“Οι Αόρατοι της Γης” / Σμαρώ Τζενανίδου. Γέφυρα ενσυναίσθησης ανάμεσα στην εικαστικό και τον επισκέπτη.
Στο ‘Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης ολοκληρώνεται επιτυχώς αύριο, Σάββατο, 6/11 η έκθεση της Σμαρώς Τζενανίδου, με τίτλο “Οι Αόρατοι της Γης”
Με την έκθεση «Οι Αόρατοι της Γης», η εικαστικός στρέφει το βλέμμα της σε έναν κόσμο που ζει και κινείται δίπλα μας, αλλά πολύ συχνά παραμένει αόρατος. Οι κλιματικοί μετανάστες και πρόσφυγες — όσοι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους λόγω ερημοποίησης, πλημμυρών, ακραίων φαινομένων και απώλειας πόρων — δεν έχουν ακόμη αποκτήσει διεθνές καθεστώς αναγνώρισης. Ζουν ανάμεσα στις ρωγμές του παγκόσμιου χάρτη, μετακινούμενοι όχι από επιλογή, αλλά από αναγκαιότητα.
Η Τζενανίδου δεν επιχειρεί να αποδώσει απλώς ένα κοινωνικό φαινόμενο. Αντλεί υλικό από πραγματικές εικόνες, τις οποίες μεταμορφώνει σε φανταστικά τοπία, σε συμβολικούς χώρους μετάβασης, σε εσωτερικά τοπία των ανθρώπων που κουβαλούν το βάρος της απώλειας, αλλά και το πείσμα της συνέχειας. Οι ανθρώπινες φιγούρες της δεν είναι απλώς πρωταγωνιστές· είναι αφηγήσεις, μνήμες, διαδρομές που απλώνονται μέσα στον καμβά σαν ψίχουλα ενός χαμένου δρόμου. Η ζωγραφική της Τζενανίδου λειτουργεί σαν μια υπενθύμιση ότι η απώλεια και η μετακίνηση δεν είναι μόνο γεωγραφικές έννοιες, αλλά και βαθιά ανθρώπινες συντεταγμένες.
Συνέντευξη στη Ρίτσα Μασούρα
- Ποιο ήταν το αρχικό ερέθισμα για να στραφείτε θεματικά στους «Αόρατους της Γης»; Υπήρξε συγκεκριμένο γεγονός, εικόνα ή προσωπική εμπειρία που σας έκανε να συνδέσετε την κλιματική αλλαγή με τους ανθρώπους που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον τόπο τους;
Ως εικαστικός εδώ και πολλά χρόνια βρίσκομαι σε συνεχή επαφή με τα παιδιά και έτσι πριν δύο χρόνια διοργανώνοντας την ετήσια έκθεση ζωγραφικής των μαθητών μας, το θέμα της οποίας θέλουμε να έχει πάντα και εκπαιδευτικό χαρακτήρα, μπήκε στη ζωή μου η εις βάθος αναζήτηση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής στον πλανήτη. Κάπου εκεί διαπίστωσα τις επιπτώσεις που έχει απευθείας στον άνθρωπο και τα στοιχεία ήταν συντριπτικά. Άνθρωποι που φεύγουν από τα σπίτια τους, από τον τόπο που μεγάλωσαν εξαιτίας της ξηρασίας, των πλημμυρών, των σεισμών. Είναι οδυνηρό, ακόμη κι αν στην πραγματικότητα διασώζονται και συνεχίζουν τη ζωή τους. Αλλά έτσι και αλλιώς τα ερεθίσματα είναι πλέον καθημερινά και δυστυχώς η συχνότητα τους συνεχώς αυξάνεται.
- Στα έργα σας μια «πραγματική εικόνα» γίνεται αφετηρία για ένα φανταστικό σύμπαν. Πώς χτίζετε αυτό το εικαστικό αφήγημα γύρω από τους κλιματικούς μετανάστες; Με ποιους τρόπους οι πότε πότε αβέβαιες μορφές και τα σύμβολα που τις συνοδεύουν, μιλούν για την αορατότητα, την απώλεια, αλλά και την ελπίδα;
Η ιστορία κάθε έργου ξεκινά όντως από μια «πραγματική εικόνα» και για αυτό συνειδητά επέλεξα την τεχνική του κολάζ. Θέλω να δείξω στον θεατή ότι αυτό που βλέπει έχει αφετηρία σε μια πραγματική ιστορία, κάτι που όντως συνέβη. Έτσι, το σύμπαν που χτίζω κάθε φορά γύρω από αυτή την εικόνα προφανώς είναι αποτέλεσμα δημιουργικής φαντασίας, αλλά πιστεύω ότι ενισχύει την «πραγματική εικόνα». Θέλω τον θεατή ενεργό, μέρος του ζωγραφικού έργου, μέρος τελικά μιας πραγματικότητας. Οι μορφές που ξεπροβάλλουν συνήθως δεν έχουν χαρακτηριστικά, ενισχύοντας την διάσταση του αόρατου, μιας και ο καθένας μας μπορεί να γίνει από ορατός αόρατος από τη μια στιγμή στην άλλη. Μας αφορά το θέμα αυτό και πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε πριν να είναι αργά. Το χρώμα που για μένα δίνει και φως και σχήμα, στη συγκεκριμένη δουλειά αναδεικνύει τον πλούτο αλλά και την αντιφατικότητα των συναισθημάτων.
- Οι «Αόρατοι» είναι μόνον οι κλιματικοί πρόσφυγες ή μήπως κι όσοι ζουν στο περιθώριο, «ανάμεσά μας»;
Η εικόνα των “Αόρατων της Γης” μπορεί να εκφράσει κάθε άτομο που για οποιοδήποτε λόγο βρίσκεται στο περιθώριο της κοινωνίας. Αυτό δεν είναι ένα στοιχείο γοητείας της τέχνης; Ωστόσο, η συγκεκριμένη έκθεση εστιάζει στην πιο σύγχρονη μορφή μετανάστευσης, την κλιματική, που για κάποιο λόγο δεν βγαίνει στο προσκήνιο παρά την τρομερή πραγματική του διάσταση. Οι κλιματικοί ή περιβαλλοντικοί πρόσφυγες έχουν ξεπεράσει τα 220 εκατομμύρια, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, αλλά παραμένουν «Αόρατοι» υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει θεσμικό πλαίσιο στο διεθνές δίκαιο που να τους καλύπτει. Σα να μην υπάρχουν…
- Πώς και σε ποιο βαθμό το κοινό που επισκέφτηκε την έκθεσή σας επηρεάστηκε από την εικαστική σας προσέγγιση; Υπήρξαν εποικοδομητικές συζητήσεις; Κάποιοι από τους επισκέπτες σας εξέφρασαν διαφορετικούς από τους δικούς σας προβληματισμούς;
Αυτό το επίπεδο επικοινωνίας με το κοινό, οι συζητήσεις δηλαδή που προέκυψαν από αυτή την έκθεση είναι ίσως το πιο σημαντικό που κρατάω από αυτή τη δουλειά. Έχοντας κάνει και τη δική μου προσωπική έρευνα πάνω στο θέμα μου, είχε πάρα πολύ ενδιαφέρον ο διάλογος που προέκυψε με επισκέπτες που είτε δεν γνώριζαν είτε δεν είχαν συνειδητοποιήσει τη σοβαρότητα αυτής της κατάστασης. Φυσικά δεν βλέπουν και δεν νιώθουν όλοι πάντα τα ίδια σε έναν ζωγραφικό πίνακα και αυτό είναι μαγικό! Η αφήγηση που παρουσιάζεται μέσα από κάθε έργο ξεχωριστά, αλλά και οι τίτλοι των έργων, πολλές φορές με έντονο συμβολισμό, δημιούργησαν μια υπέροχη αλληλεπίδραση με το κοινό.
- Κλείνοντας πια – με επιτυχία, όπως διαβάζω – την έκθεσή σας στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης και με την προστιθέμενη πλέον αξία που αφήνει στην πόλη η δουλειά σας, θεωρείτε ότι η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα ενσυναίσθησης ανάμεσα στους ενεργούς πολίτες, σε όσους «δεν φαίνονται» αλλά και σε εκείνους που συχνά δεν… κοιτούν;
Αυτός ακριβώς ήταν και ο στόχος μου όταν άρχισα να δημιουργώ αυτή τη δουλειά. Οι ανησυχίες μου ήθελα να ακουστούν, να προβληματίσουν και να μας οδηγήσουν σε “Μικρές μικρές πράξεις” όπως είναι και ο τίτλος ενός από τα πιο αγαπημένα μου έργα αυτής της έκθεσης. Είμαι πολύ χαρούμενη, λοιπόν, γιατί πιστεύω ότι αυτή η έκθεση λειτούργησε πράγματι ως γέφυρα ενσυναίσθησης, μεταξύ της ζωγραφικής και των ανθρώπων που ήρθαν στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης και, ίσως, όχι μόνο.
- Και κάτι τελευταίο: Σας τρομάζουν οι αριθμοί και τα στοιχεία γύρω από τη μετανάστευση και γιατί, δεδομένου ότι η εξέλιξη της ανθρωπότητας οφείλει πολλά στις μετακινήσεις πληθυσμών;
Οι μετακινήσεις πληθυσμών πολλές φορές είναι “αναγκαίο κακό” προκειμένου να συνεχίσει κάποιος τη ζωή του. Από την άλλη, τα στοιχεία και οι προβλέψεις είναι όντως τρομακτικά. Φοβάμαι πως είμαστε απροετοίμαστοι. Παρόλο που πλέον όλοι ξέρουμε, ζούμε ακόμη χωρίς περιβαλλοντική συνείδηση. Χτίζουμε πάνω σε ρέματα. Ψήνουμε μέσα στο δάσος. Δεν ανακυκλώνουμε ούτε στο ελάχιστο. Μικρά μικρά παραδείγματα για μικρές μικρές πράξεις που θα ήταν σωτήριες. Θέλω να κρατήσω την αισιόδοξη οπτική ότι ο καθένας μας κάτι μπορεί να κάνει αναλαμβάνοντας την προσωπική του ευθύνη απέναντι στον πλανήτη. Ακόμα όμως και αν βρεθεί κάποιος σε ένα σημείο που όλα τελειώνουν, πιστεύω πάντα στον άνθρωπο και σε μια νέα αρχή. Εκεί που υπάρχει ένα τέλος, εκεί υπάρχει και μια νέα αρχή. Αυτή είναι η ζωή!
Σας ευχαριστώ θερμά!
