Ο ιός…είναι για πάντα. Γι αυτό και θα έπρεπε να είμαστε περισσότερο προετοιμασμένοι απ’ότι οι Ρωμαίοι! Τι δηλώνουν επιδημιολόγοι, πώς αναλύει το θέμα ο διάσημος καθηγητής Ιστορίας του Χάρβαρντ Νάιαλ Φέργκιουσον και τι είδους στρατηγικές θα χρειαστούν για την αντιμετώπιση της μεγαλύτερης πρόκλησης της εποχής μας
Οταν ο βρετανός ιστορικός, ανατόμος των σύγχρονων κοινωνιών και καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, Νάιαλ Φέργκιουσον, τελείωνε πέρυσι το βιβλίο του για την «Πολιτική της καταστροφής», διαπίστωνε εξετάζοντας τον annus horribilis 2020 ότι οι καταστροφές είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Διότι οι πανδημίες, οι σεισμοί, οι οικονομικές κρίσεις και οι πόλεμοι δεν σημειώνονται κατά τακτά χρονικά διαστήματα. «Θα έπρεπε», έγραψε, «να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι από τους Ρωμαίους όταν εξερράγη ο Βεζούβιος ή τους Ιταλούς του Μεσαίωνα όταν χτύπησε ο Μαύρος Θάνατος. Εμείς, σήμερα, έχουμε την επιστήμη στο πλευρό μας. Παρ’ όλα αυτά, δεν φαίνεται να καλυτερεύουμε στην αντιμετώπιση καταστροφών».
Ο 58χρονος ιστορικός γράφει τώρα στο Bloomberg πως όταν τελείωνε το βιβλίο, ήξερε ότι η πανδημία έχει πολύ χρόνο ακόμα. «Είναι καλό να θυμόμαστε πως το ελληνικό αλφάβητο έχει 24 γράμματα και το Δέλτα είναι μόλις το τέταρτο», σημειώνει αναφερόμενος στη νέα μετάλλαξη Δέλτα, που προκαλεί έντονες ανησυχίες. «Εχουμε ήδη το Κάπα που εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Ινδία και τώρα εξαπλώνεται στην Αυστραλία – αλλά πού είναι το Εψιλον, το Ζήτα, το Ητα, το Θήτα και το Γιώτα; Αλήθεια, πιστεύουμε ότι η Δέλτα είναι η χειρότερη μετάλλαξη του ιού που θα δούμε; Εγώ ανησυχώ πιο πολύ για την Ωμέγα». Θεωρεί πως όπως ακριβώς μετά την 11η Σεπτεμβρίου άλλαξε εντελώς η αεροπορική ασφάλεια, έτσι και τώρα, πολλά «προσωρινά» μέτρα λόγω πανδημίας ήρθαν για να μείνουν.
Θα ήταν ίσως υπερβολικό να πούμε ότι η καραντίνα έκανε πιο πολύ κακό από καλό στον αναπτυσσόμενο κόσμο, αν και σίγουρα τα κρούσματα θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί ή περιοριστεί με περισσότερα τεστ και ιχνηλατήσεις νωρίτερα. Ομως μια νέα μελέτη που κάνει το Εθνικό Γραφείο Οικονομικών Ερευνών στις ΗΠΑ δείχνει ότι η καραντίνα έκανε περισσότερο κακό παρά καλό στις αναπτυσσόμενες χώρες. «Στις χώρες χαμηλών εισοδημάτων», αναφέρεται, «η καραντίνα μπορεί να οδηγήσει στην άνοδο του αριθμού θανάτων παιδιών λόγω της οικονομικής συρρίκνωσης ανά θάνατο που αποφεύγεται λόγω Covid-19».
Επίσης υπήρχε προφανώς μια «διαγενεαλογική ανταλλαγή» στον αναπτυγμένο κόσμο, υπό την έννοια ότι οι νέοι υπέστησαν σημαντικές εκπαιδευτικές και οικονομικές απώλειες λόγω των περιορισμών που επιβλήθηκαν για την αντιμετώπιση της πανδημίας και τη θνησιμότητα των μεγαλύτερων ευάλωτων ηλικιακών ομάδων.
Η κατάσταση έχει βελτιωθεί βέβαια, αλλά εκπλήξεις μάς περιμένουν σε κάθε γωνία, αναφέρει ο Φέργκιουσον, επικαλούμενος τις τελευταίες προβλέψεις του Ινστιτούτου Μέτρησης και Αξιολόγησης Υγείας, ότι θα σημειωθούν 1,1 εκατ. θάνατοι από Covid έως τα τέλη Σεπτεμβρίου. Και αυτό δεν θα οφείλεται μόνο σε εκείνους που αρνούνται το εμβόλιο, τονίζει, αλλά και στην ανεπάρκεια εμβολίων και τη μειωμένη αποτελεσματικότητα κάποιων εξ αυτών. Μόνο το 22% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει λάβει μία δόση εμβολίου, ενώ πλήρως εμβολιασμένο είναι μόλις το 10%. Το 1/3 των εμβολίων πήγε σε πλούσιες χώρες, το 52% σε χώρες μεσαίου εισοδήματος, το 14% σε χώρες χαμηλού εισοδήματος.
Οι ιατρικοί λόγοι που στηρίζουν ότι η πανδημία θα διαρκέσει πολύ περισσότερο απ’ όσο ελπίζαμε, τονίζει ο Φέργκιουσον, είναι προφανείς. Πρώτον, ο ιός δεν μπορεί να απαλειφθεί διότι υπάρχουν πολλοί φορείς. Καλή τύχη στον εμβολιασμό των μινκ, λέει ειρωνικά. Δεύτερον, επικαλείται ένα πρόσφατο άρθρο στο «Foreign Affairs» γνωστών αμερικανών ειδικών, όπου αναφέρεται: «Ο κόσμος δεν θα φτάσει ποτέ το σημείο όπου αρκετοί άνθρωποι θα έχουν ανοσία για να σταματήσει η εξάπλωση του ιού, πριν ενσκήψουν νέες επικίνδυνες μεταλλάξεις – που μεταδίδονται πιο εύκολα, που αντιστέκονται στα εμβόλια και μπορούν ακόμα και να ξεγελάσουν τα υπάρχοντα διαγνωστικά τεστ».
Το άρθρο με τίτλο «Ο ιός για πάντα» υπογράφουν έξι επιδημιολόγοι, ακαδημαϊκοί, ένας πρώην υφυπουργός Υγείας των ΗΠΑ και ο διευθυντής του αμερικανικού Κέντρου Μολυσματικών Ασθενειών και Ανοσίας. Εκεί τονίζουν: «Ηρθε η ώρα να το πούμε φωναχτά: ο ιός πίσω από την πανδημία Covid-19 δεν θα φύγει από δίπλα μας. Ο SARS-CoV-2 δεν θα εξαφανιστεί καθώς ήδη αναπτύσσεται μέσα σε περισσότερα από 12 ζωικά είδη. Μεταξύ των ανθρώπων, η περίφημη ανοσία της αγέλης, που κάποτε θεωρούνταν η μοναδική λύση, δεν είναι εφικτή. Οι περισσότερες χώρες δεν έχουν αρκετά εμβόλια και, ακόμα και στις λίγες τυχερές όπου υπάρχει πληθώρα, πολλοί είναι εκείνοι που αρνούνται να εμβολιαστούν. Ως αποτέλεσμα, ο κόσμος μας δεν θα φθάσει στο σημείο όπου αρκετοί έχουν ανοσία ώστε να σταματήσει η μετάδοση του ιού πριν εμφανιστούν επικίνδυνες μεταλλάξεις. Οι σούπερ μεταλλάξεις μπορεί να μας φέρουν πίσω στο σημείο μηδέν. Και να ζήσουμε το 2020 από την αρχή».
Ετσι λοιπόν, αντί να εξασθενήσει και να εξαφανιστεί ο κορωνοϊός, θα κυκλοφορεί σε όλο τον πλανήτη για τα επόμενα χρόνια. Κάποιες από τις χώρες που σημείωσαν επιτυχίες στην αντιμετώπιση της πανδημίας είναι πλέον ευάλωτες και έτοιμες να φιλοξενήσουν τις επόμενες εξάρσεις. Ο ιός ήρθε για να μείνει. Το ερώτημα είναι: Τι πρέπει να κάνουμε εμείς;
Η αντιμετώπιση μιας πανδημίας δεν προϋποθέτει μόνο χρήματα και πηγές – χρειάζεται ιδέες και στρατηγική, τονίζουν οι ειδικοί.
«Η επιδημιολογία έχει τα εργαλεία για να επιστρέψει ο κόσμος μας σε μια κατάσταση σχετικής κανονικότητας, για να μας επιτρέψει να ζήσουμε με τον SARS-CoV-2 όπως μάθαμε να αντιμετωπίζουμε και άλλες ασθένειες. Το κλειδί βρίσκεται στο να αντιμετωπίσουμε τα εμβόλια ως μεταφερόμενες πηγές που μπορεί να επιστρατευθούν άμεσα όπου χρειάζονται περισσότερο: σε σημεία όπου σημειώνεται έξαρση και δεν υπάρχουν αρκετές δόσεις εμβολίων».
Εν τω μεταξύ, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες για να μπορούν καλύτερα να εντοπίζουν και να περιορίζουν τις εξάρσεις. Αυτό σημαίνει να υιοθετήσουν συστήματα άμεσης ειδοποίησης προς τους πολίτες. Και σημαίνει να βελτιώσουν τις ικανότητες να αναγνωρίζουν την αλληλουχία DNA των ιών, ώστε οι ερευνητές να καταλαβαίνουν άμεσα ποια μετάλλαξη κυριαρχεί πού και ποια εμβόλια είναι πιο αποτελεσματικά. Ολα αυτά πρέπει να γίνουν το συντομότερο δυνατόν. Οσο πιο αργά οι χώρες εμβολιάζουν τους πολίτες, τόσο περισσότερες μεταλλάξεις θα προκύπτουν.
Oι ειδικοί προτείνουν να αλλάξει και το διεθνές σύστημα για την αντιμετώπιση των πανδημιών. Ενα σύστημα που έδειξε ότι είναι αργό, ευάλωτο σε πολιτικές πιέσεις και χρειάζεται περαιτέρω χρηματοδότηση. «Σε μια εποχή ενίσχυσης του εθνικισμού, οι χώρες πρέπει να βρουν τρόπο να συνεργαστούν για να μεταρρυθμίσουν τους διεθνείς θεσμούς παγκόσμιας υγείας, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για τη μακρά μάχη εναντίον του Covid».
Ταχύτητα και μαραθώνιος
Ενάμιση χρόνο μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, έχει γίνει ξεκάθαρο ότι ο αγώνας για τον περιορισμό του κορωνοϊού είναι ταυτόχρονα αγώνας ταχύτητας και μαραθώνιος. Ναι, χρειαζόμαστε εμβόλια για όσο το δυνατόν περισσότερους όσο πιο γρήγορα γίνεται, όμως ακόμα και εάν εμβολιαστεί κάθε άνθρωπος, ο SARS-CoV-2 θα ζει ακόμα σε πολλά ζωικά είδη, όπως οι μαϊμούδες, οι γάτες και τα ελάφια. Και παρότι δεν υπάρχουν ακόμα απτές αποδείξεις ότι ο ιός μεταπήδησε από ζώα στον άνθρωπο, όλα δείχνουν πως είναι πολύ πιθανό.
Η Covid-19 δεν είναι ακόμα η χειρότερη πανδημία στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αλλά ας μην προκαλούμε τη μοίρα. «Για να διατηρήσουμε τον τρόπο ζωής μας απαιτούνται βαθιές αλλαγές στον τρόπο αλληλεπίδρασης με τον φυσικό κόσμο, στον τρόπο που βλέπουμε την πρόληψη και στον τρόπο που αντιδρούμε στις υγειονομικές κρίσεις. Απαιτείται ακόμα και οι λαϊκιστές ηγέτες να σκεφτούν με αλληλεγγύη».
Ο πλανήτης ακόμα θρηνεί για όσα χάθηκαν από την αρχή της πανδημίας. Τουλάχιστον 3,5 εκατ. άνθρωποι πέθαναν. Πολλοί υποφέρουν ακόμα από τις επιπτώσεις της ασθένειας. Το οικονομικό κόστος της πανδημίας υπολογίζεται στα 20 τρισ. δολάρια. Ολοι θέλουμε να τελειώσει ο εφιάλτης. Ομως αυτό δεν έχει συμβεί ακόμα. «Από την καταστροφή του Covid-19, ο κόσμος πρέπει να συνεργαστεί για να διαμορφώσει ένα ανθεκτικό σύστημα αντιμετώπισης της πανδημίας και πρόληψης των επόμενων. Το να τα βρούμε αυτά ίσως είναι η πιο σημαντική πρόκληση της ζωής μας».