Τελικά, η αναγνωστική συνήθεια είναι θέμα γενικότερης κουλτούρας που διαφοροποιείται αλλά δεν ανατρέπεται. Ακόμη κι αν η καθημερινότητα αλλάξει άρδην. Ακόμη κι αν μία πανδημία με τόσο μεγάλη διάρκεια και τέτοια έκταση μας “κλειδαμπάρωσε” στο σπίτι για μήνες, η αναγνωστική ρουτίνα δεν άλλαξε δραματικά.
Για την ακρίβεια, η ρότα δεν άλλαξε. Όσοι λαοί διάβαζαν προ κορωνοϊού, διάβασαν ακόμη περισσότερο και κατά τη διάρκεια του περιορισμού τους στο σπίτι. Όσοι δεν διάβαζαν ή διάβαζαν λίγο συνέχισαν την ίδια τακτική.
Τα Στοιχεία της Ευρωπαϊκής Μελέτης
Ο κόσμος του βιβλίου δέχτηκε παγκοσμίως ισχυρό πλήγμα εξαιτίας του Covid-19. Σύμφωνα με μελέτη της Ομοσπονδίας Ευρωπαίων Εκδοτών (FEP) σχετικά με την κατάσταση των ευρωπαϊκών εκδοτικών επιχειρήσεων, το 2020 ήταν μεν μια εξαιρετικά δύσκολη χρονιά για το βιβλίο, αλλά όχι τόσο αποκαρδιωτική όσο μπορεί και να περίμενε κανείς.
Για να είμαστε πιο ακριβείς, η πτώση των πωλήσεων ήταν μεταξύ 2% και 5% -και άρα κατά πολύ μικρότερη από την αναμενόμενη που υπολογιζόταν από 15% έως 25%- αλλά η σχέση αναγνώστη-βιβλίου διαφοροποιήθηκε αρκετά.
Το Βιβλίο σε Κρίσιμες Εποχές
Η αγορά του βιβλίου, όπως και το σύνολο των αγορών, σημείωσε πτωτική πορεία που άρχισε με την οικονομική κρίση του 2008. Μέχρι το 2015 η κατηφόρα ήταν μονόδρομος. Από το 2018, με τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία και την Ιταλία και την Ισπανία να πρωτοπορούν, εμφανίστηκαν σημάδια σοβαρής ανάκαμψης. Μέχρι που ο κορωνοϊός μπήκε στις ζωές μας…
Η Amazon, τα eBooks και τα Audiobooks
Με τις online πωλήσεις, στο σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών, να σημειώνουν αύξηση που έφτασε μέχρι και το 50%, θα έλεγε κανείς πως η αγορά του βιβλίου μετατοπίστηκε προς το ηλεκτρονικό εμπόριο. Οι τεχνολογικές εταιρείες-μεγαθήρια λιανικής πώλησης εκτοξεύονται, με πρώτη και καλύτερη την Amazon, που μέσα μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2021 πούλησε τα προϊόντα της κατά 44% περισσότερο.
Πέρα από την εκτόξευση της εταιρείας του Jeff Bezos και πέρα από τις ηλεκτρονικές πωλήσεις, η πανδημία ευνόησε τα eBooks και τα τα audiobooks, με τις σκανδιναβικές χώρες να κρατούν τα ηνία. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Σουηδίας, όπου οι πωλήσεις των eBooks αυξήθηκαν κατά 12,1%, οι πωλήσεις των audiobooks κατά 41,5%, με τα τελευταία να κατέχουν ποσοστό 90% επί των συνολικών ηλεκτρονικών πωλήσεων.
Η Αξία του Κλασικού
Οι ψηφιακοί δρόμοι που πήραν τα βιβλία, ωστόσο, δεν αποτελούν μονόδρομο. Μπορεί οι ψηφιακές πλατφόρμες να επικράτησαν στην αγορά εξαιτίας των lockdowns, μπορεί τα μικρά βιβλιοπωλεία να προσπάθησαν ποικιλοτρόπως να ακολουθήσουν τις επιβεβλημένες πρακτικές των ηλεκτρονικών πωλήσεων, αλλά η αγάπη για το βιβλιοπωλείο και το βιβλίο δεν πέρασε οριστικά και αμετάκλητα στην αποστασιοποιημένη ψηφιακή εποχή.
Όπως γράφει και ο Martin Ivens στο Bloomberg, η άποψη του συγγραφέα του βιβλίου “Print Is Dead” Jeff Gomez, είναι λάθος. Μεγάλο λάθος. “Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι πωλήσεις ηλεκτρονικών βιβλίων κορυφώθηκαν το 2014 και στη συνέχεια άρχισαν να μειώνονται […] Yποψιάζομαι ότι πολλοί από εμάς που διαβάζουμε τις εφημερίδες μας στο Διαδίκτυο θα εξακολουθήσουμε να προτιμάμε να διαβάζουμε στα σπίτια μας κρατώντας τα βιβλία στα χέρια μας.”
Η αλήθεια είναι πως η καταγραφή της αγοράς του βιβλίου (σε καιρό πανδημίας, αλλά και ανεξαρτήτως κρίσεων) δημιουργεί μια εικόνα κατακερματισμένη και γεμάτη “ναι μεν αλλά”. Για παράδειγμα στην Ελλάδα, όπως και στη Γαλλία, σύμφωνα με την έρευνα της Ομοσπονδίας Ευρωπαίων Εκδοτών η επαναλειτουργία των βιβλιοπωλείων τον περασμένο Δεκέμβριο σημείωσε αύξηση στις πωλήσεις που έφτασε στο 25%, αλλά η χρονιά έκλεισε με σημαντική πτώση.
Τα eBooks και τα audiobooks απέσπασαν τη μερίδα του λέοντος σε πωλήσεις σε αρκετές χώρες (εκτός από τις σκανδιναβικές και στην Ολλανδία και την Πορτογαλία), αλλά στην Ελλάδα αντιστοιχούν μόλις στο 1% των εκδόσεων. Επιπλέον, ο ιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείο “Πλειάδες” Άλκης Τεμπονέρας, σε ερώτηση για την κίνηση του τυπωμένου βιβλίου με το άνοιγμα των βιβλιοπωλείων είπε πως “Η άρση του lockdown έφερε, όπως ήταν αναμενόμενο, αύξηση στις πωλήσεις και αισιοδοξία στο χώρο του βιβλίου”.