Gilleleje: Το ψαροχώρι της Δανίας που στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έσωσε τους Δανούς εβραϊκής καταγωγής
Αυτόν τον Οκτώβριο, ένα ψαροχώρι στη Δανία – μια ώρα βόρεια της Κοπεγχάγης – θυμάται μια από τις μεγαλύτερες συλλογικές πράξεις αντίστασης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: τον ρόλο των κατοίκων στη διαφυγή Δανών με εβραϊκή καταγωγή.
Ήταν φθινόπωρο. Στην πόλη Gilleleje, οι μηλιές ήταν γεμάτες μήλα στους κήπους των αχυρένιων σπιτιών και τα ροζ τριαντάφυλλα άνθιζαν στους αμμόλοφους που υποστήριζαν τη μεγάλη αμμουδιά. Οι εκδρομείς έτρωγαν ψάρια και πατάτες στην αποβάθρα δίπλα σε ένα λιμάνι γεμάτο με σκάφη αναψυχής στην υδάτινη ομορφιά εχοντας απέναντι στις ακτές της Σουηδίας.
Πράγματι ένα ειδυλλιακό σκανδιναβικό σκηνικό. Αλλά υπήρξε κάποια περίοδος που η εικόνα κάθε άλλο παρά ειδυλλιακή ήταν. Πριν από ογδόντα χρόνια, τον Οκτώβριο του 1943, αυτή η υδάτινη έκταση αποτέλεσε οδό διαφυγής για τους Εβραίους της Δανίας. Αν δεν κατάφερναν να διασχίσουν το νερό από την κατεχόμενη Δανία στην ουδέτερη Σουηδία, αντιμετώπιζαν την απέλαση και τον πιθανό θάνατο στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Ευρώπης. 
Χάρη στη γενναιότητα του δανικού λαού – και, ειδικότερα, των ψαράδων και των κατοίκων του Gilleleje και άλλων κατά μήκος της δανικής Ριβιέρας – 7.056 Δανοεβραίοι από ένα συνολικό πληθυσμό 7.800 μεταφέρθηκαν κάτω από την κάλυψη του σκότους στη Σουηδία και στην ελευθερία. Έχει χαρακτηριστεί ως μια από τις μεγαλύτερες πράξεις συλλογικής αντίστασης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αυτή η πράξη αντίστασης ξεκίνησε τριάμισι χρόνια μετά τη γερμανική κατοχή της Δανίας.
Ο Χίτλερ αποφάσισε να δώσει ένα μάθημα στους Δανούς και διέταξε τον Σεπτέμβριο μια συγκέντρωση των Δανών Εβραίων που θα γινόταν στις αρχές Οκτωβρίου.
“Το καλοκαίρι του 1943, τα πράγματα δεν πήγαιναν πολύ καλά για τη Γερμανία στον πόλεμο”, εξήγησε η Lisa Tomlinson, τοπική ξεναγός που μου έδειχνε τα ιστορικά σημεία της πόλης μέσω έξι αναμνηστικών πλακών, ξεκινώντας από τον ταπεινό σιδηροδρομικό σταθμό. “Η δανική αντίσταση γινόταν όλο και πιο θαρραλέα και τον Αύγουστο έγιναν απεργίες και σαμποτάζ σε όλη τη χώρα. Ο Χίτλερ αποφάσισε να δώσει ένα μάθημα στους Δανούς και διέταξε τον Σεπτέμβριο να γίνει συγκέντρωση των Δανών Εβραίων στις αρχές Οκτωβρίου”.
Η ξεναγός μας έδειξε ένα κατάστημα που κάποτε ανήκε σε υφασματέμπορο, ο οποίος είχε αναρτήσει αφίσες υπέρ της RAF και κατά των Γερμανών, καθώς περπατούσαμε μπροστά από τα σπίτια των ψαράδων και την εκκλησία της πόλης. Η κυβέρνηση της Δανίας είχε αρχικά συνεργαστεί με το γερμανικό καθεστώς, εξήγησε, αλλά μετά από τριάμισι χρόνια είχαν κουραστεί. Στα τέλη Σεπτεμβρίου, άρχισε να κυκλοφορεί μια φήμη ότι οι Δανοί με εβραική καταγωγή έπρεπε να φύγουν και μάλιστα γρήγορα: οι Ναζί επρόκειτο να τους μαζέψουν τις νύχτες της 1ης και 2ας Οκτωβρίου. Η ασφαλέστερη διαδρομή ήταν να πάρουν το τρένο για το Gilleleje και να βρουν ένα πέρασμα μέσω του πορθμού Øresund προς τη Σουηδία.
Το 1943, το Gilleleje ήταν ένα ψαροχώρι με πληθυσμό περίπου 1.700 κατοίκων, όπου όλοι γνώριζαν ο ένας τον άλλον. Γερμανοί στρατιώτες στάθμευαν στο κοντινό ξενοδοχείο και ήταν ορατοί στους δρόμους της πόλης και γύρω από το λιμάνι. Επιπλέον, οι ντόπιοι ήταν σε επιφυλακή για τις αιφνιδιαστικές επισκέψεις της Γκεστάπο, η οποία στάθμευε κάτω από την ακτή στο Χέλσινγκορ. Γνώριζαν τους κινδύνους που διέτρεχαν, αλλά παρόλα αυτά ένωσαν τις δυνάμεις τους για να βοηθήσουν, συναντώντας τους Εβραίους που διέφευγαν από τα τρένα και κρύβοντάς τους μέχρι να νυχτώσει, οπότε και θα μπορούσαν να επιβιβαστούν σε βάρκες για το επικίνδυνο δίωρο ταξίδι σε φουρτουνιασμένη, ανεμοδαρμένη θάλασσα προς το Höganäs και άλλες πόλεις κατά μήκος της σουηδικής ακτής.
Υπήρχε κάτι που ο Χίτλερ είχε παρεξηγήσει εντελώς. Και αυτό ήταν: ενώ ήταν Εβραίοι, ήταν επίσης και Δανοί. Φυσικά, θα βοηθούσαν ο ένας τον άλλον σε μια κρίση.
.
Η ευθύνη να βοηθάς τους άλλους που βρίσκονται σε κίνδυνο ήταν ιδιαίτερα βαθιά ριζωμένη στη θρησκευτική κοινότητα των ψαράδων του Gilleleje. Ανθεκτικοί και όχι άγνωστοι στον κίνδυνο, γνώριζαν έμφυτα την αξία της συνεργασίας, της δημιουργίας ενός κοινωνικού δικτύου και της συστράτευσης για να βοηθήσουν.
The fishing village pulled together to help thousands of Danish Jews cross into neutral Sweden (Credit: Nikolaj Danielsen/VisitNordsjælland)
“Η στάση των αλιέων συνολικά ήταν ότι “βοηθάμε όλους τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη””, δήλωσε ο Frandsen.
Με επικεφαλής τον υφασματέμπορο, οι κάτοικοι της πόλης κινητοποιήθηκαν γρήγορα, βρίσκοντας ασφαλή σπίτια, προμηθεύοντας τρόφιμα και κουβέρτες στους ανθρώπους που κρύβονταν και συγκεντρώνοντας χρήματα για να βοηθήσουν όσους δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να πληρώσουν για το ταξίδι. Μια από αυτές ήταν η Tove Udsholt, μόλις τριών ετών εκείνη την εποχή, η οποία είχε φτάσει στο Gilleleje με τη μητέρα της και μόνο μια μικρή τσάντα γεμάτη με ρούχα και το αρκουδάκι της. Η μητέρα της είχε ξοδέψει τα τελευταία της χρήματα για το εισιτήριο του τρένου προς το Gilleleje – αγοράζοντας εισιτήριο μετ’ επιστροφής για να αποφύγει τις υποψίες.
“Αυτά ήταν τα μόνα χρήματα που είχε η μητέρα μου”, είπε η Udsholt, σήμερα 83 ετών, καθώς με ξεναγούσε στην εκκλησία του Gilleleje. “Ήλπιζε ότι ο κόσμος θα βοηθούσε. Έτσι ήταν τα πράγματα”.
Η Udsholt είναι ένας από τους λίγους εναπομείναντες ανθρώπους που ζούσαν την εποχή της μεγάλης πτήσης και δίνει τακτικά ομιλίες και ξεναγήσεις για τις εμπειρίες της. Είχε κρυφτεί μαζί με τη μητέρα της και αρκετούς άλλους σε ένα πατάρι με άχυρα στην Østergade, μόλις δύο δρόμους από την εκκλησία.
“Οι Γερμανοί περιπολούσαν όλη την ώρα”, είπε, “και μιλούσα πολύ. Ήταν επικίνδυνα. Ένας ψαράς, ο Svend, ήρθε με φαγητό και κουβέρτες και με είδε και ρώτησε τη μαμά μου αν μπορούσα να πάω σπίτι μαζί του. Μου είπε ναι, αλλά έπρεπε να με φέρει πίσω…
By Laura Hall
Ολόκληρο το κείμενο στο BBC culture εδώ