Έχουν ιδεολογία οι χούλιγκαν;
Η χουλιγκάνικη χορογραφία μπορεί να είναι συγχρόνως αλήτικη ή μηδενιστική «φάση» και ένας νεοναζιστικός ακτιβισμός
Νικόλας Σεβαστάκης/ Lifo.gr
ΚΑΘΕ ΦΟΡΑ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ μπροστά σε πράξεις ακραίας και φονικής βίας που διαπράττονται μέσα σε μια ομαδική κατάσταση, σε μια συλλογική δράση, πέφτουμε πάνω σε ένα δίλημμα: τι είναι αυτό που εκδηλώνεται εδώ; Είναι η ψυχική διαταραχή κάποιων ατόμων, η αιώνια λογική του ‘όχλου’ που ψάχνει απλώς λεία, το αποτέλεσμα ενός (οποιουδήποτε) φανατισμού που πάει στα άκρα; Να, για παράδειγμα, αυτή η οργανωμένη επιδρομή των Κροατών χούλιγκαν ήταν μια ακόμα (στη νιοστή) έκφραση του σκληρού, πολυεθνικού χουλιγκανισμού ή είχε μια επιπλέον ιδεολογική διάσταση, έναν ξεκάθαρο νεοναζιστικό χαρακτήρα;
Από χρόνια δυσκολεύομαι να αποδεχτώ δυο θέσεις που έχουν, ωστόσο, πολλούς υποστηρικτές στη χώρα. Η πρώτη θέση, ας την πούμε φιλελεύθερη, δεν θεωρεί σημαντικό το ρόλο της ιδεολογίας ή έστω των ιδεών σε φαινόμενα ακραίας βίας, χουλιγκανισμού, ακόμα και στην τρομοκρατία. Τι ιδεολογία έχουν οι ληστές, οι φονιάδες, οι βάνδαλοι, λένε. Πρόκειται απλώς για «αρρωστάκια» του φανατισμού ή διαταραγμένες και αντικοινωνικές περσόνες που δανείζονται ό,τι ιδέα τους είναι πρόσφορη για να εκδηλώσουν την επιθετικότητά τους.
Η χουλιγκάνικη χορογραφία μπορεί να είναι συγχρόνως αλήτικη ή μηδενιστική «φάση» και ένας νεοναζιστικός ακτιβισμός. Όπως μπορεί να εκφράζει συγχρόνως και αστοιχείωτους μεθυσμένους ταραξίες και έναν λόγο με σαφή ιδεολογική προέλευση. Το ένα δεν αποκλείει το άλλο.
Η δεύτερη ιδέα, ας την πούμε αριστερή/ προοδευτική (αφού εκεί έχει το κυρίως κοινό της), είναι πολύ πρόθυμη να αναγνωρίσει τον ρόλο της ιδεολογίας και της πολιτικής παντού: στη δολοφονία μιας γυναίκας από τον άντρα της, σε μια επιδρομή χούλιγκαν, σε μια τρομοκρατική ενέργεια. Εδώ δεν υπάρχουν πια τρελά άτομα, αλήτικες φάσεις ή διαταραγμένοι μηδενιστές παρά διαφορετικοί ιδεολογικοί λόγοι που εκφράζονται με ποικίλους και συχνά ασυνείδητους τρόπους στην καθημερινότητα.
Οι μεν παραγνωρίζουν αν δεν διακωμωδούν το ρόλο των ιδεών, ιδίως όταν τα εμπλεκόμενα πρόσωπα δεν ανταποκρίνονται στην εικόνα του ‘ιδεολόγου’ που έχει γνώσεις και επαρκή συνείδηση. Οι άλλοι έχουν τη τάση να δίνουν σημασία (υπερβολική συχνά) στην ιδεολογία απομονώνοντας όμως μόνο την ακροδεξιά και τον νεοφασισμό ως μοναδικά αίτια της ανθρωποκτόνου εξτρεμιστικής βίας.
Για παράδειγμα, σε σχέση με τις δολοφονίες που διαπράττουν νέοι στην Ευρώπη που έχουν ασπαστεί έναν ριζοσπαστικό Ισλαμισμό, πολλοί στην Αριστερά γίνονται με τη σειρά τους φιλελεύθεροι μιλώντας απλώς για ριζοσπαστικοποιημένο μηδενισμό ο οποίος δεν έχει σχέση με την ιδεολογία των νέων αυτών (ριζοσπαστικό Ισλάμ) παρά μόνο με οικεία κοινωνικά αδιέξοδα, προσωπικές εμπειρίες φτώχειας και καταπίεσης κλπ. Ενώ δηλαδή για την περίπτωση των νεοναζί χούλιγκαν τονίζεται -και σωστά- ο ρόλος της ιδεολογίας, στην περίπτωση ενός νέου τζιχαντιστή επιλέγεται συχνά το αντίθετο: η αποπολιτικοποίηση και μια γενική κοινωνιολογική διάγνωση γύρω από τις αιτίες που «δημιούργησαν» τον δράστη.
Πρώτον ότι η ιδεολογία μετράει στη δράση ακόμα και των πιο «αμόρφωτων» ή άσχετων με μια βιβλιακή κουλτούρα ατόμων. Ανεξάρτητα από το ψυχικό υπόστρωμα ή τις διαθέσεις κάποιου που μπορεί να τον ελκύει γενικά η βία (και ψάχνει τρόπους να εκτονώσει τη συγκεκριμένη ενόρμηση), οι νεοναζιστικές, ακροδεξιές ιδέες, επειδή έχουν στο κέντρο τους την ανισότητα και την ιεραρχική επιβολή είναι αυτοδύναμοι συντελεστές φονικής ακρότητας. Ο χουλιγκανισμός εδώ και δεκαετίες, με λίγες εξαιρέσεις, είναι κατά βάση ακροδεξιός, ρατσιστικός, αντιφεμινιστικός, μιλιταριστικός κλπ. Το ότι υπάρχουν αναρχικοί ή ακροαριστεροί βίαιοι οπαδοί και τυχόν συμμετοχή τους στις αντίστοιχες συγκρούσεις δεν είναι της ίδιας βαρύτητας. Βασικός στόχος των αναρχικών ή ακροαριστερών οπαδών ομάδων είναι κυρίως η Αστυνομία και όχι ο οποιοσδήποτε ανώνυμος οπαδός της αντίπαλης ομάδας. Το γήπεδο «επενδύεται» με άλλα λόγια ως αρένα για τη σύγκρουση με το Κράτος-Σύστημα και όχι ως τερέν μιας μαχητικής εθνικιστικής και ρατσιστικής ταυτότητας όπως στις περιπτώσεις που μας απασχολούν.
Δεύτερον, το ότι η ακροδεξιά, εθνικιστική/ ρατσιστική διάσταση είναι κυρίαρχη στον εν γένει χουλιγκανισμό και σε κάποιες ομάδες ιδιαιτέρως και με ιστορικό βάθος (όπως σε αυτή των συγκεκριμένων Κροατών) δεν σημαίνει ότι μπορούμε να καταλάβουμε ό,τι συνέβη στη Νέα Φιλαδέλφεια σαν ένα επιπλέον επεισόδιο στην πάλη μεταξύ φασισμού και αντιφασισμού. Έτσι και η αναζήτηση αντιφασιστικών οπαδικών φανατισμών ως εναλλακτικής στους χουλιγκανισμους δεν έχει σοβαρές πιθανότητες και είναι και αφελής. Η χουλιγκάνικη συμπεριφορά και κουλτούρα δεν μπορεί παρά να είναι αντι-κοινωνική, απάνθρωπη και εν δυνάμει φονική. Επομένως, η συνάφειά της με νεοναζιστικές ή νεοφασιστικές ιδέες είναι βαθιά και οργανική. Τα άτομα που προσελκύει μπορεί φυσικά να αλλάξουν και να βρουν κάποιο άλλο ιδεολογικό πλαίσιο για να επενδύσουν τη δράση τους. Αυτή καθαυτή όμως η πρακτική και τα συναισθήματα που κινητοποιεί τείνουν προς το ακραίο μίσος του άλλου και αυτό το μίσος συνδέεται στενά με διάθεση επιβολής, ταπείνωσης και εκδικητικό μένος.
Προφανώς, ίχνη αυτών των διαθέσεων και των παθών υπάρχουν σε όλες τις ιδεολογίες, μεταμφιεσμένα ή πιο απροκάλυπτα. Ωστόσο, στους νεοναζιστικούς και ακρο-εθνικιστικούς χώρους έχουν κεντρική θέση και τον πρώτο λόγο. Η χουλιγκάνικη χορογραφία μπορεί να είναι συγχρόνως αλήτικη ή μηδενιστική «φάση» και ένας νεοναζιστικός ακτιβισμός. Όπως μπορεί να εκφράζει συγχρόνως και αστοιχείωτους μεθυσμένους ταραξίες και έναν λόγο με σαφή ιδεολογική προέλευση. Το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Όταν μιλάμε για εστίες μαχητικού και οργανωμένου χουλιγκανισμού η βασική ιδεολογία είναι μια εθνο-ρατσιστική λατρεία της ιεραρχίας. Οι άνθρωποι που μετέχουν σε αυτό, μπορεί να μην αρθρώνουν πειστικά ή ικανοποιητικά μια πεποίθηση όμως στην περίπτωσή τους η ιδέα εγγράφεται στις πράξεις τους, τα λόγια μπορεί να είναι πέντε συνθήματα, το κήρυγμα να είναι ένα ποστ ή ένα πανό. Δεν χρειάζονται περισσότερα.
