Η εποχή της βίας στο Σουδάν και τα ορυχεία χρυσού
Οι μέρες βίας στο Σουδάν είχαν ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους πάρα πολλοί άνθρωποι, ενώ πολλοί άλλοι τραυματίστηκαν. Πολλές χώρες κατάφεραν να συντονίσουν τις ενέργειές τους και να απελευθερώσουν υπηκόους τους που βρέθηκαν εγκλωβισμένοι τόσο στο Χαρτούμ όσο και έξω από την πρωτεύουσα όπου μαίνονται και σήμερα οι μάχες μεταξύ του στρατού του Σουδάν και παραστρατιωτικών ομάδων. Μήλον της έριδος μεταξύ όλων των άλλων τα ορυχεία χρυσού για τα οποία ερίζουν πολλές κυβερνήσεις ως τώρα. Σύμφωνα δε με τελευταίες πληροφορίες στην υπόθεση του Σουδάν έχει βάλει το χέρι της και η γνωστή πια σε όλους ομάδα των μισθοφόρων της Wagner. Η Wagner, όπως διαβάσαμε σε άρθρο του Νίκου Γεωργιάδη στην Athens Voice, στηρίζει τους παραστρατιωτικούς του «Χαμέτι» διότι αυτός με τη σειρά του ελέγχει τα ορυχεία χρυσού. Από τον χρυσό αυτό ο μισθοφορικός στρατός της Wagner χρηματοδοτεί την αγορά των όπλων και των πυρομαχικών που χρησιμοποιεί στα μέτωπα της Ουκρανίας στα οποία έχει εμπλακεί.
Ας δούμε όμως τι δήλωσε για την κρίση στο Σουδάν στον ιστότοπο Conversation ο Christopher Tounsel, ειδικός για θέματα Σουδάν και προσωρινός διευθυντής του Προγράμματος Αφρικανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον.
Τι συμβαίνει στο Σουδάν;
Όλα περιστρέφονται γύρω από τις εσωτερικές διαμάχες μεταξύ δύο αντίπαλων ομάδων: του σουδανικού στρατού και μιας παραστρατιωτικής ομάδας γνωστής ως RSF, ή Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης.
Από το πραξικόπημα που σημειώθηκε στη χώρα το 2021, το οποίο έθεσε τέρμα στη μεταβατική κυβέρνηση που είχε συσταθεί μετά την πτώση του μακροχρόνιου δικτάτορα Ομάρ αλ Μπασίρ δύο χρόνια νωρίτερα, το Σουδάν διοικείται από τον στρατό, με τον πραξικοπηματία στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ Μπουρχάν να είναι de facto κυβερνήτης.
Η RSF, με επικεφαλής τον στρατηγό Mohammed Hamdan Dagalo – ο οποίος είναι γενικά γνωστός με το όνομα Hemedti – έχει συνεργαστεί με τον σουδανικό στρατό για να βοηθήσει να διατηρηθεί ο στρατός στην εξουσία.
Μετά την απομάκρυνση του Μπασίρ, η πολιτική μετάβαση υποτίθεται ότι θα κατέληγε σε εκλογές έως τα τέλη του 2023, με τον Μπουρχάν να υπόσχεται μετάβαση σε πολιτική διακυβέρνηση. Φαίνεται όμως ότι ούτε ο Μπουρχάν ούτε ο Νταγκάλο έχουν πρόθεση να εγκαταλείψουν την εξουσία. Επιπλέον, είναι εγκλωβισμένοι σε μια μάχη για την εξουσία που εξελίχθηκε σε βίαιη στις 15 Απριλίου 2023.
Έκτοτε, μέλη της RSF και του σουδανικού στρατού έχουν εμπλακεί σε ανταλλαγές πυροβολισμών στην πρωτεύουσα Χαρτούμ, καθώς και σε άλλα σημεία της χώρας. Κατά τη διάρκεια τριών ημερών, η βία πήρε διαστάσεις.
Το πρόσφατο υπόβαθρο της βίας ήταν μια διαφωνία σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι παραστρατιωτικοί της RSF θα έπρεπε να ενσωματωθούν στον σουδανικό στρατό. Οι εντάσεις κορυφώθηκαν αφού η RSF άρχισε να αναπτύσσει μέλη της σε όλη τη χώρα και στο Χαρτούμ χωρίς τη ρητή άδεια του στρατού.
Αλλά στην πραγματικότητα, η βία ζυμώνεται εδώ και καιρό στο Σουδάν, με την ανησυχία για την επιδίωξη της RSF να ελέγξει περισσότερα από τα οικονομικά περιουσιακά στοιχεία της χώρας, ιδίως τα ορυχεία χρυσού.
Ποιοι είναι οι δύο άνδρες που βρίσκονται στο επίκεντρο της διαμάχης;
Ο Dagalo ανέβηκε στην εξουσία εντός της RSF από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, όταν ήταν επικεφαλής της πολιτοφυλακής που είναι γνωστή ως Janjaweed – μια ομάδα που ευθύνεται για τις φρικαλεότητες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην περιοχή του Νταρφούρ.
Ενώ ο τότε πρόεδρος της Σουδάν Μπασίρ ήταν το πρόσωπο της βίας κατά των ανθρώπων στο Νταρφούρ – και αργότερα κατηγορήθηκε για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο – οι Janjaweed θεωρούνται επίσης υπεύθυνοι από το ΔΠΔ για φερόμενες πράξεις γενοκτονίας. Ενώ το έκαναν αυτό, ο Dagalo ανέβαινε στην ιεραρχία
Ως επικεφαλής της RSF, ο Dagalo αντιμετώπισε κατηγορίες ότι επέβλεψε την αιματηρή καταστολή των ακτιβιστών υπέρ της δημοκρατίας, συμπεριλαμβανομένης της σφαγής 120 διαδηλωτών το 2019.
Οι ενέργειες του Μπουρχάν, ομοίως, έχουν δει τον στρατιωτικό ηγέτη να επικρίνεται έντονα από ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ως επικεφαλής του στρατού στην εξουσία και ντε φάκτο επικεφαλής της κυβέρνησης της χώρας τα τελευταία δύο χρόνια, επέβλεψε την καταστολή των ακτιβιστών υπέρ της δημοκρατίας.
Σίγουρα μπορεί κανείς να ερμηνεύσει ότι και οι δύο άνδρες αποτελούν εμπόδια σε κάθε πιθανότητα μετάβασης του Σουδάν σε πολιτική δημοκρατία. Αλλά πρόκειται πρωτίστως για έναν προσωπικό αγώνα εξουσίας.
Για να χρησιμοποιήσουμε μια αφρικανική παροιμία: “Όταν οι ελέφαντες τσακώνονται, το γρασίδι είναι αυτό που καταπατιέται”.
Δηλαδή πρόκειται για εξουσία και όχι για ιδεολογία;
Κατά τη γνώμη μου, πάρα πολύ.
Δεν μιλάμε για δύο άνδρες, ή παρατάξεις, με ιδεολογικές διαφορές σχετικά με τη μελλοντική κατεύθυνση της χώρας. Αυτό δεν μπορεί να πλαισιωθεί ως κάτι που αφορά την αριστερά έναντι της δεξιάς ή τα αντιμαχόμενα πολιτικά κόμματα. Ούτε πρόκειται για μια γεω-θρησκευτική σύγκρουση – που φέρνει αντιμέτωπους έναν πλειοψηφικά μουσουλμανικό Βορρά με έναν χριστιανικό Νότο. Και δεν πρόκειται για ρατσιστική βία με τον ίδιο τρόπο που ήταν η σύγκρουση στο Νταρφούρ, όπου οι αυτοπροσδιοριζόμενοι ως Άραβες Τζανατζάουιντ σκότωναν μαύρους.
Ορισμένοι παρατηρητές ερμηνεύουν αυτό που συμβαίνει στο Σουδάν – σωστά, κατά τη γνώμη μου – ως μια μάχη μεταξύ δύο ανδρών που επιθυμούν απεγνωσμένα να μην εκδιωχθούν από τους διαδρόμους της εξουσίας μέσω της μετάβασης σε μια εκλεγμένη κυβέρνηση.
Πώς ταιριάζει η βία με το ταραγμένο παρελθόν του Σουδάν;
Ένα πράγμα που προκαλεί ανησυχία σχετικά με τη μεγαλύτερη δυναμική που διαδραματίζεται στο Σουδάν είναι ότι η βία αποτελεί πλέον μέρος μιας ιστορίας που ταιριάζει στο τροπάριο του “αποτυχημένου αφρικανικού έθνους”.
Το Σουδάν, απ’ όσο γνωρίζω, έχει κάνει περισσότερα πραξικοπήματα από οποιοδήποτε άλλο αφρικανικό έθνος. Από τότε που απέκτησε την ανεξαρτησία του από το Ηνωμένο Βασίλειο το 1956, υπήρξαν πραξικοπήματα το 1958, το 1969, το 1985, το 1989, το 2019 και το 2021.
Το πραξικόπημα του 1989 έφερε τον Μπασίρ στην εξουσία για τρεις δεκαετίες ως δικτάτορα, κατά τη διάρκεια των οποίων ο σουδανικός λαός υπέφερε από τις τυπικές υπερβολές της αυταρχικής διακυβέρνησης – μυστική αστυνομία, καταστολή της αντιπολίτευσης, διαφθορά.
Όταν ο Μπασίρ καθαιρέθηκε το 2019, ήταν σοκαριστικό για πολλούς παρατηρητές – συμπεριλαμβανομένου και εμού – οι οποίοι υπέθεσαν ότι θα πέθαινε στην εξουσία ή ότι η κυριαρχία του θα τελείωνε μόνο με δολοφονία.
Αλλά οι όποιες ελπίδες ότι το τέλος του Μπασίρ θα σήμαινε δημοκρατικό πολίτευμα ήταν βραχύβιες. Δύο χρόνια μετά την απομάκρυνσή του – όταν επρόκειτο να διεξαχθούν εκλογές – ο στρατός αποφάσισε να αναλάβει ο ίδιος την εξουσία, ισχυριζόμενος ότι παρεμβαίνει για να αποτρέψει έναν εμφύλιο πόλεμο.
Όσο εντυπωσιακή και αν είναι η πρόσφατη βία τώρα, από πολλές απόψεις αυτό που διαδραματίζεται δεν είναι ασυνήθιστο στο πλαίσιο της ιστορίας του Σουδάν.
Ο στρατός βρίσκεται εδώ και καιρό στο επίκεντρο των πολιτικών μεταβάσεων στο Σουδάν. Και η αντίσταση στην πολιτική διακυβέρνηση ήταν περισσότερο από λιγότερο ο κανόνας από την ανεξαρτησία του 1956.
Υπάρχει κίνδυνος κλιμάκωσης της βίας;
Ένας συνασπισμός ομάδων πολιτών στη χώρα έχει ζητήσει την άμεση παύση της βίας – όπως και οι ΗΠΑ και άλλοι διεθνείς παρατηρητές. Αλλά με τις δύο παρατάξεις να έχουν οχυρωθεί, αυτό φαίνεται απίθανο. Ομοίως, η προοπτική ελεύθερων και δίκαιων εκλογών στο Σουδάν φαίνεται να απέχει πολύ.
Δεν φαίνεται να υπάρχει εύκολος δρόμος για μια βραχυπρόθεσμη λύση, και αυτό που το κάνει πιο δύσκολο είναι ότι έχουμε δύο ισχυρούς άνδρες, και οι δύο με στρατό στη διάθεσή τους, που πολεμούν ο ένας τον άλλον για την εξουσία, την οποία κανένας από τους δύο δεν φαίνεται διατεθειμένος να εγκαταλείψει.
Η ανησυχία είναι ότι οι μάχες μπορεί να κλιμακωθούν και να αποσταθεροποιήσουν την περιοχή, θέτοντας σε κίνδυνο τις σχέσεις του Σουδάν με τους γείτονές του. Το Τσαντ, το οποίο συνορεύει με το Σουδάν στα δυτικά, έχει ήδη κλείσει τα σύνορά του με το Σουδάν. Εν τω μεταξύ, δύο Αιγύπτιοι στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν στο βόρειο Σουδάν, ενώ η βία συνέβαινε στο Χαρτούμ. Η Αιθιοπία, ο γείτονας του Σουδάν στα ανατολικά, εξακολουθεί να υποφέρει από έναν διετή πόλεμο στην περιοχή Tigray. Και η εξάπλωση της αναταραχής στο Σουδάν θα προβληματίσει όσους παρακολουθούν μια δύσκολη ειρηνευτική συμφωνία στο Νότιο Σουδάν – το οποίο ανεξαρτητοποιήθηκε από το Σουδάν το 2011 και έκτοτε μαστίζεται από εθνοτικές συγκρούσεις.
Ως εκ τούτου, το διακύβευμα της τρέχουσας αναταραχής θα μπορούσε να ξεπεράσει το άμεσο μέλλον του Μπουρχάν, του Νταγκάλο, ακόμη και του σουδανικού έθνους. Η σταθερότητα της περιοχής θα μπορούσε επίσης να τεθεί σε κίνδυνο.
Joel Abrams
Manager of Outreach