«...άμα ήχησεν η γλυκεία φωνή…»
Εικαστικό αφιέρωμα στον Χατζηγιάννη Μερτζέλλο ή Σοφικίτη
ΙΟΥΝΙΟΣ 2021
ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΚΟΡΙΝΘΟΥ
Επιμέλεια: Ίρις Κρητικού
«…είχα σταθερίν πεποίθησιν ότι ελευθερωθείσης της πατρίδος έκ της τυραννίας, οι υπέρ αυτής παθόντες μένουν υπό την κηδεμονίαν της…»
Χατζηγιάννης Μερτζέλλος ή Σοφικίτης
Με αφορμή την Επέτειο της Εθνικής Παλιγγενεσίας το Καλογεροπούλειο Ίδρυμα σε συνεργασία με τον Δήμο Κορινθίων και το Κέντρο Πολιτισμού, Αθλητισμού και Περιβάλλοντος και υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Πελοποννήσου, διοργανώνουν στη Δημοτική Πινακοθήκη Κορίνθου από τις 25 Ιουνίου έως τις 20 Αυγούστου ένα εικαστικό αφιέρωμα στον Κορίνθιο Ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης και Φιλικό Χατζηγιάννη Μερτζέλλο ή Σοφικίτη με τίτλο «…άμα ήχησεν η γλυκεία φωνή…» σε επιμέλεια της ιστορικού τέχνης Ίριδας Κρητικού.
Μία εικαστική σκιαγράφηση του προσώπου και της δράσης του Χατζηγιάννη με γλυπτά έργα και εγκαταστάσεις διακεκριμένων Ελλήνων εικαστικών, που εμπνεύστηκαν από τη ζωή και το έργο του αφανούς μέχρι σήμερα Κορίνθιου ήρωα.
Ο Δήμαρχος Κορινθίων Βασίλης Νανόπουλος αναφέρει σχετικά:
«Ως Δήμος δεν ξεχνούμε τους ήρωες που αγωνίστηκαν για να ζούμε ελεύθεροι, και ήρθε το πλήρωμα του χρόνου να τους τιμήσουμε με εκδηλώσεις, που να αναδεικνύουν το έργο τους. Καθοριστική στον Αγώνα ήταν η προσφορά του Κορίνθιου Φιλικού και ήρωα της Επανάστασης του 1821 Χατζηγιάννη Μερτζέλλου ή Σοφικίτη, που διέθεσε όλη του την περιουσία για το σκοπό της απελευθέρωσης του Έθνους και πολέμησε ηρωικά στην περιοχή μας. Στο πλαίσιο αυτό με ιδιαίτερη χαρά, υποδεχόμαστε τους 50 και πλέον καταξιωμένους εικαστικούς καλλιτέχνες στη Δημοτική Πινακοθήκη της πόλης όπου μαζί με το Το Καλογεροπούλειο Ίδρυμα θα φιλοξενήσουμε την σημαντική έκθεση …άμα ήχησεν η γλυκεία φωνή…»
Η Πρόεδρος του ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΕΙΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ Μαρία Χρισταρά σημειώνει:
«Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΩΝ 200 ΧΡΟΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟ 1821 είναι μία ευκαιρία να γίνει αφετηρία τιμής για όλους τους αφανείς ήρωες του παρελθόντος που έδωσαν τη ζωή τους στην πατρίδα, αλλά ποτέ δεν τιμήθηκαν και δεν απέσπασαν τίτλους και αξιώματα.
Αφανείς αγωνιζόμενοι, όπως ο στρατιώτης, ο εργάτης, ο δάσκαλος, ο ιερέας, ο γιατρός, άνθρωποι που είχαν αυξημένη την αίσθηση του καθήκοντος, για την πατρίδα, το λαό, τα παιδιά, την κοινωνία, το δίκαιο. Πέρα από την εργασία τους για τα προς το ζην, την οικογένεια, το σπίτι, πάλευαν με αξιοπρέπεια για κάτι καλύτερο, ευγενέστερο, ανώτερο. Κι αυτό, γιατί ως γνώμονα είχαν το γενικό καλό, άκουγαν τις σάλπιγγες του καθήκοντος και έσπευδαν. 
Στο πρόσωπο του Χατζηγιάννη Μερτζέλλου ή Σοφικίτη, αφανούς ήρωα και Φιλικού από την Κόρινθο, που αφιέρωσε τη ζωή του και έδωσε όλη την προσωπική του περιουσία στον αγώνα για την Ελευθερία της Ελλάδας από τους Οθωμανούς, το Καλογεροπούλειου Ίδρυμα θέλησε να τιμήσει όλους τους αφανείς ήρωες του τόπου μας με την έκθεση «…άμα ήχησεν η γλυκεία φωνή…».
Ένας μικρός φόρος τιμής που στήθηκε με πολύ μεγάλη αγάπη και σεβασμό.
Μήπως και ο Ευεργέτης μας Νικόλαος Καλογερόπουλος αφανής δεν ήταν;
Θα ήθελα τελειώνοντας να ευχαριστήσω τον κ. Πέτρο Δερμετζή για τη χορηγία της έκδοσης του καταλόγου της έκθεσης.»
Ο Πρόεδρος του ΚΕΠΑΠ Θέμης Κουτσογκίλας δηλώνει:
«Εύχομαι αυτή την έκθεση να την επισκεφτούν από όλα τα μέρη της Ελλάδας. Η Κόρινθος λίγα χιλιόμετρα από την Αθήνα αλλά και με την απευθείας σύνδεση του προαστιακού μπορεί να γίνει πόλος έλξης σημαντικών πολιτιστικών εκδηλώσεων.
Εύχομαι η έκθεση «…άμα ήχησεν η γλυκεία φωνή…» να γίνει η αφορμή.»
Η ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια της έκθεσης Ίρις Κρητικού, αναφέρει σχετικά:
Με αφορμή την Επέτειο των 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, και μετά την τιμητική πρόσκληση του δραστήριου Καλογεροπουλείου Ιδρύματος να προχωρήσουμε από κοινού στον σχεδιασμό και την υλοποίηση της παραγωγής μιας νέας πολυσχιδούς και πολυπρόσωπης εικαστικής έκθεσης που να αγκαλιάζει και να φωτίζει ιστορικά γεγονότα και αγωνιστές με ιδιαίτερο τοπικό ενδιαφέρον για τον Δήμο των Κορινθίων, ανταποκρίθηκα με χαρά, προτείνοντας την ιδέα ενός νέου απεικονιστικού αφηγήματος με επίκεντρο τον άγνωστο στους περισσότερους Κορίνθιο ήρωα Χατζηγιάννη Μερτζέλλο ή Σοφικίτη.
Χάρη στη συνεχή, πολύμηνη στήριξη του Ιδρύματος, αλλά και με την έμπρακτη βοήθεια του Δήμου Κορινθίων και βεβαίως απολαμβάνοντας της θερμής φιλοξενίας της έκθεσης από το Κέντρο Πολιτισμού, Αθλητισμού και Περιβάλλοντος και τη θαυμάσια Πινακοθήκη του, υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Πελοποννήσου και με τη γενναιόδωρη αρωγή των χορηγών μας, το εικαστικό αυτό αφιέρωμα είναι πλέον γεγονός. Τεκμήριο αυτού, η παρούσα έκδοση, κοσμημένη με τα ζωγραφικά και τα τρισδιάστατα έργα 65 διακεκριμένων Ελλήνων εικαστικών τους οποίους και θα ήθελα να ευχαριστήσω με όλη μου την καρδιά, αφού, κατόρθωσαν να μετατρέψουν το δικό μας όνειρο, τα δικά μας δύσβατα μονοπάτια αναζήτησης και τα ετερόκλητα τεκμήρια της ιστορικής έρευνας, σε εξαιρετική οπτική πρώτη ύλη.
Η ενδελεχής και επίπονη σκιαγράφηση του βίου και των έργων του άγνωστου στους περισσότερους φλογερού πατριώτη και αγωνιστή Χατζηγιάννη Μερτζέλλου ή Σοφικίτη, του αφανούς αυτού ήρωα και πιθανότατα Φιλικού που, σύμφωνα με τα ίδια του τα λόγια «…άμα ήχησεν η γλυκεία φωνή…ότι το ελληνικό έθνος επαναστάτησε κατά του βαρβαρικού ζυγού», παράτησε στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας «όλη την κατάστασίν του συνισταμένην εις σημαντικότατην ποσότητα» και «ήλθε στην πατρίδα του να πολεμήσει εμψυχώνοντας τους υπό την ευθύνη του πατριώτες», πεθαίνοντας στο τέλος της ζωής του αποτραβηγμένος στα Εξαμίλια και πάμπτωχος, «όπως η χρεία της πατρίδας το απαιτούσεν», αποτελεί το επίκεντρο του σπονδυλωτού αφηγήματος της έκθεσης.
Το πορτραίτο του δεν διασώζεται. Διασώζονται όμως, μέσω του φακέλου των 42 περίπου επιστολών που, κατόπιν δωρεάς του δισεγγόνου του Νικολάου Θεόδωρου προς το Ελληνικό κράτος, φυλάσσονται στο Αρχείο Ιστορικών Εγγράφων του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, ο ηρωικός βίος και η πατριωτική προσφορά του. Πολλά οφείλει ασφαλώς η παρούσα έκθεση στον παθιασμένο μελετητή του βίου του Χατζηγιάννη Μερτζέλλου και του σώματος των επιστολών του, κ. Αναστάσιο Λυμπερίου, επίσης εκ Κορινθίας ορμώμενου. Το πολύτιμο ιστορικό χρονολόγιο που ο ίδιος συνέταξε, ακολουθώντας τα βήματα του πρώτου μελετητή του Χατζηγιάννη Σταύρου Κουτίβα κατά τη δεκαετία του 1960, αποκαλύπτοντας πολλά νέα στοιχεία και θέτοντάς το χωρίς δεύτερη σκέψη στην απόλυτη διάθεσή μας, συμπεριλαμβάνεται εξάλλου στην παρούσα έκδοση, συμπληρώνοντάς την με ευμέγεθες και ευπρόσδεκτο ιστορικό πλαίσιο.
Το τοπίο της Κορίνθου μέσα από δεύτερες «αναγνώσεις» ιστορικών ευρωπαϊκών ελαιογραφιών και χαρακτικών, τα ιστορικά ενθυμήματα του Αγώνα, τα αντικείμενα και τα πολεμικά εξαρτήματα εποχής (όπλα, ενδύματα, κοσμήματα, κεντήματα και άλλα λογής προικώα που ενδεχομένως θυσιάστηκαν στον μεγάλο σκοπό) του ίδιου και της συζύγου του Αικατερίνης, με επίπονη χειρωναξία σχεδιασμένα και ξαναπλασμένα με παραδοσιακές τεχνικές, οι ρευστές τρυφερές φιγούρες των τέκνων του, οι εξιστορήσεις των δικών του επιστολών και οι επιστολές σπουδαίων τρίτων προσώπων προς τον Χατζηγιάννη Μερτζέλλο (όπως για παράδειγμα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη που εξαίρει το ήθος και τη δράση του) και, κυρίως, το φανταστικό πορτραίτο του με τις γοητευτικές διαφορετικές απεικονιστικές εκδοχές, η σκιαγράφηση της ηρωικής μορφής του μέσα στον χωροχρόνο, τα πολύτιμα και κοπιαστικά σταχυολογημένα στοιχεία για τον ίδιο και για τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας και του στενού κύκλου του βίου του, αλλά ακόμη, η εν γένει γόνιμη φαντασία των συμμετεχόντων που καλείται να ιχνηλατήσει τα βήματα και τις πράξεις του ήρωα στην περιοχή, στα πεδία όπου έδρασε και πολέμησε, ξεδιπλώνονται με 65 διαφορετικούς αναπάντεχους τρόπους.
Η αποτύπωση της φλογερής προσωπικότητας, των συνθηκών διαβίωσης και της ανιδιοτελούς πατριωτικής δράσης του Χατζηγιάννη Μερτζέλλου μέσα από πολύτιμα ψήγματα αλήθειας, θραύσματα εικόνων και πρωτογενείς πηγές αλλά και η επιτευχθείσα εντυπωσιακή οπτική ενεργοποίηση του ιστορικού ορεινού κορινθιακού τοπίου με τις μαρμάρινες κρήνες και τα διάσπαρτα αρχαία μέλη στη μεγαλειώδη σκιά του Ακροκορίνθου, του απόκρυφου ετούτου μυθώδους, σχεδόν, τοπίου που στις κρημνώδεις και δασωμένες αγκάλες του προστάτευσε και σηματοδότησε την εν λόγω δράση, οι πολυσχιδείς συμβολισμοί της εικόνας του διαχρονικού Έλληνα αγωνιστή και ήρωα που άλλοτε πεζός και άλλοτε έφιππος ακροβατεί άγρυπνος μα με χαρακτηριστική άνεση ανάμεσα στον Μεγαλέξανδρο και τον Αι-Γιώργη, οι σχολαστικά αποδοσμένες πραγματολογικές, πλαστικές και εννοιολογικές λεπτομέρειες των μοναχικών φουστανελοφόρων που λάμπουν στο φεγγαρόφωτο, των κεντημένων φορεσιών και των επιμέρους εξαρτημάτων τους, των τορνευμένων όπλων και της ανασυνταχθείσας τοπιογραφίας της εποχής, έτσι όπως όλα αυτά γίνονται αντιληπτά μέσα από τη μελέτη πάμπολλων ιστορικών πορτραίτων, τοπιογραφικών σπουδών και χαρακτικών που μοιραστήκαμε με τους συμμετέχοντες εικαστικούς, μαζί με τα σωζόμενα ιστορικά ελληνικά και φιλελληνικά κειμήλια και τις πρωτογενείς επιστολές του ιερού αν και αφανούς ήρωα που «περίμενε για χρόνια τα αποκαλυπτήρια», τρέπονται εντέλει στις ενεργοποιημένες πηγές και την αναβλύζουσα πρώτη ύλη των σύγχρονων έργων της έκθεσης.
Ο βίος του Χατζηγιάννη Μερτζέλλου που διασώζεται ως εκ θαύματος μέσα από τα σπαράγματα της ιστορίας, ακολουθώντας επίμονα τη γλυκεία φωνή –το άγγελμα της πατρίδας και το όραμα της Ελευθερίας, προσδοκώντας την Ανάσταση του Έθνους, επιβεβαιώνει, πιστεύω τη διαχρονικά αξεπέραστη συμφιλιωτική ρήση του Στρατηγού Μακρυγιάννη: «Ένα πράμα μόνον με παρακίνησε κι εμένα να γράψω ότι τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί κι αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι· όσοι αγωνιστήκαμεν, αναλόγως ο καθείς, έχομεν να ζήσομεν εδώ. Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί, να την φυλάμεν κι όλοι μαζί και να μην λέγει ούτε ο δυνατός «εγώ» ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς «εγώ»; Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκιάσει ή χαλάσει, να λέγει «εγώ»· όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λένε «εμείς». Είμαστε εις το «εμείς» κι όχι εις το «εγώ». Και εις το εξής να μάθομεν γνώση, αν θέλομεν να φκιάσομεν χωριόν, να ζήσομεν όλοι μαζί».
Είμαστε στο Εμείς. Είμαστε στο Εμείς, γιατί δεν υπάρχει διαφορετικός δρόμος. Και αν κάτι μας διδάσκει αυτή η μονάκριβη εθνική μας Επέτειος που μας βρήκε στην πιο δύσκολη συμπαντική ώρα, είναι ακριβώς το γεγονός πως χωρίς συλλογικές θυσίες και ακατάγραφα ανδραγαθήματα, χωρίς άγνωστους και αζωγράφιστους (ή αφωτογράφιστους θα λέγαμε, σήμερα) ήρωες που πολέμησαν δίπλα στους πλέον απαθανατισμένους και προβεβλημένους, η Ελευθερία των Ελλήνων, μα και η ελευθερία του Κόσμου, δεν θα είχαν κερδηθεί.
Κλείνοντας, θα ήθελα για μία ακόμη φορά να εκφράσω τις θερμότερες ευχαριστίες μου στους συμμετέχοντες δημιουργούς για τα θαυμάσια και κοπιωδώς φιλοτεχνημένα νέα έργα τους που ως πολύτιμες μικρές ψηφίδες τεκμηρίωσης και λαμπερά κοιτάσματα ακριβής μνήμης κεντούν τη φαντασία, ανοίγουν πολυσχιδείς διαδρομές και υποθέσεις μελέτης και φωτίζουν πολλές διαφορετικές πτυχές στην υπόθεση του γοητευτικού ήρωά μας. Ευχαριστίες θερμές και σε όλους εκείνους που εργάστηκαν άοκνα για την πρώτη ύλη, τη σχεδιαστική ταυτότητα, την επιτυχή κοινοποίηση και εν γένει την υλοποίηση της έκθεσης, καθώς και σε εκείνους που στήριξαν εξαρχής τα θεμέλιά της, συντελώντας αποφασιστικά με πληροφορίες και ιστορικό υλικό.
Τέλος, την ειλικρινή μου ευγνωμοσύνη θα ήθελα να εκφράσω για μία ακόμη φορά στο Καλογεροπούλειο Ίδρυμα και την Πρόεδρό του Μαρία Χρισταρά, για τον ενθουσιασμό και την εμπιστοσύνη με την οποία εξαρχής στήριξαν το όλο εγχείρημα. Αν μαζί καταφέραμε να σκιαγραφήσουμε, να αποκαταστήσουμε και να χαρίσουμε στους ενήλικες μα και τους πολυπληθείς μικρούς επισκέπτες της έκθεσης το φωτεινό περίγραμμα ενός αδικημένου από την ιστορία έως σήμερα ήρωα, στην πόλη και την περιοχή που τον ανέθρεψαν τότε σίγουρα οι κόποι μας δεν πήγαν χαμένοι…
Ίρις Κρητικού
Ιστορικός Τέχνης – Επιμελήτρια της έκθεσης
Στην έκθεση μεταξύ άλλων συμμετέχουν: Χρήστος Αλατσάκης ,Νεκτάριος Αποσπόρης, Λέλα Αρβανίτη, Άννα Αχιλλέως ,Κάτια Βαρβάκη ,Ειρήνη Βογιατζή, Μάριος Βουτσινάς, Μαίρη Γαλάνη – Κρητικού, Μαρία Γέρουλα ,Στρατηγούλα Γιαννικοπούλου ,Δικαία Δεσποτάκη ,Μαρία Διακοδημητρίου, Γωγώ Ιερομονάχου ,Αποστόλης Ιτσκούδης ,Δέσποινα Καλλιγά, Βάσω Καλουδιώτη, Μηνας Καμπιτάκης, Εβίτα Κανέλλου , Νίκος Κόνιαρης, Έλενα Κυρκιλή, Βασιλική Κολιπέτσα, Σοφία-Ρόουζ Κοσμίδου, Βαγγέλης Κύρης & Ανατόλι Γεωργίεφ, Ελένη Κυριαζοπούλου, Νίκος Λεοντόπουλος, Βασίλης Λιαούρης, Φιλιππίνα Λιβιτσάνου, Λυδία Μαργαρώνη, Παναγιώτης Μαρίνης, Μηνάς Μαυρικάκης ,Έλλη Μιχαλακέα ,Δημήτρης Μοράρος, Όλγα Μπαρμάζη, Μάνος Μπατζόλης ,Γεωργία Μπλιάτσου, Ρούλη Μπούα, Ιόλη Ξιφαρά, Γεύσω Παπαδάκη, Σοφία Παπακώστα ,Χριστίνα Παρασκευοπούλου, Παναγιώτης Πασάντας, Μαρία Πάστρα, Λίζα Πενθερουδάκη, Στέλιος Πετρουλάκης ,Ελένη Πεχλιβάνη ,Κατερίνα Πολυζωΐδη – Μαυρολέων ,Ράνια Ράγκου, Γιώργος Σαλταφέρος ,Κατερίνα Σαράφη, Ιφιγένεια Σδούκου, Αντωνία Σιμάτου ,Χρήστος Στανίσης ,Ματίνα Σταυροπούλου ,Μαρίνα Στελλάτου ,Κωνσταντίνα Τζαβιδοπούλου, Νίκος & Αγγελική Τριανταφύλλου, Κλαίρη Τσαλουχίδη – Χατζημηνά, Θεοδώρα Τσιάτσιου ,Αγάπη Φεσατίδου – Ψαρράκη ,Βιργινία Φιλιππούση ,Αθηνά Χατζή ,Άρτεμις Χατζηγιαννάκη ,Κυριακή Χριστακοπούλου ,Νικόλας Χριστοφοράκης, Αριστείδης Χρυσανθόπουλος.
INFO:
Δημοτική Πινακοθήκη Κορίνθου
Κολοκοτρώνη 4 & Πυλαρινού
Είσοδος ελεύθερη για το κοινό