Η Λουίζ Ζοζεφίν Μπουρζουά γεννήθηκε στο Παρίσι στις 25 Δεκεμβρίου 1911 και πέθανε στη Νέα Υόρκη στις 31 Μαΐου 2010. Ήταν γλύπτρια και εικαστικός, πολιτογραφημένη Αμερικανίδα.
Η διάσημη Αράχνη της έρχεται στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Maman | Louise Bourgeois
31 Μαρτίου– 6 Νοεμβρίου 2022
Εσπλανάδα, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ)
Ελεύθερη πρόσβαση στο κοινό
Γράφει η Ρίτσα Μασούρα
‘Ενα κείμενο από παλιότερη επίσκεψη σε αναδρομική έκθεση της Λουίζ Μπουρζουά στην Tate Modern στο Λονδίνο, όπου ο προαύλιος χώρος του μουσείου είχε …καταληφθεί από την Αράχνη.
ΣΕ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΤΗΣ Η ΛΟΥΙΖ ΜΠΟΥΡΖΟΥΑ ΕΙΧΕ ΠΕΙ: “Μεταμορφώνω το μίσος σε αγάπη”
Οι καλλιτέχνες που αγαπούν βαθιά την εποχή τους βλέπουν αλλιώς την πραγματικότητα. Αναζητούν πρωτίστως τη βαθύτερη ουσία. Δεν τους αρκούν οι γελοίες οφθαλμαπάτες, ερμηνεύουν την εποχή τους σαν άνθρωποι που τη βιώνουν, που νιώθουν ότι της ανήκουν. Τα έργα τους δεν είναι αγοραίες εικονογραφήσεις περιοδικών μόδας, ούτε επίκαιρα σχεδιάκια σαν αυτά που δημοσιεύονται στα εικονογραφημένα λαϊκά έντυπα. Είναι έργα ζωντανά, γιατί τα παίρνουν μέσα από τη ζωή και τα σχηματοποιούν με τον τρόπο που προσλαμβάνουν τη σύγχρονη καθημερινότητα.
Έτσι όπως στεκόμουν έξω από την Tate Modern στο Λονδίνο και παρατηρούσα την τεράστια φοβιστική αλλά και προστατευτική «Αράχνη» (Maman) ένιωσα ότι η δημιουργός αυτού του έργου, η γλύπτρια 
Λουίζ Μπουρζουά θα ’πρεπε να ’χει αγαπήσει πολύ την πραγματικότητα για να την αναιρεί τόσο επιδεικτικά μέσα από τη δουλειά της. Στο εσωτερικό του μουσείου οι επισκέπτες στριμώχνονταν για να ψηλαφίσουν (από απόσταση όμως) το καλλιτεχνικό αμάλγαμα δράματος και καινοτομίας, αποτυπωμένο πάνω στο τεντωμένο ακέφαλο ανδρικό σώμα (The Arch of Hysteria). Οι περισσότεροι ήταν μάλλον σιωπηλοί. Απέφευγαν τις πολλές κουβέντες. Μα ό,τι και να ’λεγαν, ποιος θα τους άκουγε και πόσο ασήμαντο θα φάνταζε οποιοδήποτε σχόλιο για μια τόσο διφορούμενη δουλειά, που αναδεικνύεται μέσα από τον τρελό χορό καταπιεσμένων συναισθημάτων: ενοχές, εντυπωσιακές εκρήξεις, πόνος, φόβος, ψαλιδισμένη νεανική ελευθερία…
Φεύγοντας από την Αθήνα είχα κάπως ενημερωθεί για τις θέσεις της Λουίζ Μπουρζουά γύρω από πολλά θέματα, για τα οποία κατά καιρούς είχε μιλήσει. Για τη θηλυκότητα, τη σεξουαλικότητα, την απομόνωση, την αντισυμβατικότητα. Την απασχολούσε πολύ η απώλεια της παιδικής αθωότητας, την οποία έχασε με σκληρό τρόπο. Οι πρώτες δεκαετίες της ζωής της σφραγίστηκαν από το δράμα των κακών σχέσεων των γονιών της και εκείνη δεν ξεπέρασε ποτέ την ερωτική σχέση του πατέρα της με την Αγγλίδα παιδαγωγό της, τη δασκάλα της που έγινε ερωμένη του πατέρα κι έζησαν όλοι μαζί κάτω από την ίδια στέγη για δέκα χρόνια. Στις περισσότερες συνεντεύξεις που διάβασα, η Λουίζ Μπουρζουά αναφερόταν συχνά σ’ αυτό το θέμα. Ποιος ήταν ο ρόλος που θα ’πρεπε εκείνη ως παιδί να παίξει σ’ αυτό το παιχνίδι; Είχε μήπως γίνει κάτι σαν ενέχυρο; Πάντως, ένιωθε ότι ήταν αυτή το κακοποιημένο παιδί κι αργότερα, στα χρόνια της ωριμότητας πέρασε το σκοτεινό συναίσθημα σ’ ένα σπουδαίο έργο της.
Η «Καταστροφή του Πατέρα» (1974) είναι το πιο αντιπροσωπευτικό έργο του παιδικού δράματος. Η γλύπτρια αναπαριστά ένα δείπνο, με την αυταρχική μορφή του πατέρα να κυριαρχεί. Τον πατέρα που στα μάτια της υπήρξε πάντα η προσωποποίηση της απιστίας.
Στο μουσείο, η «Καταστροφή του Πατέρα» δίνει την εντύπωση μιας σπηλιάς με κόκκινα σποτ. Σαν ένα μεγάλο στόμα κι ένα τραπέζι φαγητού και γύρω πλαδαρά, αποκρουστικά μορφώματα-σώματα. Η οριστική αποκαθήλωση της αγίας οικογένειας!
Κι όμως, η Λουίζ Μπουρζουά είχε πει: «Τα παιδικά μου χρόνια δεν έχασαν ποτέ τη μαγεία τους, το μυστήριο, αλλά και το δράμα τους». Ο πατέρας της είχε επιχείρηση επισκευής χαλιών κι είναι αλήθεια ότι η δουλειά στο εργοστάσιο επηρέασε αρκετά τη δουλειά της. Το δωμάτιο της ραπτικής έγινε τόπος αποκαλύψεων, όπως το φύλο της. Διόρθωνε τα εσώρουχα του πατέρα της και προσπαθούσε να απαντήσει στις δικές της απορίες για τα μέλη και τα όργανα του σώματος. Κάπως έτσι ο κώδικας των ενδυμάτων μεταμορφώθηκε σε πρωτόγνωρες επιθυμίες και σιγά σιγά τα πράγματα σ’ εκείνο το σπίτι πήραν την εξής σειρά: ράφτρα, ερωμένη, αγωνία, στρες…
Νέα αποτύπωση της αίσθησης του μικρού εργαστηρίου στο έργο «Fillette».
Αρσενικά γεννητικά όργανα που κρέμονται από το ταβάνι. Από κάτω μια πολύ αμφιλεγόμενη πρόταση: «Η Τέχνη είναι η Εγγύηση της Υγείας».
Παρούσα στην Tate και η γκιλοτίνα, έτοιμη να πέσει πάνω στο σπίτι (της). Η έμπνευση προέκυψε από τη λεπίδα που χρησιμοποιείτο στο πατρικό εργαστήρι για την επιδιόρθωση των χαλιών. Στα μάτια της Μπουρζουά η λαιμητόμος είναι η σημερινή ηλεκτρική καρέκλα.
Πολλές φορές η Γαλλίδα γλύπτρια είχε δηλώσει επιστήμων που πίστευε στην ψυχολογία και τη φιλοσοφία. «Για μένα το μόνο πράγμα που έχει σημασία είναι το απτό».
Σε εκπλήσσει ο τρόπος που εξέθετε τη λογική των ενστίκτων που μπορεί να είναι εγκατάλειψη, θυμός, επιθετικότητα, άγχος, θάνατος, φόβος για τη ζωή, λίμπιντο….
Περίπου τα ίδια συναισθήματα «εκβράζονται» πάνω στο έργο της «Oedipus» και «Seven in a bed», όπου η γνωστή παιδική αθωότητα, το παραμύθι και το ντάντεμα επανεξετάζονται υπό το φως πλέον της γνώσης και της πείρας μιας ώριμης γυναίκας… Σοκαρισμένοι οι επισκέπτες τριγύρω. Ενα παιδάκι ρωτά διαρκώς. Ο πατέρας μπαίνει μπροστά, το κρύβει, η μητέρα προσπαθεί να του εξηγήσει. Τι ακριβώς; Κι όλο έχω την αίσθηση ότι η Λουίζ Μπουρζουά βρίσκεται γύρω μας, τριγυρίζει ανάμεσα στα ερείπια της παιδικής – νεανικής ζωής της, κάποιοι νομίζουν ότι εφευρίσκει ψέματα, επινοεί καταστάσεις για να δημιουργεί.
«Έχω πάει στην Κόλαση κι έχω γυρίσει και θέλω να σας πω ότι ήταν υπέροχα», έχει δηλώσει. Τον καιρό της δημιουργικής ζωής, η Λουίζ αυτοσαρκάζεται προφανώς, πλάθει φανταστικές ιστορίες, κατασκευάζει δωμάτια με ιστορίες. (Τα κελιά – φυλακές) Τα κελιά για την Μπουρζουά αντιπροσωπεύουν τον φυσικό, τον συναισθηματικό, τον ψυχολογικό και τον πνευματικό πόνο. Γι αυτό και ο επισκέπτης δεν μπορεί να τα πλησιάσει. Είναι… αεροστεγώς κλεισμένα.
Τα σχήματα των έργων της είναι δυσνόητα. Τελικά την απασχολεί πολύ το γυναικείο σώμα. Πώς είναι το σχήμα του, πώς έχει καταλήξει στον απανθρωπισμό του, το πώς εξελίχθηκε σε αντικείμενο… Σχηματοποιεί και αποσχηματοποιεί το σώμα, αφαιρώντας συχνά ένα μέλος του. Το απογυμνώνει από την προσωπικότητά του για να καταλήξει ο θεατής να ψάχνει για την κατασκευή και την καταστροφή του. Βαραίνει η ατμόσφαιρα πολύ.
Η έξοδος κοντά ή μακριά; Όχι. Πλησιάζουμε. Κι όμως, αν κάποιος κοιτάξει τη φωτογραφία της, θα βρει ότι η ζωή πάλλεται μέσα της, κι ας προσπαθεί να αντιστρέψει την υποκειμενική πραγματικότητά της.
Πιστεύω ότι η Λουίζ Μπουρζουά κατατάσσεται στις σύγχρονες μεγαλοφυΐες. Δεν ξέρω κατά πόσον εκφράζει τον πολιτισμό μας ή αν τον απορρίπτει με τον τρόπο της, δίδοντάς του μια αίσθηση επερχόμενης Πομπηίας. Εχουν ακουστεί πολλές απόψεις. Σημασία έχει να κρατήσουμε το σημαντικό της έργο, ένα σπουδαίο κομμάτι του οποίου θα δούμε σύντομα στο ΚΠΙΣΝ.