Το Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων 1923-1981 αναδεικνύει τη συμβολή των γυναικών στη διαμόρφωση του τοπίου της Αθήνας.
Οι (αυτο)βιογραφίες 76 Ελληνίδων αρχιτεκτόνων που σε χαλεπούς καιρούς σπούδασαν στο ανδροκρατούμενο Πολυτεχνείο και αργότερα δημιούργησαν και άφησαν το αποτύπωμά τους στην ελληνική αρχιτεκτονική
Ο κατάλογος των γυναικών αρχιτεκτόνων που ανέλαβαν μεγάλα έργα στην Αθήνα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ακόμα περισσότερο μετά τη Μεταπολίτευση, μεγαλώνει.
Γιατί μεγαλώνει τώρα;
Διότι τώρα, μέσα από την πρωτοβουλία του Τμήματος Αττικής του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών (ΣΑΔΑΣ), συγκροτήθηκε και δημοσιοποιείται το «Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων» 1923-1981.
Τα αποτελέσματα της έρευνας είναι εντυπωσιακά. Το 1923 είναι η ημερομηνία ορόσημο καθώς τότε αποφοίτησε η πρώτη γυναίκα αρχιτέκτων και πρώτη γυναίκα μηχανικός του ΕΜΠ, η Ελένη Πατρικίου Κανελλοπούλου.
Σημειωτέον, η Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου ιδρύθηκε το 1917. Την εποχή εκείνη η μέση εκπαίδευση στις γυναίκες ήταν το παρθεναγωγείο και η κυρίαρχη άποψη του κόσμου ότι τα γυναικεία μυαλά δεν “σηκώνουν” τις θετικές επιστήμες.
Ελένη Πατρικίου Κανελλοπούλου, η πρώτη γυναίκα αρχιτέκτων και πρώτη γυναίκα μηχανικός του ΕΜΠ © Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων
Ρίχνοντας μια ματιά στον κατάλογο και στη συστηματική και πολυεπίπεδη αποτύπωση των στοιχείων, το να έρθω σε επαφή με τις “αρχιτέκτονες” του εγχειρήματος ήταν μονόδρομος. Συναντήθηκα με την κα. Αντωνία Πάνου, αρχιτέκτων μηχανικό και συντονίστρια του Αρχείου σ’ ένα καφέ στο κέντρο. Διστακτικές απ’τα σημεία των καιρών και με τις διπλές μάσκες για πανοπλία, αψηφήσαμε το κρύο και το ψιλόβροχο και καθίσαμε στον εξωτερικό χώρο. Στο τηλέφωνο, η κα. Πάνου μου είχε πει “Θα με αναγνωρίσεις, είμαι καστανή και 70something” αλλά όσο συζητάω μαζί της και μου αναλύει την ιδέα και το όραμα γύρω από το Αρχείο επιβεβαιώνω ότι τα πραγματικά “νιάτα” δεν έχουν ηλικία. Όσο μου αναλύει τα αποτελέσματα της μελέτης, βρίσκω ότι οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους “Όπως καταλήξαμε, από το 1923 έως το 1949, δηλαδή στη διάρκεια 26 χρόνων, αποφοίτησαν μόνο 26 γυναίκες αρχιτέκτονες. Αμέσως μετά, μέχρι και το 1955, έχουμε περί τις 40, μέχρι και το 1960 έχουμε 52, μέχρι και το 1965 πάνω από 170, και μετά έρχεται βέβαια η έκρηξη”.
Είναι σαφές ότι το δύσκολο αυτό εγχείρημα, το οποίο έτυχε της θετικής αξιολόγησης και της αρωγής του ΥΠΠΟΑ, φέρνει στο φως τη μέχρι σήμερα άγνωστη συμβολή των γυναικών στον πολεοδομικό και περιφερειακό σχεδιασμό, στα κοινωνικά προγράμματα ανοικοδόμησης, στα δημόσια και τα ιδιωτικά κτίρια και σε πολλούς άλλους τομείς του δομημένου χώρου “Οι γυναίκες σήκωσαν το βάρος του Δημόσιου Τομέα τότε που ήταν παραγωγικός. Ήταν γυναίκες πίσω από τη διαμόρφωση του βασικού ελεύθερου χώρου στην Αθήνα και αργότερα στις δεκαετίες του ‘60 και του ‘70, ήταν επίσης γυναίκες αρχιτέκτονες οι οποίες εργάζονταν στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων, στα έργα του ΕΟΤ όπως για παράδειγμα τα θρυλικά ¨ΞΕΝΙΑ¨”, αναφέρει η κα. Πάνου. Αναρωτιέμαι γιατί μέχρι σήμερα δεν γνωρίζαμε για τον ρόλο όλων αυτών των γυναικών και η απάντηση βγαίνει αβίαστα “Εδώ βλέπεις εν έτη 2022 ότι η γυναίκες παλεύουν ακόμα για τα βασικά τους δικαιώματα, σκέψου πώς αντιμετωπίζονταν μια γυναίκα εκείνα τα χρόνια μέσα στην οικοδομή. Τροφοδοτούσαν μια μόνιμη εσωτερική αμφιβολία και μας προόριζαν για τους δεύτερους ρόλους”.
Μέσα από αυτο το έργο, όπου κάθε πληροφορία και καταχώρηση κρύβει από πίσω εκατοντάδες ώρες έρευνας και διασταύρωσης στοιχείων, αποκαλύφθηκαν επίσης γυναίκες αρχιτέκτονες που ήταν δίπλα σε λαμπρά ονόματα της αρχιτεκτονικής όπως ο Άλβαρ Άαλτο αλλά και ζευγάρια αρχιτεκτόνων όπου συνήθως την φήμη απολάμβαναν οι άνδρες “Το Αρχείο είναι μια αναγνώριση σε αυτές τις γυναίκες, μια δικαίωση και ένα εφαλτήριο για τις νέες αρχιτέκτονες οι οποίες δια της Ιστορίας παίρνουν κουράγιο και πιστεύουν στους εαυτούς τους” εξηγεί η κα. Πάνου και προσθέτει “Θα ήθελα τα νέα κορίτσια να βγουν στην αγορά και να πουν “Θα τα καταφέρω!”.
Στόχος του Αρχείου δεν είναι μόνο η καταγραφή του άγνωστου έργου των Ελληνίδων αρχιτεκτόνων, αλλά και η ανάδειξη της προσωπικότητάς τους, ο αγώνας τους να συνδυάσουν πολλαπλούς ρόλους ως σύζυγοι και μητέρες, ο υψηλού επιπέδου επαγγελματισμός τους και, σε αρκετές περιπτώσεις, η συμμετοχή τους στους κοινωνικούς αγώνες. “Το Αρχείο είναι δυναμικό καθώς διαρκώς θα συμπληρώνεται και θα εμπλουτίζεται. Με νέα στοιχεία στις υπάρχουσες αναρτήσεις, με καινούργιες αναρτήσεις για συναδέλφισσες που δεν έχουν ακόμα περιληφθεί και εφόσον το επιθυμούν, καθώς και με τη συμπερίληψη γυναικών αρχιτεκτόνων των νεότερων γενιών”, καταλήγει η κα. Πάνου.
Το Αρχείο συγκροτήθηκε χάρη στην εθελοντική εργασία αρκετών μελών της επιστημονικής επιτροπής του Τμήματος Αττικής του ΣΑΔΑΣ. Η διαδικασία συγκρότησής του ξεκίνησε τον Μάιο του 2020 και συνεχίζεται μέσα από τις προσπάθειες της Προέδρου του ΣΑΔΑΣ κας Τζούλιας Τσακίρη, της γ.γ. κας Ουρανίας Οικονόμου ενώ η κα. Ελένη Φέσσα Εμμανουήλ έχει την επιστημονική επιμέλεια.
© Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων
Μετά από αυτή τη συνάντηση επέστρεψα στο Ψηφιακό Αρχείο για δεύτερη φορά και ξεκίνησα να διαβάσω τις βιογραφίες και αυτοβιογραφίες των γυναικών αρχιτεκτόνων. Ένιωσα περήφανη για όλες αυτές τις γυναίκες, η συμβολή των οποίων στη μεταπολεμική αρχιτεκτονική παραγωγή, στον εκσυγχρονισμό της αρχιτεκτονικής σκέψης και τέλος στο ελεύθερο επάγγελμα, δεν μένει πλέον στην αφάνεια.
«Πηγή: athensvoice.gr
