Ουκρανία

ΟΥΚΡΑΝΙΑ- Φράγμα Καχόφκα: Για τρομερές ανθρωπιστικές συνέπειες προειδοποεί ο ΟΗΕ – Νάρκες παρασύρονται από τα νερά

Ο ΟΗΕ προειδοποίησε την Τρίτη ότι η καταστροφή του φράγματος στην Ουκρανία θα μπορούσε να προκαλέσει περιβαλλοντική καταστροφή και να έχει τρομερές ανθρωπιστικές συνέπειες για εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους.

Άλλωστε, το σοβιετικής κατασκευής φράγμα της Καχόφκα είναι στρατηγικής σημασίας για δύο λόγους: Παρέχει υδροδότηση στη νότια Ουκρανία και σε ολόκληρη της χερσόνησο της προσαρτημένης από τη Ρωσία Κριμαίας. Ενώ, η τεχνητή λίμνη που δημιουργεί το φράγμα βοηθά στην ψύξη των αντιδραστήρων του πυρηνικού εργοστασίου της Ζαπορίζια, που επίσης είναι υπό ρωσική κατοχή.

Η επίθεση στο μεγάλο φράγμα, που βρίσκεται υπό ρωσική κατοχή στη νότια Ουκρανία, προκάλεσε έναν χείμαρρο νερού που πλημμύρισε μια μικρή πόλη, δεκάδες χωριά και προκάλεσε την εκκένωση 17.000 ανθρώπων. Όμως τα Ηνωμένα Έθνη προειδοποίησαν ότι οι περιβαλλοντικές και ανθρωπιστικές συνέπειες της επίθεσης, για την οποία η Μόσχα και το Κίεβο αντάλλαξαν ευθύνες, είναι πιθανό να είναι πολύ πιο εκτεταμένες. “Ανησυχούμε σοβαρά για την καταστροφή του φράγματος Καχόβκα και τις σοβαρές ανθρωπιστικές επιπτώσεις σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους και στις δύο πλευρές της γραμμής του μετώπου“, δήλωσε η ανθρωπιστική υπηρεσία του ΟΗΕ OCHA.

Επισημαίνοντας τις αναφορές των ουκρανικών αρχών ότι σχεδόν 40 πόλεις και χωριά πλημμύρισαν πλήρως ή εν μέρει, ο οργανισμός τόνισε ότι “χιλιάδες έχασαν τα σπίτια τους μέσα σε μια νύχτα“, ενώ χιλιάδες άλλοι έχασαν την πρόσβαση σε νερό, τρόφιμα και βασικές υπηρεσίες. “Οι επιπτώσεις αναμένεται να είναι επίσης σοβαρές στις περιοχές που ελέγχονται από τη Ρωσία“, προειδοποίησε. Η Κριμαία, η οποία φέρεται να λαμβάνει νερό από το φράγμα Καχόβκα, θα επηρεαστεί επίσης.

Ενώ το εύρος και ο αντίκτυπος της καταστροφής του φράγματος και της εξάντλησης του Καχόβκα εξακολουθούν να αξιολογούνται, το OCHA προειδοποίησε ότι “προβλέπεται σοβαρές και μακροπρόθεσμες συνέπειες στην ανθρωπιστική κατάσταση στην περιοχή“.

Μεταξύ άλλων, προειδοποίησε, “οι πλημμύρες και τα κινούμενα ύδατα μπορούν να μεταφέρουν νάρκες και εκρηκτικά σε νέες περιοχές που προηγουμένως είχαν αξιολογηθεί ως ασφαλείς, θέτοντας έτσι περισσότερους ανθρώπους σε κίνδυνο“.

Το OCHA ανέφερε ότι βρίσκονται σε εξέλιξη προσπάθειες επείγουσας ανθρωπιστικής βοήθειας για τη στήριξη περισσότερων από 16.000 ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένης της παροχής νερού.

Εν τω μεταξύ, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης του ΟΗΕ εξέφρασε τη λύπη του για τις σοβαρές ζημιές σε ζωτικής σημασίας υποδομές και προειδοποίησε για “μια περιβαλλοντική καταστροφή που διαφαίνεται“.

“Η επίθεση αυτή έθεσε σε κίνδυνο χιλιάδες ζωές, προκάλεσε σοβαρές περιβαλλοντικές ζημιές και οδήγησε σε περαιτέρω σοβαρή επιβάρυνση των υπηρεσιών αντιμετώπισης της κρίσης σε μια χώρα που ήδη αντιμετωπίζει τις ανθρωπιστικές επιπτώσεις ενός και πλέον έτους πολέμου“, ανέφερε στην ανακοίνωση ο επικεφαλής του ΔΟΜ Αντόνιο Βιτορίνο. “Δεδομένης της επίδρασης στα αποθέματα νερού και της πιθανότητας πλημμυρών, οι υδατογενείς ασθένειες αποτελούν σοβαρή απειλή“, προειδοποίησε.

Η κατάρρευση του φράγματος είναι ενδεχομένως το “σημαντικότερο περιστατικό ζημιών σε μη στρατιωτικές υποδομές” από την έναρξη της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, σύμφωνα με τον Martin Griffiths, Αναπληρωτή Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ για Ανθρωπιστικές Υποθέσεις και Συντονιστή Έκτακτης Ανάγκης.

Το φράγμα είναι μια γραμμή ζωής στην περιοχή ως κρίσιμη πηγή νερού για εκατομμύρια ανθρώπους στη Χερσώνα, καθώς και στις περιοχές Ντνίπρο και Ζαπορίζια, είπε, και μια βασική πηγή γεωργικής άρδευσης στη νότια Χερσώνα και τη χερσόνησο της Κριμαίας – με αντίκτυπο στη γεωργία και την παραγωγή τροφίμων. Ο Griffiths πρόσθεσε ότι αναμένεται σοβαρός αντίκτυπος στις κατεχόμενες από τη Ρωσία περιοχές, όπου οι ανθρωπιστικές οργανώσεις εξακολουθούν να αγωνίζονται να αποκτήσουν πρόσβαση. Ο Γκρίφιθς επεσήμανε και τον αντίκτυπο που θα έχει η κατάρρευση του φράγματος στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και στην ασφάλεια του πυρηνικού σταθμού ηλεκτροπαραγωγής της Ζαπορίζια.

Τα “τραύματα” από την κατάρρευση του φράγματος ίσως χρειαστούν δεκαετίες για να επουλωθούν

Τα νερά της πλημμύρας θα υποχωρήσουν κάπως καθώς το κύμα θα φτάσει στη Μαύρη Θάλασσα, αλλά πολλά από τα χωριά και τις πόλεις κατά μήκος του ποταμού Ντνίπρο μπορεί να μην είναι ξανά κατοικήσιμα, εκτός και αν κατασκευαστεί νέο φράγμα. Χιλιάδες σπίτια και μέσα διαβίωσης έχουν παρασυρθεί, μαζί με αμέτρητα οικόσιτα και άγρια ζώα.

Το οικολογικό τραύμα μιας τέτοιας πλημμύρας άλλαξε το τοπίο σε μια στιγμή, εξαφανίζοντας νησιά και υγροτόπους. Μπορεί να χρειαστούν χρόνια, αν όχι δεκαετίες, για να ανακάμψει η πανίδα και η χλωρίδα. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας έκανε λόγο για τη “μεγαλύτερη ανθρωπογενή περιβαλλοντική καταστροφή στην Ευρώπη εδώ και δεκαετίες“.

Το φράγμα “ήταν η καρδιά ενός από τα μεγαλύτερα συστήματα άρδευσης στην Ευρώπη” και το νερό του “επέτρεψε την καλλιέργεια έως και του 80% όλων των λαχανικών στην Ουκρανία και ενός σημαντικού ποσοστού φρούτων και σταφυλιών“, σύμφωνα με το γεωργικό thinktank, EastFruit.

Έχει απειληθεί στο παρελθόν;

Από την έναρξη του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, το φράγμα για πολλούς αποτελούσε στόχο τόσο για τη στρατηγική του σημασία, όσο και για τη ζημιά που θα προκαλούσε η καταστροφή του. Καταλήφθηκε από τη Ρωσία στην αρχή της εισβολής της Μόσχας τον Φεβρουάριο του 2022 και από τότε κρατείται από αυτήν.

Τον Οκτώβριο, καθώς η Ουκρανία βρισκόταν στη μέση της ανάκτησης μεγάλων τμημάτων της κατεχόμενης Χερσώνας, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι προέτρεψε τη Δύση να προειδοποιήσει τη Ρωσία να μην ανατινάξει το φράγμα. Τότε, υποστήριξε ότι οι ρωσικές δυνάμεις είχαν τοποθετήσει εκρηκτικά μέσα στο φράγμα. Ο Ζελένσκι είπε ότι «η καταστροφή του φράγματος θα σήμαινε μεγάλης κλίμακας καταστροφή» και συνέκρινε μια τέτοια πράξη με τη χρήση όπλων μαζικής καταστροφής.

Οι υπηρεσίες πληροφοριών της Ουκρανίας ανέφεραν ότι «το μέγεθος της οικολογικής καταστροφής θα ξεπερνούσε πολύ τα σύνορα της Ουκρανίας και θα μπορούσε να επηρεάσει ολόκληρη την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας». Την ίδια στιγμή, η Ρωσία κατηγορούσε το Κίεβο ότι σχεδίαζε να καταστρέψει το φράγμα.

Μετά την ανακατάληψη της Χερσώνας από την Ουκρανία τον Νοέμβριο, εμφανίστηκαν εικόνες με σημαντικές ζημιές στο φράγμα. Η Ρωσία είχε κατηγορήσει την Ουκρανία ότι βομβάρδισε το φράγμα κατά την ανακατάληψη της Χερσώνας.

Πηγή: AFP, Guardian, Associated Press, Reuters

Τρία σενάρια για την Ουκρανία: Να περιμένουμε το πρώτο, να δουλέψουμε για το δεύτερο και να ελπίζουμε για το τρίτο.

«Πες μου πώς τελειώνει αυτό;» Eίναι μία από εκείνες τις ερωτήσεις που λένε οι άνθρωποι όταν πρόκειται για κάποια ταινία. Μερικές φορές όμως ισχύει το ίδιο και στην πραγματική ζωή. Αυτό άλλωστε τούτη την περίοδο είναι το κρίσιμο ερώτημα για τον πόλεμο στην Ουκρανία,που όμως αρκετές φορές σκεπάζεται από το δράμα των ανθρώπων και τη φρίκη των καθημερινών γεγονότων.

Λίγο πριν το ξέσπασμα του πολέμου, οι περισσότεροι στρατιωτικοί εμπειρογνώμονες περίμεναν μια γρήγορη ρωσική στρατιωτική νίκη. Αυτό αποδείχθηκε λάθος – και νομίζω ότι θα υπάρχουν περισσότερες εκπλήξεις. Άρα όλες οι προβλέψεις πρέπει να γίνονται με προσοχή.

Σήμερα υπάρχουν τρία σενάρια για την Ουκρανία που φαίνονται πιο πιθανά.

Το πρώτο — το πιο τραγικό και το πιο πιθανό — είναι ότι αυτός ο πόλεμος θα συνεχιστεί για πολλούς μήνες.

Το δεύτερο — ίσως στο 30 τοις εκατό — είναι να υπάρξει ειρηνευτική διευθέτηση.

Το τρίτο σενάριο — ίσως 10%— είναι ότι υπάρχει κάποιο είδος πολιτικής αναταραχής στη Ρωσία, που περιλαμβάνει την ανατροπή του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και μια νέα προσέγγιση στην Ουκρανία.

Το μακροχρόνιο, συντριπτικό σενάριο πολέμου προϋποθέτει ότι ούτε η Ρωσία ούτε η Ουκρανία είναι πλέον ικανές να επιτύχουν ολοκληρωτική νίκη και ότι καμία δεν είναι διατεθειμένη να παραδεχτεί την ήττα. Ο Πούτιν παλεύει για να σώσει την πολιτική του ζωή και οι Ουκρανοί για να σώσουν τη χώρα τους.

Μετά από μήνα σύγκρουσης, η Ρωσία απέτυχε να ελέγξει τις μεγάλες πόλεις της Ουκρανίας και έχει υποστεί μεγάλες απώλειες ανδρών και εξοπλισμού. Οι Ρώσοι μπορεί να είναι έτοιμοι να κατακτήσουν το στρατηγικό λιμάνι της Μαριούπολης — αλλά μόνο καταστρέφοντάς το στην πορεία.

Η αυξανόμενη βαρβαρότητα των ρωσικών τακτικών, η οποία είναι απολύτως ορατή στη Μαριούπολη, είναι ένας οδηγός για το μέλλον. Καθώς οι Ρώσοι απελπίζονται μπορεί να γίνουν ακόμη πιο μοχθηροί. Υπάρχουν δυσοίωνες ενδείξεις ότι το Κρεμλίνο εξετάζει την χρήση χημικών όπλων που ήδη χρησιμοποιούνται στη Συρία.

Αλλά το Κίεβο έχει περίπου έξι φορές τον πληθυσμό της Μαριούπολης. Το να περικυκλώνεις την πρωτεύουσα της Ουκρανίας, να τη βομβαρδίζεις για να υποταχθεί και στη συνέχεια να πάρεις τον έλεγχό της με επιτυχία φαίνεται πέρα ​​από τις δυνατότητες του ρωσικού στρατού. Ακόμη και η κατάληψη της Οδησσού, η οποία θα επέτρεπε στη Ρωσία να ελέγχει αποτελεσματικά την ακτογραμμή της Ουκρανίας, θα μπορούσε να διαρκέσει μήνες και να συνεπάγεται την καταστροφή της πόλης-λιμάνι που λειτουργεί ως αρχηγείο των ουκρανικών ναυτικών δυνάμεων.

Εκτός από την πρόκληση τρομερών απωλειών, ένας παρατεταμένος πόλεμος θα αύξανε σταθερά τον κίνδυνο κλιμάκωσης. Η πίεση στους δυτικούς ηγέτες να παρέμβουν θα αυξανόταν καθώς οι φρικαλεότητες θα επιδεινωθούν. Οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Ευρώπης είναι πιθανό να συνεχίσουν να αντιστέκονται σε αυτήν την πίεση. Ωστόσο, η αυξημένη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία μπορεί να θολώσει τη γραμμή μεταξύ επέμβασης και μη επέμβασης – αυξάνοντας τον κίνδυνο μιας άμεσης σύγκρουσης μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης.

Οι τρομακτικές απώλειες και για τις δύο πλευρές, τώρα και στο μέλλον, θα πρέπει να αυξήσουν τις προοπτικές για μια ειρήνη μέσω διαπραγματεύσεων. Οι Ρώσοι και οι Ουκρανοί μιλούσαν σχεδόν από την αρχή της σύγκρουσης. Οι Ουκρανοί φαίνεται να έχουν αποδεχτεί ότι δεν θα ενταχθούν στο ΝΑΤΟ και αντίθετα θα είναι ένα ουδέτερο κράτος. Αυτό ήταν ένα από τα κύρια αιτήματα της Ρωσίας και θα μπορούσε να επιτρέψει στον Πούτιν να διεκδικήσει κάποιου είδους νίκη.

Υπάρχουν και άλλα μεγάλα ζητήματα που παραμένουν άλυτα. Το καθεστώς της ρωσοκρατούμενης Κριμαίας, του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ, τα οποία η Ρωσία αναγνωρίζει πλέον ως ανεξάρτητα κράτη, δεν έχει συμφωνηθεί. Μια ειρηνευτική διευθέτηση μπορεί να χρειαστεί να περιλαμβάνει κάποιου είδους δημιουργικό συμβιβασμό που θα αποδέχεται το σημερινό status quo.

Ακόμα κι αν μπορούσε να υπάρξει συμφωνία σε αυτά τα θέματα, θα παρέμεναν άλλα πολύ δύσκολα ζητήματα σε εκκρεμότητα. Πλέον, η Ουκρανία — όπως είναι κατανοητό — θέλει κάποιο είδος διεθνών εγγυήσεων ασφάλειας.

Αλλά αν αυτό έμοιαζε με την ένταξη στο ΝΑΤΟ με άλλο όνομα, μπορεί να μην γίνει αποδεκτό από τη Ρωσία ή και από τις ίδιες τις κυβερνήσεις του ΝΑΤΟ. Η Ρωσία μπορεί να απαιτήσει την άρση των δυτικών κυρώσεων ως προϋπόθεση για την απόσυρση των στρατευμάτων της. Αλλά οι ΗΠΑ και η ΕΕ θα είναι απρόθυμες να τερματίσουν το καθεστώς – παρία της Ρωσίας, όσο ο Πούτιν παραμένει στην εξουσία.

Η τρέχουσα υπόθεση στην Ουάσιγκτον είναι ότι οι Ρώσοι μάλλον δεν διαπραγματεύονται  με καλή πίστη. Ακόμη και η ανακοίνωση της κατάπαυσης του πυρός είναι πιθανό να αντιμετωπιστεί με σκεπτικισμό – καθώς η Ρωσία μπορεί απλώς να την χρησιμοποιήσει ως ευκαιρία για να ανασυνταχθεί στρατιωτικά.

Αν ο Πούτιν είναι πράγματι ακόμα προσκολλημένος στον πόλεμο, μπορεί να κάνει άλλο ένα καταστροφικό λάθος. Η πίεση στη ρωσική οικονομία και τον στρατό θα αυξηθεί μόνο τους επόμενους μήνες. Ορισμένοι στρατιωτικοί αναλυτές πιστεύουν ότι ο στρατός μπορεί σύντομα να έχει έλλειψη πυρομαχικών και στρατευμάτων. Υπάρχουν ελλείψεις στα καταστήματα και οι τιμές ανεβαίνουν.

Οι εκδηλώσεις δημόσιας διαφωνίας συνεχίζονται στη Ρωσία, παρά τον κίνδυνο για τους διαδηλωτές. Ο ίδιος ο Πούτιν έχει αρχίσει να εκδίδει οργισμένες καταγγελίες για προδότες κλπ. Ορισμένα ανώτερα στελέχη των υπηρεσιών πληροφοριών έχουν τεθεί σε κατ’ οίκον περιορισμό.

Από την άλλη πλευρά, η μετάφραση όλης αυτής της σύγχυσης και του πανικού σε ένα αποτελεσματικό πραξικόπημα κατά του Πούτιν είναι μια πολύ μεγάλη ιστορία. Ο Ρώσος ηγέτης είναι πολύ προσεκτικός σχετικά με την ασφάλειά του — τόσο προσεκτικός που δεν φαίνεται διατεθειμένος να επιτρέψει ακόμη και στενούς βοηθούς να τον πλησιάσουν.

Το Κρεμλίνο έχει προχωρήσει σε εκκαθαρίσεις όλων των φωνών που αντιτίθενταν στις θέσεις του προέδρου Πούτιν. Θα υπάρξει διαφωνία και αγωνία σε όλο το ρωσικό σύστημα — αλλά ο συντονισμός τους σε μια αποτελεσματική συνωμοσία για την απομάκρυνση του Πούτιν μπορεί να μην είναι δυνατός.

Αυτές είναι λοιπόν οι τρεις επιλογές: ένας παρατεταμένος πόλεμος,  ειρηνευτική διευθέτηση, ή πραξικόπημα στη Ρωσία. Να περιμένετε το πρώτο, να δουλέψετε για το δεύτερο και να ελπίζετε για το τρίτο.

gideon.rachman@ft.com