«Τα γεγονότα, αγαπητό μου παιδί, τα γεγονότα» ήταν η απάντηση του Βρετανού πρωθυπουργού Χάρολντ ΜακΜίλαν όταν o ρωτήθηκε τι φοβάται περισσότερο. Και είχε τελικώς δίκιο, όπως το έδειξαν και τα «γεγονότα» που συνέβησαν το 2022,τα οποία διέψευσαν ή έκαναν να αναθεωρηθούν πολλές από τις προβλέψεις που είχαν γίνει πέρυσι τέτοια εποχή. Για τον λόγο αυτό, μικρή είναι και η ασφάλεια των όποιων προβλέψεων επιχειρούνται παρακάτω για το τι περιμένει η Ευρώπη – και τι περιμένουμε από αυτήν – το 2023.

Κυρίαρχο διακύβευμα παραμένει βεβαίως ο πόλεμος στην Ουκρανία, από την έκβαση του οποίου θα κριθούν πολλά.

Αν o πόλεμος συνεχισθεί, το κόστος που θα συνεπάγεται για τις οικονομίες των ευρωπαϊκών χωρών μπορεί να υπονομεύσει την ενιαία και σθεναρή μέχρι σήμερα  στάση τους. Η ρωσική εισβολή έδωσε την ευκαιρία στις ευρωπαϊκές χώρες να εμφανισθούν ενωμένες και αποφασισμένες να την αντιμετωπίσουν, αλλά οι αντοχές τους θα δοκιμασθούν σε περίπτωση που συνεχισθεί ο πόλεμος και δεν υπάρξουν επαρκή μέτρα για την αντιμετώπιση των συνεπειών του.

Αν πάλι o πόλεμος τερματισθεί με όρους που θα καθιστούν βιώσιμη την επιτυγχανόμενη ειρήνη, η μεγάλη πρόκληση για την Ευρώπη, και για τη Δύση γενικότερα, θα είναι η ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, που θα απαιτήσει ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ, αλλά και η διάνοιξη του ευρωπαϊκού δρόμου της.

Θεωρητικά, θα έπρεπε να εξετασθεί και το ενδεχόμενο της πρόκλησης από τη Ρωσία μιας ευρύτερης πολεμικής αναμέτρησης, αλλά η καταστροφικότητα ενός τέτοιου ενδεχομένου πρέπει να οδηγεί στον λογικό αποκλεισμό του.

Οι εξελίξεις των τελευταίων ημερών δείχνουν ότι η επί πολλούς μήνες αναποφασιστικότητα της ΕΕ σε ό,τι αφορούσε την αντιμετώπιση των επιπτώσεων του πολέμου στο εσωτερικό της, δίνει τη θέση της στη λήψη μιας σειράς μέτρων που αποτελούν μέρος της αναγκαίας απάντησης, χωρίς όμως να αποτελούν και τη συνολική λύση. Παραμένουν δε ανοιχτά τα ακόλουθα ερωτήματα: Ποιες θα είναι οι τιμές του φυσικού αερίου και του πετρελαίου το 2023; Θα χρειασθεί τελικώς να εφαρμοσθούν τα πλαφόν που αποφασίστηκαν και, αν ναι, τι επίπτωση θα έχει αυτό στην επάρκεια του εφοδιασμού και στην επαναπλήρωση των αποθηκών φυσικού αερίου στην Ευρώπη; Πρέπει δε, επί πλέον, να σημειωθεί ότι οι προαναφερόμενες αποφάσεις δεν απαντούν στην οικονομική βλάβη που υπέστησαν οι ευρωπαϊκές οικονομίες από τον πόλεμο.

Δεν είναι όμως μόνο αυτές οι συνέπειες του πολέμου. Ο ενεργειακός πληθωρισμός δημιουργεί ένα μεγάλο δίλημμα στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία είναι υποχρεωμένη να τον καταπολεμήσει αυξάνοντας περαιτέρω τα επιτόκια αλλά όχι τόσο ώστε να αποσταθεροποιήσει τις πιο ευάλωτες χώρες της ευρωζώνης και κυρίως την Ιταλία.

Είναι επίσης εμφανές ότι το μέλλον της Ευρώπης το 2023, αλλά και μετά, θα κριθεί εν πολλοίς και από το είδος και το ύψος της απάντησης που θα δώσει στο νόμο των ΗΠΑ «Inflation Reduction Act» και στον εμφανή κίνδυνο μετανάστευσης των ευρωπαϊκών επενδύσεων στις ΗΠΑ λόγω των γενναιόδωρων κινήτρων που αυτός παρέχει.

Το πρώτο σκέλος της απάντησης της ΕΕ θα είναι αναπόφευκτα η προσαρμογή των ευρωπαϊκών κανόνων κρατικών ενισχύσεων έτσι ώστε οι ισχυρές οικονομικά χώρες, που έχουν τη σχετική δυνατότητα, να βοηθήσουν την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεών τους. Αυτό βέβαια δημιουργεί την ανάγκη ενίσχυσης των λιγότερο ισχυρών χωρών, πράγμα που θα αποτελέσει το δεύτερο σκέλος της ευρωπαϊκής απάντησης.  Η πρόεδρος της Επιτροπής μίλησε για ανάγκη ενός νέου ταμείου και ο Επίτροπος εσωτερικής αγοράς το κοστολόγησε στα 350 δισεκατομμύρια ευρώ. Άτολμη ήταν εν τούτοις η πρώτη υποδοχή της ιδέας από το πρόσφατο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Ας ελπίσουμε ότι η ανάγκη θα επιβάλει τη λήψη των τελικών αποφάσεων το ταχύτερο δυνατόν.

Βλέπουμε λοιπόν ότι το 2023 η ΕΕ θα οδηγηθεί, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, και σε θεσμικές ανακατατάξεις.

Εκτός από την πρόοδο που έχει σημειωθεί – και αναμένεται να συνεχισθεί – σε θέματα κοινής αμυντικής πολιτικής, το 2023 θα δούμε, όπως προαναφέρθηκε, αλλαγές σε έναν από τους θεμέλιους λίθους της, τον ελεύθερο ανταγωνισμό, καθώς και τη δημιουργία ενός νέου ταμείου που θα προσιδιάζει στο Ταμείο Ανάκαμψης. Οι αλλαγές αυτές, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη πολιτική πίεση για άνοιγμα της προοπτικής νέων διευρύνσεων (Δυτικά Βαλκάνια, Ουκρανία) αλλά και την απροθυμία σεβασμού του κράτους δικαίου από ορισμένα μέλη της, φαίνεται να οδηγούν αναπόδραστα στην ανάγκη θεσμικών προσαρμογών της ΕΕ προκειμένου να αντιμετωπίσει με επάρκεια και ασφάλεια το νέο διεθνές πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον αλλά και τις εσωτερικές της αξιακές ανομοιογένειες. Είναι δε δύσκολο να φαντασθεί κάποιος τις αλλαγές αυτές χωρίς την έναρξη ουσιαστικών συζητήσεων για αναθεώρηση της Συνθήκης.

Οι προκλήσεις όμως του 2023 για την Ευρώπη δεν περιορίζονται μόνο στις άμεσα ή έμμεσα σχετιζόμενες με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Στο εσωτερικό της η ΕΕ είναι αντιμέτωπη με τον λαϊκισμό και τον αυταρχισμό που όχι μόνο κέρδισαν έδαφος το 2022 αλλά ενθαρρύνονται και από την κρίση εμπιστοσύνης προς τους ευρωπαϊκούς θεσμούς σε συνέχεια του Qatargate. Απάντηση δεν μπορεί να δοθεί με απολογητικές ομφαλοσκοπήσεις αλλά με ένα άλμα προς τα εμπρός που θα δείξει ότι η ενωμένη Ευρώπη είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο από τις πρόσκαιρες απογοητεύσεις.

Είναι επίσης αντιμέτωπη η ΕΕ με το μείζον ζήτημα της μετανάστευσης στο οποίο μάλιστα θα αφιερωθεί μεγάλο μέρος του έκτακτου Συμβουλίου Κορυφής στις αρχές Φεβρουαρίου. Πρόκειται για ένα ζήτημα που είναι ταυτόχρονα αξιακό και υπαρξιακό και στο οποίο η Ευρώπη θα κληθεί να δώσει, ει δυνατόν μέσα στο 2023, πειστική και βιώσιμη απάντηση που θα συνδυάζει τις πολιτισμικές και ανθρωπιστικές της καταβολές με την ανάγκη διαφύλαξης της κοινωνικής και πολιτικής συνοχής της.

Οι προκλήσεις για την ΕΕ συμπληρώνονται –χωρίς όμως να εξαντλούνται – με την κατάσταση που επικρατεί στο νοτιοανατολικό υπογάστριό της, την Ανατολική Μεσόγειο. Ένοπλες συγκρούσεις στη Συρία, παρατεταμένη αστάθεια στον Λίβανο, χάος στη Λιβύη, φόβος πείνας στα μέχρι στιγμής σταθερά κράτη της περιοχής που λόγω της ενεργειακής κρίσης δεν έχουν πλέον τη δυνατότητα διασφάλισης της επαρκούς διατροφής των πολιτών τους, γεωπολιτικό σκάκι πάνω στους – πραγματικούς ή υποτιθέμενους – υποθαλάσσιους ενεργειακούς πόρους. Δίπλα δε σε αυτά, μια Τουρκία που σε μόνιμη πλέον εθνικιστική και προεκλογική παράκρουση απειλεί σε καθημερινή βάση «να έλθει ένα βράδυ ξαφνικά». Είναι μάλλον δύσκολο για την ΕΕ να μείνει αδιάφορη απέναντι στην όλη αυτή κατάσταση.

Αυτές λοιπόν φαίνεται να είναι οι βασικότερες προοπτικές της Ευρώπης για το 2023. Υπό την προϋπόθεση βεβαίως  ότι δεν θα έχουν άλλη άποψη «τα γεγονότα».

Η Ευρώπη το 2023 και τα «γεγονότα»