Όλες και όλοι έχετε ακούσει αυτή τη γνώριμη επωδό: H Αμερική απογειώνεται, η Ευρώπη μένει πίσω. Είναι η ιδέα της μόδας, τόσο στις Βρυξέλλες όσο και στην Ουάσιγκτον.
Αποτελεί βασικό μοτίβο της τραμπικής εξουσίας και έχει ενσωματωθεί ακόμη και στη –πλέον διάσημη– στρατηγική εθνικής ασφάλειας του Λευκού Οίκου. «Η Δυτική Ευρώπη», αναφέρεται εκεί, «είδε το μερίδιό της στο παγκόσμιο ΑΕΠ να μειώνεται, κυρίως λόγω του πολλαπλασιασμού των ρυθμίσεων που εμποδίζουν την καινοτομία και την παραγωγικότητα».
Τα ευρωπαϊκά συντηρητικά κόμματα επαναλαμβάνουν αυτό το μοτίβο για να απαιτήσουν μαζικές απορρυθμίσεις: Κατάργηση της Πράσινης Συμφωνίας, αμφισβήτηση του καθήκοντος δέουσας επιμέλειας των πολυεθνικών, εγκατάλειψη του ελάχιστου φόρου για αυτές.
Αυτή την εβδομάδα στις Βρυξέλλες, ο Αμερικανός πρέσβης στην Ευρωπαϊκή Ένωση έπιασε και εκείνος το ίδιο ρεφρέν, ισχυριζόμενος ότι οι φτωχότερες πολιτείες των ΗΠΑ, όπως το Μισισίπι ή η Δυτική Βιρτζίνια, απολαμβάνουν πλέον υψηλότερο βιοτικό επίπεδο από τη Γερμανία.
Όλα αυτά, ωστόσο, δεν βασίζονται σε τίποτα. Η ιδέα μιας ευρωπαϊκής «σκλήρυνσης» απέναντι σε έναν υποτιθέμενο αμερικανικό παράδεισο, που αποτελεί το υπόβαθρο της απορρυθμιστικής επίθεσης που κυριαρχεί σήμερα στην Ευρώπη, δεν στέκει.
Στηρίζεται σε τρεις μύθους, τους οποίους θα αποδομήσουμε έναν προς έναν.
Πρώτος μύθος: Η αμερικανική ανάπτυξη απογειώνεται.
Με μια πρώτη ματιά, τα στατιστικά στοιχεία φαίνεται να στηρίζουν αυτή την υπόθεση: το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) των Ηνωμένων Πολιτειών –δηλαδή η αξία της παραγωγής που πραγματοποιείται στο αμερικανικό έδαφος– φαίνεται να αυξάνεται ταχύτερα από εκείνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εδώ και 15 χρόνια.
Στην πραγματικότητα, αυτό οφείλεται καταρχάς στο γεγονός ότι ο πληθυσμός αυξάνεται ταχύτερα στις ΗΠΑ.
Κυρίως όμως, αυτή η ανάπτυξη εξουδετερώνεται από την έκρηξη του κόστους ζωής πέραν του Ατλαντικού. Όταν διορθωθεί κανείς για τις διαφορές στα επίπεδα τιμών, δεν υπάρχει κανένα αμερικανικό θαύμα, όπως δεν υπάρχει και ευρωπαϊκή στασιμότητα.
Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, διορθωμένο ως προς το κόστος ζωής, αυξήθηκε κατά 70% στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1990, έναντι 63% στην ΕΕ-27.
Αυτό αντιστοιχεί σε μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 1,6% στις ΗΠΑ, έναντι 1,5% στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες πράγματι τα πήγαν καλύτερα μετά την κρίση της Covid, αλλά σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα δεν υπάρχει ουσιαστική απόκλιση.
Η αμερικανική στρατηγική εθνικής ασφάλειας θρηνεί τη μείωση του μεριδίου της Ευρώπης στο παγκόσμιο ΑΕΠ. Όταν όμως διορθωθούν οι διαφορές στο κόστος ζωής μεταξύ χωρών, παρατηρείται ακριβώς η ίδια μείωση και για τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως και οι ΗΠΑ, είδαν το μερίδιό τους στο παγκόσμιο ΑΕΠ να μειώνεται από 20% το 1995 σε 15% σήμερα.
Δεύτερος μύθος: Η Ευρώπη είναι μη παραγωγική.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες (340 εκατομμύρια κάτοικοι) έχουν μικρότερο πληθυσμό από την Ευρωπαϊκή Ένωση (450 εκατομμύρια), αλλά έχουν αντίστοιχο βάρος στο παγκόσμιο ΑΕΠ.
Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των ΗΠΑ είναι επομένως υψηλότερο από εκείνο της ΕΕ, κατά περίπου 35%.
Όμως, αντίθετα με μια διαδεδομένη αντίληψη, αυτή η διαφορά δεν οφείλεται σε έλλειψη παραγωγικότητας στην Ευρώπη. Ο λόγος είναι άλλος: οι Ευρωπαίοι διαθέτουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο — περισσότερες διακοπές και μικρότερη εβδομαδιαία διάρκεια εργασίας.
Σε όρους παραγωγικότητας, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σχεδόν στο ίδιο επίπεδο με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στις έξι «πυρηνικές» χώρες της Ένωσης (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Κάτω Χώρες και Βέλγιο), που συγκεντρώνουν 290 εκατομμύρια κατοίκους — λίγο λιγότερους από τις ΗΠΑ — η παραγωγικότητα είναι σχεδόν ίδια με εκείνη της Αμερικής.
Και στις δύο περιπτώσεις, οι εργαζόμενοι παράγουν κατά μέσο όρο 60 ευρώ ανά ώρα εργασίας, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του Εργαστηρίου Παγκόσμιων Ανισοτήτων.
Αν επεκτείνουμε την ανάλυση στο σύνολο της Ένωσης (450 εκατομμύρια κάτοικοι), η παραγωγικότητα είναι ελαφρώς χαμηλότερη από εκείνη των ΗΠΑ, λόγω των χαμηλότερων επιπέδων παραγωγικότητας στην Ανατολική Ευρώπη.
Η διαφορά παραμένει πάντως περιορισμένη.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, το ΑΕΠ ανά ώρα εργασίας ανέρχεται σε 81,8 δολάρια στις ΗΠΑ, σε 83 δολάρια στη Δυτική Ευρώπη και σε 71,1 δολάρια στην ΕΕ-27.
Και δεν υπάρχει καμία ευρωπαϊκή «σκλήρυνση»: η παραγωγικότητα αυξάνεται με τον ίδιο ρυθμό στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Τρίτος μύθος: Η ΗΠΑ υπερτερούν στην παραγωγή
Πάνω απ’ όλα, όμως, όλες αυτές οι μετρήσεις, που περιορίζονται στην αποτίμηση της παραγωγής υλικών αγαθών και υπηρεσιών, πάσχουν από μια υπερβολικά στενή οπτική.
Οι Ευρωπαίοι απολαμβάνουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο από τους Αμερικανούς, υψηλότερο προσδόκιμο ζωής και χαμηλότερα επίπεδα ανισοτήτων — όλα αυτά με παραγωγικότητα σε γενικές γραμμές συγκρίσιμη.
Όπως κι αν το δει κανείς, πρόκειται για σαφώς ανώτερη οικονομική επίδοση.
Ακόμη και αν περιοριστούμε σε μια στενή παραγωγίστικη οπτική, η ΕΕ-27 τα πηγαίνει πιθανότατα καλύτερα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, για έναν απλό λόγο: Τη μεγαλύτερη λιτότητά της σε πόρους.
Οι ΗΠΑ παράγουν 81 δολάρια ακαθάριστης αξίας ανά ώρα εργασίας, αλλά με ιδιαίτερα υψηλό περιβαλλοντικό κόστος.
Η ΕΕ-27, αντίθετα, παράγει 71 δολάρια ανά ώρα, με σημαντικά χαμηλότερες εκπομπές άνθρακα.
Περισσότερος ελεύθερος χρόνος, καλύτερες επιδόσεις στην υγεία, λιγότερες ανισότητες και λιγότερες εκπομπές άνθρακα, όλα με συγκρίσιμη συνολική παραγωγικότητα: οι Ευρωπαίοι μπορούν να είναι υπερήφανοι για το αναπτυξιακό τους μοντέλο, το οποίο είναι συνολικά σαφώς πιο αποτελεσματικό.
Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι η ΕΕ δεν χρειάζεται μεταρρυθμίσεις. Αλλά δεν πρέπει να κάνουμε λάθος ως προς το πεδίο της μάχης.
Η επείγουσα ανάγκη δεν είναι η απορρύθμιση, αλλά οι επενδύσεις στην εκπαίδευση, τα πανεπιστήμια, την έρευνα, τις δημόσιες υποδομές και την ενεργειακή μετάβαση, που θα αποτελέσουν στο μέλλον —όπως αποτέλεσαν και στο παρελθόν— το κλειδί της συλλογικής μας ευημερίας.
