“Lacrimae rerum”: Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι

“Lacrimae rerum”: Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι

“Lacrimae rerum”: («[υπάρχουν] δάκρυα για τα πράγματα»).

Γράφει η ‘Ιρις Κρητικού

Τη σημασία αυτού του λατινικού ρητού έρχεται να μας θυμίσει η σύγχρονη ιεροτελεστία “Embodying Pasolini” που έρχεται στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση από 11 έως 16 Δεκεμβρίου. Η βραβευμένη με Όσκαρ Tilda Swinton και ο ιστορικός μόδας Olivier Saillard για πρώτη φορά στη Στέγη, με μια τελετουργική περφόρμανς, με πρωταγωνιστές τα κοστούμια από τις εμβληματικές ταινίες του Παζολίνι: από τις «Χίλιες και μία νύχτες» ώς το «Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα».

Δεν είχα το προνόμιο να παρακολουθήσω την παράσταση χθες (ελπίζω ότι θα τα καταφέρω), είχα ωστόσο την μεγάλη τύχη σήμερα να παραστώ στη συνέντευξη τύπου με την καθηλωτική λευκορόδινη Tilda Swinton και τον εξαιρετικό Οlivier Saillard σε απόσταση βολής απέναντι στο τυχερό τους κοινό στη Μικρή Σκηνή της Στέγης. Έφυγα μαγεμένη, κι αυτό δεν μου συμβαίνει συχνά. Έφυγα μαγεμένη, γιατί στο διάστημα της μίας αυτής ώρας, ετερόκλητα πράγματα που λατρεύω από τους παράλληλους κόσμους της ιστορίας της τέχνης και της ιστορίας του ενδύματος μπήκαν στη θέση τους. Με φορέα τι άλλο; Τη σπαρακτική ανθρώπινη γύμνια.

«Μας στείλατε στον Παράδεισο χθες βράδυ», ξεκίνησε τον συντονισμό της κουβέντας η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, με όσους από το κοινό βρέθηκαν χθες εκεί να συμφωνούν. «Και κανείς μας, ξέρετε, δεν κοιμήθηκε μετά από την αξέχαστη ετούτη περφόρμανς χθες νύχτα. Διαβάζαμε στις 4.00 το πρωί αυτά που οι χθεσινοί θεατές μας έγραφαν στις 3.00», συμπλήρωσε χαμογελώντας.

«Μου αρέσει αυτή η ομοσπονδία της εξάντλησης», απαντά χαμογελώντας η υπέροχη Tilda Swinton. Τα ρούχα είναι σαν τα φύλλα του δένδρου κι εμείς τα διαχειριζόμαστε περισσότερο σαν κατάλοιπα π.χ. του ίδιου του Giotto από όπου ο Παζολίνι αντλεί. Κρατώ ένα ρούχο σαν ένα μωρό χωρίς απαραίτητα να το φορώ. Χαϊδεύω άλλοτε ένα ζευγάρι γάντια κι άλλοτε ένα κράνος μοτοσικλέτας -δεν κάνω το ίδιο κάθε βράδυ γιατί αυτά τα ενδύματα τραγουδούν, είναι ενεργητικά. Η ανάγκη της παρουσίασης του ημιτελούς, η συνθήκη της αιώρησης των πραγμάτων, εξυπηρετείται περισσότερο από την ιδέα μιας πασαρέλας παρά από μια θεατρική σκηνή. Δεν ξέρω εξάλλου πολλά για το θέατρο. Ξεκίνησα με αυτό, αλλά όταν εισήλθα στον κινηματογράφο μαγεύτηκα… Αγαπάμε τα λάθη μας, τα διαχειριζόμαστε ανάλογα με τον χώρο. Και οι χειρονομίες μας, καθώς διατυπώνουμε την ύπαρξη και την ιστορία αυτών των πολύ βαριών ρούχων, σίγουρα είναι ειλικρινείς…. Ο Παζολίνι είναι ο ίδιος ένα μοντέλο αντίστασης, ένας καμικάζι που όταν για παράδειγμα έκανε το «Σαλό», το έκανε με αληθινό κίνδυνο της ζωής του. Η απόλυτη άρνησή του να μείνει μακριά από έναν κανόνα που μπορεί να ανήκει σε άλλους και να δημιουργήσει με αφετηρία αυτόν κόντρα σε όλα, τον καθιστά μοναδικό».

 

«Πρόκειται πράγματι για ένα ζωντανό σκίρτημα», συμπληρώνει ο Olivier Saillard. «Διαβάζω αυτά τα ρούχα σαν να ήταν χειρόγραφα. Με συγκινεί που ένας queer καλλιτέχνης επιλέγει να φωτίσει τον Καραβάτζιο ή να μιλήσει για τον Χριστό. Ο τρόπος που ο Παζολίνι διεκδίκησε το δικαίωμα να αφηγηθεί την ιστορία του Χριστού είναι υπέροχος, πήρε ένα αρχέτυπο και το εξύψωσε με μοναδικό τρόπο. «Σχεδίασα στο παρελθόν πολλές εκθέσεις μόδας αλλά αυτό είναι κάτι άλλο. Μια μέρα πριν χρόνια ήμασταν στη Μπολόνια και επισκεφτήκαμε ένα μουσείο μουσικών οργάνων πολύ όμορφο, αλλά όλα τα εκθέματα ήταν μέσα στις βιτρίνες. Περπατώντας στον δρόμο αργότερα, περάσαμε έξω από ένα Ωδείο. Ακούσαμε όλους τους μαθητές να παίζουν ταυτόχρονα. Και τότε κατάλαβα ότι έκανα κάτι λάθος. Χρειαζόμαστε τον ήχο ετούτων των ρούχων Χρειαζόμαστε την ποιητική αυτοτέλεια της κίνησης… Οι αστέρες εδώ είναι τα ίδια τα ενδύματα. Μιλώντας τέλος για το γυμνό,  βλέποντας την μεταφυσική αγωνία του ανθρώπινου γυμνού ανάμεσα σε ετούτα τα λαμπρά ενδύματα στα αριστουργηματικά έργα του, καταλαβαίνουμε γιατί ο Παζολίνι είναι ποιητής».

«Αυτή η παράσταση, είναι εντελώς διαφορετική αναλόγως με τον τόπο της παρουσίασής της», συμπληρώνει η Tilda Swinton.  Την πρώτη φορά την κάναμε στη Ρώμη, στο μέρος όπου ο ίδιος ο Παζολίνι σύχναζε. Και ήταν όρθιοι πολλοί σε έναν χώρο αχανή, ήταν σαν ροκ συναυλία. Άλλοτε πάλι την κάναμε σε έναν χώρο που θύμιζε καθεδρικό ναό, με παράδοξο τρόπο. Το Υπόγειο της Στέγης είναι ιδανικό! Χώρος μαζί ανοιχτός και κλειστός, αενάως μεταβαλλόμενος, σαν το δικό μας αφήγημα».

Από τα κείμενα της παράστασης:

«Τα κοστούμια και τα αντικείμενα των ταινιών του αξέχαστου Πιερ Πάολο Παζολίνι, έτσι αντισυμβατικά όπως ανακαλύπτονται και αποκαλύπτονται μπροστά μας, είναι ικανά να φέρουν δάκρυα στα μάτια. Τελετουργικό ντεφιλέ και, μαζί, ένας απόλυτα ιδιοσυγκρασιακός φόρος τιμής στον μεγάλο αντικομφορμιστή κινηματογραφιστή, ποιητή και ακτιβιστή Πιερ Πάολο Παζολίνι που δολοφονήθηκε βάναυσα στα 53 του χρόνια, το 1975, είναι η πρωτότυπη παράσταση-ζωντανή εγκατάσταση που εμπνεύστηκαν ο επιμελητής μόδας Olivier Saillard και η Βρετανίδα οσκαρική ηθοποιός Tilda Swinton, σταθεροί καλλιτεχνικοί συνεργάτες εδώ και χρόνια. Η υψηλή μόδα συναντά την υψηλή τέχνη έχοντας ως καμβά το ανδρόγυνο σώμα της Τίλντα Σουίντον, που πάνω του παρελαύνει και εγγράφεται ως γεγονός μια συλλογή με περισσότερα από τριάντα κοστούμια και αντικείμενα που σχεδίαζε τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 ο Danilo Donati και ετοίμαζε το ατελιέ Farani για τις ταινίες του Ιταλού σκηνοθέτη. Κοστούμια και αντικείμενα που είναι από μόνα τους έργα τέχνης: από το βιβλικό, εμπνευσμένο από τα καφτάνια των Βεδουίνων και βαμμένο σμαραγδί –σαν από πίνακα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου –κοστούμι του Ηρώδη στο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» του 1964 έως το χειροποίητο απ’ άκρη σ’ άκρη και διακοσμημένο με φτερά και όστρακα κοστούμι και στέμμα που φορούσε ως Ιοκάστη η Silvana Mangano στον «Οιδίποδα Τύραννο» του 1967 και από εκεί στα ρούχα και τα αντικείμενα του εξωτικού «Χίλιες και μία νύχτες» (1974) και του σαρωτικού «Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα» (1975). Μόνο που εδώ η ίδια η Σουίντον, σαν μια σιωπηλή κούκλα βιτρίνας, φορά ένα-ένα τα κοστούμια, για να τα δουν όλοι. Αιχμαλωτισμένη στο ύφασμα, δεν ερμηνεύει τους ρόλους των ηθοποιών εκείνων που τα πρωτοφόρεσαν. Αντιθέτως, ο ρόλος της είναι ακριβώς η απουσία ρόλου, αναδεικνύοντας ένα ορφανό πλέον κοστούμι, αποκομμένο από το σώμα, από τους ηθοποιούς, από τις ταινίες. Ικανό να συγκινήσει, έτσι όπως εμφανίζεται απαστράπτον μέσα στην ιερατική μοναξιά του.

 

Συντελεστές Δημιουργία & ερμηνεία: Olivier Saillard & Tilda Swinton

Καλλιτεχνική συνεργασία: Gaël Mamine

Βοηθός: Ναυσικά Κεκέ

Κοστούμια: Danilo Donati & Ateliers Farani  υπό τη διεύθυνση του

Luigi Piccolo

Ξύλινες κατασκευές: Laboratorio Pieroni, υπό τη διεύθυνση του Massimo Pieroni

Διευθυντής Παραγωγής: Aymar Crosnier

Παραγωγή: Studio Olivier Saillard

Συμπαραγωγή:

Zetema Progetto Cultura

(Ρώμη) και Azienda Speciale PalaExpo

Με την υποστήριξη των Ateliers Farani –Luigi Piccolo

για τα κοστούμια και του Laboratorio Pieroni

Ευχαριστίες:

Romain Blot, Clara Tosi Pamphili

Την Παρασκευή 15 Δεκεμβρίου, μετά το τέλος της παράστασης θα ακολουθήσει συζήτηση με τον Olivier Saillard και την Tilda Swinton.

Η συζήτηση θα πραγματοποιηθεί με ταυτόχρονη διερμηνεία στα ελληνικά.

Πρόκειται για την πέμπτη συνεργασία της Σουίντον και του αναγνωρισμένου ιστορικού μόδας Ολιβιέ Σαγιάρ. Η πρώτη τους σύμπραξη έγινε το 2012 στο Μουσείο της Μόδας του Παρισιού, Palais Galliera, με την ηθοποιό να «ενεργοποιεί» ενδύματα από τη συλλογή ιστορικών κοστουμιών του μουσείου: από βικτωριανές τουαλέτες και ναπολεόντειες στρατιωτικές στολές μέχρι κομμάτια από τους οίκους Chanel, Schiaparelli και Balenciaga.

Συνεργασίες Olivier Saillard και Tilda Swinton:

“The Impossible Wardrobe” (2012), “Eternity Dress” (2013),

“Cloakroom–Vestiaire obligatoire” (2014),“Sur-exposition” (και με

τη Charlotte Rampling, 2016), “Embodying Pasolini” (2022).

To Embodying Pasolini (Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι) είναι εμπνευσμένο από το ιταλικό πρότζεκτ RoMaison, ένα πρόγραμμα που αποτίνει φόρο τιμής στα παραδοσιακά ατελιέ της Ρώμης, εξερευνώντας τη σχέση τους με τη μόδα και το σινεμά. Στην παράσταση παρουσιάζονται –ως επί το πλείστον για πρώτη φορά μετά την κατασκευή τους–δεκάδες φορέματα και πανωφόρια, επεξεργασμένα με διάφορες πειραματικές τεχνικές της Arte Povera, διά χειρός του ίδιου του Ντανίλο Ντονάτι. Συνοδεύονται από τα ξύλινα καλούπια του Laboratorio Pieroni, που αποτέλεσαν τη βάση για τη δημιουργία των καπέλων στις ταινίες του Παζολίνι. Ο Ντονάτι βραβεύτηκε με δύο Όσκαρ Ενδυματολογίας: πρώτα το 1968 για το «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» του Franco Zeffirelli και, στη συνέχεια, το 1976 για το «Καζανόβα» του Federico Fellini. Οι συνεργασίες του με τους δύο θρυλικούς σκηνοθέτες, καθώς και με τον Luchino Visconti και τον Παζολίνι, παραμένουν από τις εμβληματικότερες στον παγκόσμιο κινηματογράφο.

O αιρετικός Παζολίνι, με την ποιητική και ταυτόχρονα οξυδερκή του ματιά στην ανθρώπινη κατάσταση και τις κοινωνικοπολιτικές και θρησκευτικές του ανησυχίες, βρήκε τον ιδανικό συνεργάτη στο πρόσωπο του Ντονάτι, τα κοστούμια του οποίου προσέδιδαν αυθεντικότητα και ιστορική ακρίβεια (ή, στην περίπτωση του «Σαλό, 120 Μέρες στα Σόδομα», σαδιστική έμφαση) στο κινηματογραφικό οικοδόμημα του Ιταλού σκηνοθέτη.

 

Olivier Saillard

Ο Olivier Saillard είναι ιστορικός τέχνης. Το 1995 διορίστηκε διευθυντής του Μουσείου Διακοσμητικών Τεχνών, Μόδας και Κεραμικής της Μασσαλίας. Το 2000 ανέλαβε υπεύθυνος προγραμματισμού των εκθέσεων «Μόδας» στο Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών του Παρισιού και το 2010 διευθυντής του Palais Galliera, του Μουσείου Μόδας του Παρισιού. Από το 2017 είναι διευθυντής του Ιδρύματος Azzedine Alaïa και από το 2018 καλλιτεχνικός διευθυντής Εικαστικών και Πολιτισμού του οίκου J.M. Weston. Έχει συγγράψει πολλά βιβλία, μεταξύ των οποίων τα “Histoire idéale de la mode contemporaine: Les plus beaux défilés de 1971 à nos jours” (Textuel, 2009) και “Le Bouquin de la mode” (Robert Laffont, 2019), και έχει διοργανώσει σημαντικές εκθέσεις:

“Yohji Yamamoto: Juste des vêtements”, “Christian Lacroix: His toires de Mode” στο Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών του Παρισιού, “Azzedine Alaïa” και “Jeanne Lanvin” στο Palais Galliera, “Madame Grès, la couture à l’œuvre” και “Balenciaga, l’œuvre au noir” στο Musée Bourdelle και “Le musée éphémère de la mode” στο Palazzo Pitti της Φλωρεντίας. Το 2005 τιμήθηκε με το βραβείο Villa Kujoyama στο Κιότο.

Έκτοτε, παράλληλα με το έργο του ως ιστορικού, έχει παρουσιάσει μια σειρά από ποιητικούς στοχασμούς υπό μορφή περφόρμανς: “The Impossible Wardrobe”, “Eternity Dress”, “Cloakroom–Vestiaire obligatoire” και, πιο πρόσφατα, το “Embodying Pasolini” με την Tilda Swinton στο πλαίσιο του Festival d’Automne του Παρισιού. Άλλες του περφόρμανς περιλαμβάνουν τα πρότζεκτ “Models Never Talk”, “Sur -exposition” με τη Charlotte Rampling και “Couture essentielle”. Συνολικά, τα τελευταία είκοσι χρόνια έχει παρουσιάσει περίπου τριάντα παραστάσεις. Το 2018 ίδρυσε τη Moda Povera, μια επιχείρηση σχεδιασμού ρούχων, στην οποία επικρατεί ένας ποιητικός, επιτελεστικός και παιδαγωγικός χαρακτήρας, όπου κοινά και απλά ενδύματα αποκτούν αίγλη μέσα από τις γνώσεις και τις τεχνικές της υψηλής ραπτικής.

Tilda Swinton

Η Tilda Swinton έκανε το ντεμπούτο της στον κινηματογράφο με τον σκηνοθέτη Derek Jarman το 1985, στην ταινία “Caravaggio”. Η

δεύτερη ταινία της ήταν το “Friendship’s Death” του Peter Wollen. Με τον Τζάρμαν έκαναν επτά ακόμα ταινίες μαζί, ανάμεσά τους τις “The Last of England”, “The Garden”, “War Requiem”, “Edward II” («Εδουάρδος ο Β ́»,

για την οποία η ίδια κέρδισε το βραβείο Καλύτερης Γυναικείας Ερμηνείας στο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Βενετίας) και “Wittgenstein”, μέχρι τον θάνατο του Τζάρμαν το 1994. Η Τίλντα Σουίντον έγινε ευρύτερα γνωστή το 1992 χάρη στον πρωταγωνιστικό ρόλο της στην ταινία “Orlando”, σε σκηνοθεσία της Sally Potter, η οποία ήταν βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Virginia Woolf.

Έχει αναπτύξει διαρκείς κινηματογραφικές σχέσεις στον χρόνο με σκηνοθέτες όπως ο Jim Jarmusch, μεταξύ άλλων σε ταινίες όπως οι “Only Lovers Left Alive” («Μόνο οι Εραστές μένουν ζωντανοί») και “The Dead Don’t Die” («Οι νεκροί δεν πεθαίνουν»), οι Joel και Ethan Coen, η Lynne Ramsay (“We Need to Talk About Kevin”/ «Πρέπει να μιλήσουμε για τον Κέβιν»), ο Luca Guadagnino («Είμαι ο έρωτας», “A Bigger Splash”/ «Κάτω από τον ήλιο», “Suspiria”), η Joanna Hogg (“The Souvenir” 1ο και 2ο μέρος) και ο Bong Joon Ho (“Snowpiercer” and “Okja”).

Η Τίλντα Σουίντον δούλεψε επίσης με τον Ούγγρο μαιτρ του κινηματογράφου Béla Tarr («Ο άνθρωπος απ’ το Λονδίνο») και έπαιξε στην κωμωδία “Trainwreck” («Κατακούτελα») της Amy Schumer σε σκηνοθεσία του Judd Apatow, η οποία έλαβε εγκωμιαστικές κριτικές. Το 2020 έκανε την ταινία «Ανθρώπινη φωνή» με τον Pedro Almodóvar.

Βραβεύτηκε τόσο από την Αμερικανική (Όσκαρ) όσο και από τη Βρετανική Ακαδημία Κινηματογράφου (BAFTA) με το βραβείο Β ́ Γυναικείου Ρόλου το 2008 για την ερμηνεία της στην ταινία “Michael Clayton” του Tony Gilroy. Το 2020 τιμήθηκε με υποτροφία από το Βρετανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου και με Χρυσό Λέοντα στο φεστιβάλ της Βενετίας για το σύνολο του έργου της. Το 2021 συμμετείχε στα γυρίσματα της ταινίας του George Miller, “Three Thousand Years of Longing”, στην Αυστραλία, πλάι στον Idris Elba, συνεργάστηκε για πέμπτη φορά με τον Wes Anderson, στην ταινία “Asteroid City”, και για τρίτη φορά με την Joanna Hogg στο “The Eternal Daughter”. Πρόσφατα συμμετείχε στα γυρίσματα της ταινίας “The End” σε σκηνοθεσία του Joshua Oppenheimer. Άλλες επερχόμενες εμφανίσεις της είναι στην κωμωδία μεγάλου μήκους του Julio Torres, “Problemista”, και στην ταινία του David Fincher, “The Killer”, για το Netflix.

Η Τίλντα Σουίντον είναι μητέρα διδύμων και ζει στα Χάιλαντς της Σκοτίας.

Πληροφορίες παράστασης

PERFORMANCE ΣΤΗ ΣΤΕΓΗ: ΕΝΣΑΡΚΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΠΑΖΟΛΙΝΙ

Olivier Saillard –Tilda Swinton

11–16 Δεκεμβρίου 2023 Στο -1της Στέγης

Δευτέρα & Παρασκευή 20:00, Τρίτη–Πέμπτη-Σάββατο 18:00 & 21:00

Στέγη Ιδρύματος Ωνάση

Συγγρού 107

Διάρκεια: 100 λεπτά

Την Παρασκευή 15 Δεκεμβρίου, μετά το τέλος της παράστασης θα ακολουθήσει συζήτηση με την Tilda Swinton και τον Olivier Saillard.

Διατίθεται ταυτόχρονη διερμηνεία στα ελληνικά.

(*όλα τα εισιτήρια έχουν εξαντληθεί)

2130178200

infotickets@onassis.org

https://www.onassis.org/el