Από τον Monet στον Warhol: το νήμα που ενώνει πάνω από 130 χρόνια τέχνης

Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, Αθήνα

Γράφει η Έλενα Ντάκουλα

Υπάρχουν εκθέσεις που δείχνουν έργα, κι υπάρχουν εκθέσεις που αφηγούνται ιστορίες. Η έκθεση “Από τον Monet στον Warhol: Τρεις γενιές, μία συλλογή, ένα ταξίδι στην εξέλιξη της μοντέρνας τέχνης”, στο Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή ανήκει ξεκάθαρα στη δεύτερη κατηγορία και ίσως να είναι η καλύτερη έκθεση που έχει φιλοξενηθεί έως τώρα εκεί.

Παρουσιάζει 83 αριστουργήματα, υπογεγραμμένα από 45 κορυφαίους εκπροσώπους της νεότερης και σύγχρονης τέχνης, τα οποία συνθέτουν ένα μοναδικό εικαστικό πανόραμα που διατρέχει πάνω από δώδεκα καλλιτεχνικά ρεύματα.

Ο επισκέπτης έχει έτσι μια σπάνια ευκαιρία να δει συγκεντρωμένα αντιπροσωπευτικά έργα από τον ιμπρεσιονισμό έως την pop art, με ενδιάμεσες στάσεις στον μεταϊμπρεσιονισμό, τον φωβισμό, τον εξπρεσιονισμό, τον κυβισμό, την αφαίρεση και τον σουρεαλισμό. Αλλά πέρα από το εντυπωσιακό εύρος της, η έκθεση ξεχωρίζει επειδή δεν περιορίζεται στο “τι” παρουσιάζει, αλλά αναδεικνύει το “πώς” και το “γιατί” αυτής της συναρπαστικής διαδρομής της μοντέρνας τέχνης.

Η ελβετική, ιδιωτική συλλογή από την οποία προέρχονται τα έργα είναι προϊόν τριών γενεών συλλεκτών οι οποίοι είχαν πολλά κοινά με το ζεύγος Γουλανδρή και τα κοινά αυτά ονομάζονται Picasso, Modigliani, Monet, Degas, Gaughin κά.. Ο παππούς ξεκίνησε τη δεκαετία του ’60 αγοράζοντας Monet, Modigliani και Chagall· ο πατέρας διεύρυνε και απογείωσε τη συλλογή από το 2000 και μετά· και ο σημερινός κληρονόμος συνεχίζει με την ίδια επιμονή, διατηρώντας όμως την ανωνυμία της οικογένειας, ώστε η συλλογή να μπορεί να παραμένει ενεργή και να εξελίσσεται. Το ότι ένα τόσο μεγάλο και αντιπροσωπευτικό τμήμα της παρουσιάζεται στην Αθήνα αποτελεί όχι μόνο τιμή, αλλά και ένδειξη βαθιάς εμπιστοσύνης προς το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή.

Το νήμα ξεκινά τον 19ο αιώνα, τότε που ο Monet, ο Degas, η Berthe Morisot και ο Pissarro συγκρότησαν –με τις φιλίες, τις ανταλλαγές, τις συζητήσεις και τις συγκρούσεις τους– μια κοινότητα που άλλαξε για πάντα τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο. Αυτές οι ανθρώπινες σχέσεις αποτελούν το πρώτο σημείο ανάφλεξης μιας αφήγησης που θα συνεχιστεί αδιάκοπα μέχρι την pop art του Warhol και του Lichtenstein.

Καθώς ο επισκέπτης περπατά στις αίθουσες, το ανθρώπινο νήμα των επιρροών γίνεται όλο και πιο καθαρό. Δίπλα στον Seurat που χαράζει τις αρχές του πουεντιγισμού, ο Paul Signac παίρνει τη σκυτάλη, μεγαλώνει τις τελείες και φωτίζει την παλέτα. Ο Henri-Edmond Cross φέρνει ιδεολογικές ανησυχίες στο ίδιο σύστημα, ενώ τα έργα των δύο Pissarro –του Camille και του γιου Lucien– δείχνουν πώς η τέχνη γίνεται οικογενειακή κληρονομιά και διάλογος.

Ακολουθούν οι Nabis (στα εβραϊκά σημαίνει “προφήτες”) τουλάχιστον τόσο ομάδα όσο και “παρέα” οι οποίοι θεωρούσαν πως η τέχνη τους αποκάλυπτε έναν πιο μύχιο, πνευματικό κόσμο, πέρα από την οπτική καταγραφή της πραγματικότητας. Οι κοινές τους αναζητήσεις, οι επιρροές από την ιαπωνική τέχνη, ακόμη και οι στενές προσωπικές τους σχέσεις, διαμόρφωσαν μια εντελώς νέα αισθητική αντίληψη. Το τρίπτυχο του Bonnard –που επανασυνδέθηκε χάρη στην οξυδέρκεια των συλλεκτών– αποτελεί εμβληματικό παράδειγμα αυτής της κοινής πορείας.

From Monet to Warhol — Claude Monet (1840-1926), Νούφαρα, 1914 περίπου.

Η αφήγηση συνεχίζεται με τη Σχολή του Παρισιού. Ο Modigliani και ο Chagall, που δεν χωρούν μέσα σε συγκεκριμένους “-ισμούς”, εμφανίζονται ως καλλιτέχνες της κοινότητας και της συνύπαρξης. Ζούσαν, εργάζονταν, αγαπούσαν και δημιουργούσαν στα ίδια στέκια, μέσα σε μια ατμόσφαιρα ανασφάλειας αλλά και ακαταμάχητης καλλιτεχνικής ενέργειας.

Και έπειτα έρχεται ο Picasso, ο καλλιτέχνης που επηρέασε και επηρεάστηκε περισσότερο από κάθε άλλον: από τα εμβληματικά έργα της μπλε περιόδου μέχρι τις ατελείωτες παραλλαγές του “Φαύνου” και τις ταυρομαχίες που τον στοίχειωναν. H δε γκραβούρα με τον τίτλο “Le Repas frugal“, την οποία φιλοτέχνησε σε ηλικία μόλις 22 ετών, θεωρείται ως η πιο ακριβή που υπάρχει σήμερα στον κόσμο.

Στη μεταπολεμική περίοδο, ο De Kooning εμφανίζεται με ένα έργο που δείχνει την ανάγκη του να ξεφύγει από τα δεσμά του εξπρεσιονισμού για να φτάσει σε μια καθαρά προσωπική γλώσσα – πάντα με την αθόρυβη, αλλά ουσιαστική παρουσία του Matisse στο φόντο. Και στο τέλος αυτής της μεγάλης διαδρομής, η pop art του Warhol και του Lichtenstein μετατρέπει το σύγχρονο βλέμμα σε εικόνα: από τα λαμπερά πορτρέτα της διάσημης Αμερικής μέχρι το “Τρίπτυχο πορτραίτων”, όπου ο Lichtenstein ενσωματώνει κυβισμό και αφαίρεση, αφήνοντας παράλληλα έναν απευθείας φόρο τιμής στον Monet μέσα από τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα του.

Την έκθεση, η οποία πλαισιώνεται από ένα πλούσιο πρόγραμμα παράλληλων δράσεων, επιμελούνται η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau Υπεύθυνη Συλλογής Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή και η Marina Ferretti Bocquillon, Επίτιμη Επιστημονική Διευθύντρια του Musée des impressionnismes Giverny. Σημαντικό συνοδευτικό εργαλείο αποτελεί και ο εκτενής τρίγλωσσος κατάλογος, με αναλυτικά λήμματα και πλήρη τεκμηρίωση, που συμπληρώνει και φωτίζει την εμπειρία του επισκέπτη.