«Ο πόλεμος για το λίθιο», ο διεθνής καταμερισμός και το κοινό συμφέρον
Ένα μεγάλο μέρος των υλικών που προορίζονται για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα –του παρόντος και του μέλλοντος– βρίσκεται εδώ και καιρό στις βιομηχανικές αποθήκες της Κίνας. Βέβαια αυτό μπορεί να μην σημαίνει και πολλά πράγματα, αν σκεφτεί κανείς ότι και οι Αμερικανοί αποφάσισαν –τώρα με τον Μπάϊντεν– να μπουν γερά στο παιγνίδι. Ένα από τα πρώτα μέτρα του Inflation Reduction Act (IRA) είναι η απαγόρευση της επιδότησης σε εισαγόμενα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Το αυτό ισχύει και για τις μπαταρίες. Αν αυτό μπορεί να βάλει και τους Ευρωπαίους στο παιγνίδι, είναι κάτι που ακόμα δεν φαίνεται. Κάτι όμως πρέπει να κάνουν. Αν αφήσουν την πρωτοβουλία στους Κινέζους και στις ΗΠΑ, ενδεχομένως να βρεθούν εκτός νυμφώνος. Δηλαδή, στην κούρσα της μαζικής παραγωγής αξιόπιστων και προσιτών ηλεκτρικών αυτοκινήτων να μην είναι πρωταγωνιστές. Βέβαια τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Το γεγονός ότι η Ευρώπη δεν είχε πετρέλαιο στο έδαφός της δεν την εμπόδισε να αναπτύξει μια ισχυρή, ίσως την ισχυρότερη, αυτοκινητοβιομηχανία, τη στιγμή που η Κίνα και η Ινδία, πολύ πιο ανταγωνιστικές, μάλλον δεν τα κατάφεραν.
Πλέον η Κίνα στρέφει το ενδιαφέρον της και στην αρχή της αλυσίδας, δηλαδή στην εξόρυξη των πρώτων υλών. Μια απ’ αυτές είναι το λίθιο, βασικό στοιχείο στις επαναφορτιζόμενες μπαταρίες οι οποίες υποστηρίζουν από ηλεκτρονικές συσκευές μέχρι δορυφόρους και από πυραυλικά συστήματα έως «ψυχρούς» κινητήρες, δηλαδή χωρίς υδρογονάνθρακες. Όμως κι αυτό δεν λέει πολλά. Η στρατηγική των Κινέζων είναι: μπαίνουμε παντού και ό,τι κάτσει.
Μερικά στοιχεία: Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας προβλέπει ότι η αξία των παγκόσμιων πωλήσεων λιθίου θα αυξηθεί 20 φορές στη δεκαετία που διανύουμε. Ήδη, οι τιμές του ορυκτού αυξήθηκαν περίπου κατά 400% τον περασμένο χρόνο και η Κίνα που, όπως είπαμε κυριαρχεί στα βιομηχανικά αποθέματα, φαίνεται να ελέγχει το 77% της παγκόσμιας χωρητικότητας των συσσωρευτών της νέας γενιάς. Από τα 200 μεγάλα εργοστάσια μπαταριών που είναι υπό κατασκευή, τα 148 βρίσκονται στην Κίνα.
Το λίθιο κανονικά παράγεται είτε μέσω ηλιακής εξάτμισης μεγάλων δεξαμενών άλμης, είτε από την εξόρυξη ορυκτών όπως η σποδουμένη, κοιτάσματα της οποίας ανακάλυψαν για πρώτη φορά στο Αφγανιστάν οι Σοβιετικοί μετά την εισβολή τους το 1979. Το λίθιο είναι σχετικά σπάνιο χημικό στοιχείο, παρόλο που βρίσκεται σε πολλά πετρώματα, γιατί πάντοτε βρίσκεται σε πολύ μικρές συγκεντρώσεις. Υπάρχει αρκετά μεγάλος αριθμός λιθιούχων ορυκτών και κοιτασμάτων, αλλά σχετικά λίγα από αυτά έχουν πραγματική εμπορική αξία. Πολλά κοιτάσματα είναι πολύ μικρά σε μέγεθος, ενώ άλλα έχουν πολύ χαμηλή συγκέντρωση.
Τρεις δεκαετίες αργότερα, Αμερικανοί γεωλόγοι διεξήγαγαν έρευνες σε λίμνες ξηρού αλατιού στο δυτικό Αφγανιστάν μόνο και μόνο για να αποδείξουν ότι οι σοβιετικές εκτιμήσεις για τα αποθέματα λιθίου της χώρας ήταν σωστές. Ωστόσο, λόγω των συνεχιζόμενων συγκρούσεων, των απαιτούμενων υψηλών επενδυτικών κεφαλαίων και της ανεπαρκούς ακόμα παγκόσμιας ζήτησης, η βιομηχανική παραγωγή αφγανικού λιθίου δεν ξεκίνησε όταν ανακαλύφθηκε. Στις μέρες μας, ωστόσο, ο χρόνος μπορεί να συντμηθεί ταχύτατα, αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι η βενζίνη και το πετρέλαιο θα απαγορευτούν στην αυτοκίνηση από το 2030 σε μια σειρά από χώρες, ως μέτρο για την Κλιματική Αλλαγή.
Το Αφγανιστάν, αν και είναι μια από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου και σε συνεχή πόλεμο για σχεδόν μισό αιώνα, την ίδια στιγμή, έχει ένα υπέδαφος εξαιρετικά πλούσιο σε ορυκτά. Έχει σημαντικά κοιτάσματα υδρογονανθράκων (πετρελαίου, αερίου και άνθρακα), μολύβδου, ασβεστόλιθου, σπάνιων γαιών, χαλκού, σιδήρου και χρυσού, για να αναφέρουμε μόνο μερικά απ’ αυτά. Υπολογίζεται ότι αυτή τη στιγμή οι Ταλιμπάν «κάθονται» πάνω σε μια τεράστια δεξαμενή με ορυκτά αξίας 1 – 3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Αν και η εξόρυξη ορισμένων από αυτούς τους πόρους θα μπορούσε ενδεχομένως να μπει στην άκρη προσωρινά, όπως συνέβη παλιότερα, στο προηγούμενο καθεστώς, αυτή τη φορά η νέα ομάδα στην εξουσία μπορεί να εισέλθει στην παγκόσμια αγορά με μια ανανεωμένη πρόταση: το λίθιο.
Αντιπροσωπεύοντας ένα βασικό συστατικό των μπαταριών και άλλων ηλεκτρονικών ειδών που γίνονται όλο και πιο δημοφιλή στις μέρες μας, το λίθιο παράγεται σήμερα κυρίως στο λεγόμενο «τρίγωνο του λιθίου» στη Νότια Αμερική (Βολιβία, Αργεντινή, Χιλή), ακολουθούμενο από τρεις άλλες χώρες: τις ΗΠΑ, Αυστραλία και Κίνα. Μεταξύ αυτών των έξι χωρών, που από καιρό θεωρούνταν εκείνες που διαθέτουν τα μεγαλύτερα αποδεδειγμένα κοιτάσματα λιθίου στον κόσμο, το Αφγανιστάν μπορεί απροσδόκητα να εμφανιστεί ως ένα αουτσάϊντερ. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με ένα εσωτερικό υπόμνημα του Πενταγώνου του 2010, η χώρα αυτή θα μπορούσε να γίνει η «Σαουδική Αραβία του λιθίου», καθώς τα εκτιμώμενα αποθέματά της θα μπορούσαν ενδεχομένως να ανταγωνιστούν ή ακόμη και να υπερβούν εκείνα της Βολιβίας (περίπου 21 εκατομμύρια τόνοι).
Βέβαια, με τους Ταλιμπάν να καταλαμβάνουν την Καμπούλ στις 15 Αυγούστου 2021, το Αφγανιστάν ήταν μοιραίο να χάσει τους περισσότερους δυτικούς επενδυτές του. Ένας από τους λόγους, είναι και ο ακραίος ισλαμισμός τον οποίο οι «επαναστάτες» υιοθέτησαν εφόλης της ύλης: η σαρία είναι ο υπέρτατος νόμος και οι γυναίκες δεν έχουν καθόλου δικαιώματα. Τις έδιωξαν ακόμη κι απ’ τα πανεπιστήμια. Το ερώτημα είναι τι περίμεναν οι Αμερικανοί τόσα χρόνια; Να αλλάξει το καθεστώς που οι ίδιοι είχαν εγκαταστήσει; Να έρθουν οι Κινέζοι; Βρήκαν άλλες ευκαιρίες και αποφάσισαν ότι οικονομικά δεν «καίγονται»;
Ωστόσο, όπως λέει το διάσημο αξίωμα του Αριστοτέλη και του Ραμπελαί natura abhorret vacuum, η φύση απεχθάνεται το κενό. Άλλοι παίκτες, που ασχολούνται λιγότερο με τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα στο Αφγανιστάν, ή που διαθέτουν εργατικό δυναμικό με πολύ χαμηλό κόστος, ενδέχεται σύντομα να εμπλακούν σε συμφωνίες με τους νέους – προς το παρόν μαθητευόμενους – ηγεμόνες της χώρας.
Ο John Goodenough, Βραβείο Νόμπελ Χημείας 2019, είναι ο εφευρέτης της μπαταρίας λιθίου UNIVERSITY OF TEXAS
Αν και το λίθιο μπορεί να μην αντικαταστήσει άμεσα το πετρέλαιο, οι περισσότεροι οικονομικοί ερευνητές συμφωνούν ότι ο μόνος τρόπος να εκτοξευθεί η παραγωγή και να πέσουν οι τιμές είναι να αυξηθεί η ζήτηση. Tο λίθιο που χρησιμοποιήθηκε προηγουμένως, κυρίως στη μεταλλουργία, την παραγωγή γυαλιού και την πυρηνική βιομηχανία, ήταν σε σταθερή αλλά σχετικά χαμηλή ζήτηση, γεγονός που επέτρεψε τη σταδιακή εκμετάλλευση μόνο των εμπορικά βιώσιμων κοιτασμάτων του.
Στις νέες ταχέως μεταβαλλόμενες συνθήκες, ωστόσο, συχνά υπάρχει φόβος ότι τα υπάρχοντα ορυχεία μπορεί απλώς να μην συναντηθούν με την αυξανόμενη ζήτηση λιθίου του μέλλοντος. Εδώ είναι που τα κοιτάσματα λιθίου του Αφγανιστάν θα μπορούσαν να μετατραπούν σε ένα εξαιρετικά πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο.
Υπό αυτές τις συνθήκες, το μέλλον των μπαταριών ιόντων λιθίου μπορεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ποιος θα αναλάβει τον έλεγχο των αφγανικών αποθεμάτων, καθώς είναι εξαιρετικά απίθανο οι Ταλιμπάν μόνοι τους να μπορέσουν να ξεκινήσουν με επιτυχία μια μεγάλης κλίμακας εμπορική εκμετάλλευση. Η Ρωσία και οι ΗΠΑ έδειξαν ότι μάλλον δεν ενδιαφέρονται. Οι υπόλοιπες υποψήφιες χώρες, όπως η Κίνα και το Ιράν, έχουν μεν αποκαλύψει τις προθέσεις τους να αναπτύξουν «φιλικές σχέσεις» με τους Ταλιμπάν, αλλά μέχρις εκεί.
Βέβαια η Κίνα, με τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα που προαναφέραμε δεν φαίνεται να αφήνει και πολύ χώρο για ανταγωνισμό, όντας η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, ο απόλυτος ηγέτης στην εξόρυξη μετάλλων σπάνιων γαιών και ο μεγαλύτερος παραγωγός λιθίου στην σημερινή συγκυρία.
Στο παρελθόν, η Κίνα επένδυσε εντατικά σε βιομηχανίες εξόρυξης σε όλο τον κόσμο, με τις αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής να κερδίζουν την προτίμησή τους. Εκεί, οι Κινέζοι επενδυτές ήταν εξαιρετικά επιτυχημένοι, ιδιαιτέρως στη Μαδαγασκάρη, τη Μοζαμβίκη, το Σουδάν και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Όπως δείχνει ο κατάλογος αυτών των χωρών, το δύσκολο έως αποτρεπτικό πολιτικό κλίμα και οι κλυδωνισμοί της μετα-αποικιακής «ανοικοδόμησης», δεν φαίνεται να αποθάρρυναν τις εταιρείες της Κίνας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα πρώτα πολιτικά βήματα για να απλώσουν το χέρι στο καθεστώς των Ταλιμπάν μπορεί να σημαίνουν ότι η Κίνα σκέφτεται σοβαρά να παίξει το πρώτο βιολί σε ένα νέο Μεγάλο Παιχνίδι του μέλλοντος. Το διακύβευμα, αυτή τη φορά, μπορεί να είναι η κυριαρχία της τεχνολογίας στην παγκόσμια ενεργειακή μετάβαση. Μπορεί και όχι.
Ηλίας Ευθυμιόπουλος
Johan August Arfwedson. Σουηδός χημικός που ανακάλυψε το χημικό στοιχείο λίθιο το 1817 απομονώνοντάς το ως άλας