ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΖΑΝΗΣ* Οι δασικές πυρκαγιές ευκαιρία να ενώσουμε τις δυνάμεις μας προς τον κοινό σκοπό.
Ο Δημήτρης Καζάνης, μέλος της ερευνητικής ομάδας Χερσαίας Οικολογίας, στο Τμήμα Βιολογίας του ΕΚΠΑ, προσανατολισμένος στην οικολογία της φωτιάς, μιλάει στη δημοσιογράφο Ρίτσα Μασούρα για το πολυσύνθετο ζήτημα των πυρκαγιών, πώς θα πρέπει να κινηθούμε στον τομέα των αναδασώσεων – ερμηνεύοντας το τι μπορεί να σημαίνει “κηρύσσονται όλες οι πληγείσες περιοχές αναδασωτέες” – αλλά και πώς θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί η γνώριμη πολυδιάσπαση των εμπλεκόμενων φορέων.
- Κύριε Καζάνη, σας ευχαριστούμε πολύ που δεχτήκατε να απαντήσετε σε ορισμένες ερωτήσεις που τούτες τις μέρες απασχολούν την πλειονότητα των Ελλήνων. Με μια πρώτη ματιά και χωρίς να θέλει κανείς να υπεισέλθει σε σενάρια συνωμοσιολογίας, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε δύο βασικούς παράγοντες που οδήγησαν ή συνέβαλαν στο ξέσπασμα των φετινών ολέθριων πυρκαγιών ;
- Εγώ σας ευχαριστώ, κυρία Μασούρα, που με αυτή μας την επικοινωνία θα διδεται η δυνατότητα να ενημερώσουμε τους αναγνώστες σας, μακριά, όπως είπατε και εσείς, από σενάρια συνωμοσιολογίας, αλλά και με ψυχραιμία για την επόμενη μέρα. Στις ερωτήσεις σας απαντώ από τη θέση του βιολόγου που ασχολείται εδώ και χρόνια με την επιστήμη της οικολογίας και ειδικότερα με την οικολογία της φωτιάς, δηλαδή με τις επιπτώσεις των πυρκαγιών στα οικοσυστήματα και τους τρόπους με τους οποίους τα οικοσυστήματα ανακάμπτουν μεταπυρικά. Σχετικά με το ερώτημά σας, λοιπόν, αναμφίβολα ο ένας παράγοντας ήταν οι υψηλές θερμοκρασίες που επικρατούσαν την πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου και ως ένας δεύτερος συμπληρωματικός παράγοντας θα μπορούσε να αναφερθεί η παρατεταμένη περίοδος υψηλών θερμοκρασιών τους περασμένους μήνες. Υπενθυμίζω ότι τον φετινό Μάιο είχαμε μια περίοδο με ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες, στη διάρκεια της οποίας έλαβε χώρα η πυρκαγιά που αποτέφρωσε μεγάλη δασική έκταση στα Γεράνεια Όρη.
- Σας έχει απασχολήσει το ότι ταυτοχρόνως ή με διαφορά μερικών λεπτών δημιουργήθηκαν εστίες τόσο στην Αττική όσο και στην Εύβοια; Θα μπορούσε να είναι τυχαία η σύμπτωση ;
- Μα οι ίδιοι παράγοντες που αναφέραμε παραπάνω ίσχυσαν και στην Αττική και στην Βόρεια Εύβοια. Να σας θυμίσω την χειρότερη χρονιά για τη χώρα μας, από άποψη δασικών πυρκαγιών, το 2007; Και τότε ξεσπούσαν ταυτόχρονα δασικές πυρκαγιές σε όλη τη χώρα και επαναλαμβάνω ότι δεν είμαι υποστηριχτής θεωριών συνωμοσίας. Γιατί; Επειδή, πολύ απλά αν δούμε στο διαδίκτυο τους χάρτες ή τις δορυφορικές εικόνες που αποτυπώνουν τις περιοχές που καίγονται αυτή τη στιγμή που μιλάμε θα διαπιστώσουμε ότι τα μέτωπα είναι πολλά και στη Βαλκανική και στην Ιταλία και στη Βόρεια Αφρική. Έχω μια συνάδελφο στην Αλγερία, με την οποία ετοιμάζουμε μια εργασία για τις δασικές πυρκαγιές και η οποία μου έστειλε φωτογραφίες το πρωί από το σπίτι της να έχει μόλις αποφύγει τη καταστροφή.
Πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η τοπογραφία της Ελλάδας;
- Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από πλούσιο ανάγλυφο, από έντονη τοπογραφία. Ως προς το θέμα των δασικών πυρκαγιών, η αλήθεια είναι ότι αυτό μάλλον δυσχεραίνει το έργο των πυροσβεστικών δυνάμεων. Είναι πολλές οι φορές που ακούμε ότι η φωτιά βρίσκεται σε κάποια χαράδρα και δυσκολεύει το έργο της κατάσβεσης.
- Με βάση τις δικές σας εκτιμήσεις θεωρείτε ότι πλέον βιώνουμε μια οικολογική καταστροφή ή αν δράσουμε εγκαίρως μπορεί κάτι να σωθεί ;
- Γενικότερα, αποφεύγω να χρησιμοποιώ τον όρο «οικολογική καταστροφή», προτιμώ να είμαι πιο αισιόδοξος. Σίγουρα είναι ένα μεγάλο πλήγμα. Πλήγμα κατ’ αρχάς για τους ανθρώπους που έχασαν το βιός τους, τα σπίτια τους, τα χωράφια τους, τα ζώα τους. Θέλω να πιστεύω ότι η Πολιτεία θα τους σταθεί έμπρακτα και άμεσα. Αλλά και η βίαιη απομάκρυνση της δασικής βλάστησης θα παίξει αρνητικό ρόλο στη ψυχολογία των κατοίκων. Μεγάλος θα είναι ο κίνδυνος πλημμυρικών φαινομένων με την έναρξη της περιόδου των βροχοπτώσεων. Στη λήψη μέτρων μείωσης των συναφών κινδύνων θα πρέπει να εστιαστούν οι πρώτες μελέτες διαχείρισης των καμένων εκτάσεων, πάντα με προσοχή στη μη διατάραξη της όποιας φυσικής αναγέννησης της βλάστησης.
- Τι θα πρέπει να γίνει με το επόμενο βήμα που λέγεται αναδάσωση; Ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι οι πληγείσες περιοχές θα κηρυχθούν αναδασωτέες. Διαβάζω ότι οι απόψεις των ειδικών διίστανται. Η δική σας θέση;
- Να ξεκινήσω με μια νομική διευκρίνηση: Όταν μια περιοχή κηρύσσεται αναδασωτέα δεν σημαίνει ότι πρέπει υποχρεωτικά να αναδασωθεί. Μπορεί εξίσου καλά να αφεθεί στους μηχανισμούς της φυσικής αναγέννησης. Ο χαρακτηρισμός της ως «αναδασωτέα» είναι ένα μέτρο παραπάνω από τη Πολιτεία για τη προστασία της. Ως προς την αναγκαιότητα των αναδασώσεων ή μη τώρα: Όποτε έχουμε δασικές πυρκαγιές και ιδιαίτερα σε τέτοια έκταση όπως φέτος, υπάρχει μεγάλη κοινωνική ευαισθητοποίηση και πίεση για αναδάσωση. Ακούμε πως εταιρίες στα πλαίσια της κοινωνικής ευθύνης θα χρηματοδοτήσουν αναδασώσεις, παλαιότερα ραδιοφωνικοί σταθμοί καλούσαν σε αναδασώσεις, κ.ο.κ. Οι αναδασώσεις πρέπει να γίνονται μόνο έπειτα από μελέτη των Δασαρχείων ή της Διεύθυνσης Αναδασώσεων και εκεί που χρειάζεται. Διαφορετικά υπάρχει ο κίνδυνος να γίνει αναδάσωση με ακατάλληλο τρόπο, ακατάλληλη εποχή ή με ακατάλληλα είδη. Κατανοητή η ανάγκη προσφοράς του κοινού, αλλά δεν υπάρχει λόγος βιασύνης. Τους πρώτους μήνες μετά τη φωτιά θα γίνει αξιολόγηση των καμένων θέσεων και θα υποδειχθούν εκείνες οι θέσεις στις οποίες χρειάζεται αναδάσωση και εκείνες στις οποίες η φυσική αναγέννηση μπορεί να αποκαταστήσει τη δασική βλάστηση. Κατά κανόνα, τα είδη των μεσογειακών δασικών οικοσυστημάτων όπως είναι τα πευκοδάση που συναντάμε στα χαμηλά υψόμετρα, έχουν αναπτύξει προσαρμογές στη φωτιά, αφού συνυπάρχουν με αυτόν τον οικολογικό παράγοντα από τη στιγμή της γένεσης του Μεσογειακού κλίματος. Αντιθέτως, τα πεύκα ορεινών οικοσυστημάτων, τα έλατα και άλλα είδη μεγάλων υψομέτρων δεν έχουν προσαρμογές ως προς τη φωτιά. Επίσης, ακόμη και τα είδη των μεσογειακών οικοσυστημάτων, εάν δέχονται τη συχνή δράση της φωτιάς μπορεί να παρουσιάσουν αδυναμία αναγέννησης. Για παράδειγμα, η Χαλέπιος Πεύκη που στηρίζεται στην ύπαρξη μεγάλου αριθμού κώνου με υγιή σπέρματα, από τα οποία θα προκύψουν τα νέα άτομα μετά τη φωτιά, χρειάζεται τουλάχιστον 20 με 30 χρόνια μετά τη φωτιά για να παράξει τον απαιτούμενο αριθμό σπερμάτων που θα της εξασφαλίσει την μεταπυρική της αναγέννηση. Αν υπάρξει περιστατικό φωτιάς σε μικρότερο χρονικό μεσοδιάστημα, εκεί θα χρειαστεί αναδάσωση.
- Αληθεύει ότι η δασική βλάστηση έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, ειδικά μετά την εγκατάλειψη πολλών χωριών στην περιφέρεια και τη μείωση των βοσκοτόπων ;
- Αληθεύει, είναι ένα φαινόμενο που δεν καταγράφεται μόνο στη χώρα μας αλλά και στις άλλες Μεσογειακές χώρες της ΕΕ. Οι δημογραφικές μεταβολές που έλαβαν χώρα μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, με την μετακίνηση του αγροτικού πληθυσμού στα αστικά κέντρα, είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψη των παραδοσιακών χρήσεων γης στις ορεινές περιοχές, δηλαδή της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Στις θέσεις αυτές, της ανθρώπινης δραστηριότητας, με την πάροδο των ετών, αναπτύχθηκε δασική βλάστηση και συνολικά η δασική κάλυψη έχει αυξηθεί. Θα σας αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Όταν πήγαμε το φθινόπωρο του 2007 να επισκεφτούμε καμένες περιοχές στα ορεινά της Πελοποννήσου, διαπιστώναμε σε διάφορες θέσεις ότι το δάσος είχε αναπτυχθεί πάνω σε πεζούλες, σε θέσεις, δηλαδή όπου πριν από δεκαετίες οι τοπικοί πληθυσμοί καλλιεργούσαν τη γη.
Κύριε Καζάνη, πιστεύετε ότι εκτός από την αναδιάρθρωση της πολιτικής προστασίας στον τομέα των πυρκαγιών, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν διαφορετικά τα προβλήματα που ανακύπτουν από τους φορείς που εμπλέκονται κάθε φορά σε αυτού του είδους τις καταστάσεις ;
Κυρία Μασούρα, είναι μια ευκαιρία όλοι οι φορείς που ασχολούμαστε με το πολυδιάστατο αντικείμενο το δασικών πυρκαγιών να ενώσουμε τις δυνάμεις μας προς τον κοινό σκοπό. Αν αναφέρω το δικό μου παράδειγμα, ως μέλος της ερευνητικής ομάδας Χερσαίας Οικολογίας, στο Τμήμα Βιολογίας του ΕΚΠΑ, με συντονίστρια την Καθηγήτρια, κ. Αριανούτσου, εδώ και πολλά χρόνια συμμετέχουμε σε Εθνικά και Ευρωπαϊκά Ερευνητικά Προγράμματα καταλήγοντας σε αξιόλογα και αξιοποιήσιμα συμπεράσματα.
Το μεγάλο πρόβλημα, όμως, συνεχίζει να είναι πώς αυτή η γνώση θα περάσει και θα αξιοποιηθεί από τα Κέντρα Λήψης Αποφάσεων της Πολιτείας. Αντίστοιχα θέματα θα αντιμετωπίζουν και συνάδελφοι που ασχολούνται με τη συμπεριφορά της φωτιάς, τον κίνδυνο εκδήλωσης, την αντιμετώπιση, κ.α.
Επαναλαμβάνω, λοιπόν, ότι πρέπει, λόγω της κρισιμότητας του θέματος των Δασικών Πυρκαγιών για την Ελλάδα και της προβλεπόμενης ενίσχυσης της έντασης του φαινομένου υπό του πρίσματος της Κλιματικής Αλλαγής να δημιουργηθεί ένας Φορέας με αποκλειστικό αντικείμενο τις Δασικές Πυρκαγιές και στελεχωμένος από επιστήμονες όλου του σχετικού φάσματος, μέλη της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, της Δασικής Υπηρεσίας, της Πολιτικής Προστασίας και της Πολιτείας, με την έννοια των Κέντρων Λήψης Αποφάσεων
Σας ευχαριστώ θερμά για τις απαντήσεις και τις διευκρινίσεις
Ο Δημήτρης Καζάνης είναι Διδάκτορας Βιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών (1995). Υπήρξε Επιμελητής Βοτανικού Μουσείου Παν. Αθηνών (2004 – 2014). Μέλος Εργαστηριακού Διδακτικού Προσωπικού Τμήματος Βιολογίας Παν. Αθηνών (2014 – σήμερα). Ερευνητής στον Τομέα Οικολογίας – Ταξινομικής του ιδίου Πανεπιστημίου (1994 – σήμερα). Συμμετοχή σε εθνικά και ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα με αντικείμενο τις επιπτώσεις της φωτιάς στη φυτική συνιστώσα (χλωρίδα και βλάστηση) των δασικών οικοσυστημάτων. Συμμετοχή σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και σε εθελοντικές δράσεις ΜΚΟ με αντικείμενο την παρακολούθηση βιοτόπων και οικοσυστημάτων…
