Τοσκανίνι –Maestrissimo
Ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν παραδεχόταν ότι ο Τοσκανίνι τον συνήρπασε γιατί σήκωνε τη γήινη τότε μουσική και την ανέβαζε στον ουρανό με εντυπωσιακές, ομιλούσες κινήσεις. Έκτοτε οι διευθυντές ανέβασαν τα χέρια ψηλά. Ο Τοσκανίνι μεθόδευσε την κίνηση του δεξιού χεριού ως άρχουσας του ρυθμού και του αριστερού ως ηγερίας της έκφρασης. Ίσως η εμπειρία του ως βιολοντσελίστα βοήθησε να γευτεί τη διττή σημασία της πλαστικής κίνησης πριν καν γίνει μαέστρος.
Γράφει η Εφη Αγραφιώτη
Με αέρινο τρόπο κατόρθωνε να ζωγραφίζει φωτοσκιάσεις, ελαφράδα, δύναμη, φωτεινά και σκυθρωπά αισθήματα, να επιτυγχάνει απόλυτες ατάκες, να κερδίζει από την ορχήστρα μια
μοναδικής καθαρότητας ποιότητα. Αυτός ο «ακραίος ελεύθερος άνθρωπος» δεν έκρυβε τις ιδέες του, ακόμα κι όταν είχε κατακτήσει τα πάντα δεν δεχόταν εκφράσεις θαυμασμού, δεν είχε κοινωνικές επαφές, μελετούσε ασταμάτητα, απαιτούσε «δεσποτικά».
Ο Τοσκανίνι δήλωσε πολλές φορές ότι ο μαέστρος χρειάζεται σκληρή αυτοσυγκέντρωση, οφείλει να είναι τα πάντα συγχρόνως, από ένα βιολοντσέλο μέχρι ένας τριταγωνιστής μιας
συναυλίας ή μιας παράστασης. Πρέπει η ψυχή του να ματώνει.
Στην έκπληξη των άλλων γύρω από το «πώς οδηγεί μια ορχήστρα στην ερμηνεία» απαντούσε ότι απλώς παίζει, επομένως η ορχήστρα παίζει, ό,τι είναι γραμμένο, είναι τα λόγια
του Ερνέστ Ανσερμέ που θυμόταν τον Τοσκανίνι και τα όσα συχνά έλεγε. Τα χέρια του Τοσκανίνι έπαιζαν βέβαια ό,τι το κείμενο «σήμαινε», όχι ό,τι έγραφε. Η «αίσθηση που προκαλεί το κείμενο» κρύβεται σε μια αυστηρή νομοτέλεια και εκρήγνυται με το τέμπο, όχι με το χειρονακτικό χτύπημα κάθε ρυθμικής μονάδας. Το μέτρο ενυπάρχει στη μουσική για να την καθιστά περισσότερο επικοινωνιακή, όχι για να την υποβαθμίζει.
Πώς παντρεύεται όμως η οργανική δομή και ο μηχανισμός της κίνησης; αναπάντητο ερώτημα. Ο μαέστρος Γκέοργκ Σόλτι που μαθήτευσε κοντά του, έλεγε ότι η εκάστοτε ερμηνεία απαντά.
Έτσι εξηγεί την ύπαρξη τόσο φανατικού κοινού στην περίπτωση του Τοσκανίνι. Οι πιο ενθουσιώδεις θαυμαστές του υπήρξαν (τυχαία;) οι νέοι μαέστροι της εποχής.
Σε συναυλία στο Βερολίνο ανάμεσα στο κοινό διακρίνονταν οι Βάλτερ, Κλέμπερερ, Μπέκερ, Φουρτβαίγκλερ, Κλάϊμπερ, Μπους, δίπλα ο Άλμπερτ Αϊνστάιν και ο Ζίγκφριντ Βάγκνερ, κριτικοί, μουσικοί, φιλόσοφοι, ποιητές, που προσπαθούσαν να αποκρυπτογραφήσουν «το μυστήριο του ωραίου ήχου που αναδύεται από τα χέρια του ανθρώπου».
Στον επίλογο, συμπληρώνοντας, αυθεραίτως τα λόγια του Κάραγιαν με τα οποία ξεκινά το κείμενο, δανείζομαι μια σταλαγματιά Μπωντλαίρ: μόνον η μουσική μπορεί να σκίσει
τους ουρανούς.
Ακούστε τον Τοσκανίνι να διευθύνει την ενάτη Συμφωνία του
Σούμπερτ, θα σας πείσει.
Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το κείμενο προέρχονται από το
Μουσείο Τοσκανίνι, στην Πάρμα
