Η άγνωστη ρωμιοσύνη
Λαϊκός πολιτισμός και παράδοση στη Βόρειο Ήπειρο
Θωμάς Στεργιόπουλος
Από τις εκδόσεις ΡΟΕΣ και στη σειρά «Δοκίμια» κυκλοφορεί σε νέα –αναθεωρημένη και εμπλουτισμένη– έκδοση (1η έκδοση: Τροχαλία, 1997) το βιβλίο του Θωμά Στεργιόπουλου με τίτλο Η άγνωστη ρωμιοσύνη: Λαϊκός πολιτισμός και παράδοση στη Βόρειο Ήπειρο.
Το βιβλίο περιλαμβάνει 16 λαογραφικά δοκίμια, που καλύπτουν πολλές και διαφορετικές πτυχές του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού στη Βόρεια Ήπειρο. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας: «Πέρα απ’ τις κοινές για όλον τον ελληνισμό λαογραφικές καταβολές, ο βορειοηπειρωτικός ελληνισμός δημιούργησε μια δική του παράδοση, έναν λαϊκό πολιτισμό που προσδιορίζεται απ’ τον γεωγραφικό του χώρο, τις αντίξοες συνθήκες και την ψυχική του ιδιομορφία. Είναι μια ντόπια παράδοση που εκτείνεται σε όλο το φάσμα της λαογραφίας, αρχίζοντας απ’ τα δημοτικά τραγούδια, τις παροιμίες, τους θρύλους, τις λαοσοφικές εκφράσεις, τα παραμύθια, τις παραδοσιακές φορεσιές… Στα δημιουργήματα αυτά βρίσκεται διάχυτο το τοπικό στοιχείο· είναι συνυφασμένα με την ιστορική πορεία και την ιδιοσυστασία του βορειοηπειρωτικού ελληνισμού. Ενός ελληνισμού αποκομμένου απ’ τον εθνικό κορμό και σε διαρκή δοκιμασία».
Η διατύπωση του συγγραφέα για την ιδιομορφία του βορειοηπειρωτικού ελληνισμού επιβεβαιώνεται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου. Τα γραπτά του βιβλίου, καρπός πάντοτε επιτόπιας λαογραφικής έρευνας, προβάλλουν όλα μια άγνωστη για τους περισσότερους από εμάς ρωμιοσύνη – αρκεί, δε, η ενδεικτική αναφορά ορισμένων μόνο τίτλων των επιμέρους κειμένων για να καταδειχθεί το εύρος της θεματολογίας που καλύπτεται: «Ευωδιές και χρώματα απ’ το παλιό Δέλβινο», «Η εποποιία του ’40 στα βορειοηπειρώτικα τραγούδια», «Η κοιλάδα των θρύλων» (για την κοιλάδα της Παύλας), «Ο Χαλασμός» (για τα τραγικά γεγονότα του 1912-’13), «Το σκοτωμένο πανηγύρι του χωριού μου», «Τα δροβιανίτικα πηγάδια», «Τα αγιασμένα εργαστήρια του ψωμιού» (για τους παραδοσιακούς νερόμυλους), «Το τραγούδι των τοπωνυμιών», «Οι φωτογράφοι της Γριάζανης» κ.ο.κ.
Μέσα από μια γλώσσα θερμή, ποιητική, ο Θωμάς Στεργιόπουλος ανοίγει ένα παράθυρο στην άγραφτη ιστορία, τα πάθη και τον ψυχικό πλούτο του βορειοηπειρωτικού ελληνισμού, ενός «εκτός συνόρων» ελληνισμού, άγνωστου και εν πολλοίς σήμερα λησμονημένου.
