών προϊόντων. Η συμφωνία, την οποία ανέλαβε η Τουρκία, εξασφάλιζε ότι σχεδόν 33 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων θα μπορούσαν να εγκαταλείψουν τα αποκλεισμένα λιμάνια της Ουκρανίας, συνοδευόμενα από ναρκοθετημένες ναυτιλιακές οδούς προς την Κωνσταντινούπολη, προτού κατευθυνθούν σε σημαντικές αναδυόμενες αγορές.
Χωρίς αποτέλεσμα όσον αφορά στην επανενεργοποίηση της συμφωνίας στη Μαύρη Θάλασσα για τα σιτηρά της Ουκρανίας, έληξε η συνάντηση Ερντογάν – Πούτιν στο Σότσι της Ρωσίας.
Αντ’ αυτού, όπως προέκυψε από τη συνέντευξη των δύο ηγετών, υπήρξε συμφωνία επί της ρωσικής πρότασης για πώληση στην Τουρκία με ευνοϊκούς όρους ενός εκατ. τόνων ρωσικών σιτηρών, με χρηματοδότηση του Κατάρ, με στόχο να μετατραπούν αυτά σε αλεύρι σε τουρκικές βιομηχανίες και να προωθηθούν σε χώρες της Αφρικής που έχουν ανάγκη.
Πόλεμος στο νερό
Πίσω από τη συζήτηση για συναίνεση και συμβιβασμό κρύβονται δύο ανταγωνιστικά οράματα για τη Μαύρη Θάλασσα.
“Για τους Ρώσους είναι ένα ζήτημα δύναμης ίσον δικαιώματος”, δήλωσε ο Σεργκέι Ραντσένκο, καθηγητής στο Johns Hopkins School of Advanced International Studies. “Έχουν τη δυνατότητα να παρεμβαίνουν στην ουκρανική ναυσιπλοΐα και το κάνουν αυτό. Θέλουν να πιστεύουν ότι είναι σε θέση να επιβάλουν αποτελεσματικά ναυτικό αποκλεισμό στην Ουκρανία και μπορεί πράγματι να το πετύχουν”.
“Η Μαύρη Θάλασσα αποτελεί αντικείμενο ρωσικής φιλοδοξίας εδώ και αιώνες και, κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορικής της επέκτασης, είχε ουκ ολίγες συγκρούσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τόσο πολύ που υπάρχουν εθνικιστικές φαντασιώσεις ότι εξακολουθεί να είναι μια “ρωσική λίμνη””.
Αλλά η Τουρκία ελέγχει τα στρατηγικά στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων -που συνδέουν τη Μαύρη Θάλασσα με τη Μεσόγειο- μια γεωγραφία που σκοπεύει να χρησιμοποιήσει προς όφελός της.
“Η Τουρκία φρόντισε να έχει καλές σχέσεις τόσο με τη Ρωσία όσο και με την Ουκρανία”, δήλωσε ο Ράιαν Τζίντζερας, καθηγητής στο Τμήμα Υποθέσεων Εθνικής Ασφάλειας στη Σχολή Μεταπτυχιακών Σπουδών του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ, επισημαίνοντας ότι η Άγκυρα έχει επωφεληθεί τόσο από τη συμφωνία για τα σιτηρά όσο και από την “υποκίνηση κλεμμένων φορτίων σιτηρών” που πωλούνται από τη Μόσχα.
Εν τω μεταξύ, η Τουρκία αρνήθηκε να ακολουθήσει τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ και να επιβάλει κυρώσεις στο ρωσικό πετρέλαιο. Αντ’ αυτού, εκμεταλλεύτηκε τις εκπτώσεις για να αυξήσει τις εισαγωγές πετρελαιοειδών σε 25,5 εκατομμύρια βαρέλια τον Ιούλιο – από μόλις 11,6 εκατομμύρια βαρέλια την ίδια περίοδο το 2021, σύμφωνα με την εταιρεία αναλύσεων Kpler.
Ωστόσο, οι τελευταίες προσπάθειες της Μόσχας να διαταράξει την ουκρανική οικονομία πλήττουν και την Τουρκία.
Σε απάντηση στα χτυπήματα στα λιμάνια του που έχουν καταστρέψει περίπου 60.000 τόνους σιτηρών, το Κίεβο έχει ουσιαστικά κηρύξει πόλεμο χτυπώντας ναυτικά σκάφη και ακόμη και ένα δεξαμενόπλοιο καυσίμων.
Αποτέλεσμα αυτών των κινήσεων ήταν οι προειδοποιήσεις για αύξηση των ασφαλίστρων για τα πλοία που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, καθιστώντας την επιχείρηση ανέλκυσης αργού πετρελαίου και άλλων φορτίων από τα ρωσικά λιμάνια δαπανηρότερη και πιο επικίνδυνη. Ταυτόχρονα, οι προμήθειες σιτηρών δεν φτάνουν πλέον στα λιμάνια της Τουρκίας – με τον Πούτιν να υπόσχεται αντ’ αυτού να τα μοιράζει δωρεάν σε επιλεγμένες αφρικανικές χώρες στο πλαίσιο συμφωνιών χάριτος και εύνοιας.
Ολόκληρο το άρθρο εδώ