Οι οικονομολόγοι είναι το πρόβλημα
Ενα διαφωτιστικό και ταυτοχρόνως ανατρεπτικό βιβλίο του Χα Τζουν Τζανγκ- Κυκλοφορεί και στα ελληνικά, εκδόσεις Καστανιώτη
Στο βιβλίο του ο Τσανγκ δεν είναι καθόλου επιεικής με τους συναδέλφους του τους οικονομολόγους. Μα καθόλου. Αφενός τους αποκαλεί εντελώς ανίκανους να εφαρμόσουν στην πράξη τις ίδιες τους θεωρίες, αφετέρου αναλύει το ρόλο τους στις μεγάλες οικονομικές κρίσεις και συμπεραίνει ότι η συνεισφορά τους δεν ήταν μηδαμινή -ήταν αρνητική. Συγκεκριμένα, εξευτελίζει προσωπικά δύο οικονομολόγους, τον Ρόμπερτ Μέρτον και τον Μάιρον Σκόουλς, που το 1997 κέρδισαν το Νόμπελ Οικονομίας (που βεβαίως, για να μην το ξεχνάμε, δεν είναι κανονικό Νόμπελ και απονέμεται μόνο από το 1969). Γιατί τους κοροϊδεύει; Επειδή οι ίδιοι συμμετείχαν σε συνολικά τρία επενδυτικά funds, ακολουθώντας τη θεωρία τους. Και τα τρία χρεοκόπησαν μέσα σε 10 χρόνια. Αν αυτοί δεν μπορούν να “διαβάσουν” τις αγορές, τότε πώς μπορούμε να εμπιστευτούμε οποιονδήποτε υπόσχεται ότι τις καταλαβαίνει; Οι αγορές, γράφει ο Τσανγκ, είναι τόσο απρόβλεπτες που η ανεξέλεγκτη λειτουργία τους οδηγεί αναπόφευκτα σε αλλεπάλληλες κρίσεις. Ο ίδιος ο Άλαν Γκρίνσπαν το παραδέχτηκε, στα απόνερα της καταστροφής του 2008. Τότε η αποτυχία των “ειδικών” του τραπεζικού και γενικότερα του χρηματοπιστωτικού τομέα ήταν τόσο καθολική, ξεγυμνωτική και εξευτελιστική, που οι ελάχιστοι που κατάλαβαν και προέβλεπαν τι είχε συμβεί έγιναν ταινία. Ένας από τους ειδικούς σόκαρε τον τότε υπουργό οικονομικών του Ηνωμένου Βασιλείου λέγοντας “από εδώ και πέρα θα δανείζουμε μόνο όταν καταλαβαίνουμε το ρίσκο της επένδυσης”. Μέχρι τότε, δηλαδή, πώς δάνειζαν;
Μας λένε ότι ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς μπορεί να έχει τα ελαττώματά του, αλλά στην πραγματικότητα δεν υπάρχει άλλη βιώσιμη εναλλακτική λύση που να προσφέρει ευημερία σε όλους. Οι Δυτικές χώρες λειτουργούν πιο αποτελεσματικά και είναι οικονομικά πιο δραστήριες σε σύγκριση με τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Η τεχνολογική ανάπτυξη αποτελεί το μέλλον όλων μας. Σωστό; Λάθος! Το βιβλίο αυτό θα ταρακουνήσει συθέμελα ό,τι έχουμε ακούσει περί οικονομίας. Θα αποκαλύψει την αλήθεια για τα ψέματα που μας λένε και θα μας δείξει πώς λειτουργεί πραγματικά το σύστημα, φανερώνοντας μεταξύ άλλων ότι: Δεν υφίσταται ελεύθερη αγορά. Η παγκοσμιοποίηση δεν κάνει τον κόσμο πλουσιότερο. Δεν ζούμε σε έναν ψηφιακό κόσμο – το πλυντήριο άλλαξε τη ζωή μας σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι το διαδίκτυο. Οι φτωχές χώρες είναι πιο καινοτόμες από τις πλούσιες. Τα υψηλόμισθα στελέχη δεν παράγουν καλύτερα αποτελέσματα. Το παρόν βιβλίο παρέχει πλήθος πληροφοριών και στοιχείων για το χρήμα, την ισότητα, την ελευθερία και την απληστία, ενώ αποκαλύπτει ότι η σύγχρονη «ελεύθερη αγορά» όχι μόνο βλάπτει τους ανθρώπους, αλλά και αποτελεί αναποτελεσματικό τρόπο χειραγώγησης της οικονομίας. Ο Τσανγκ παραθέτει εναλλακτικές λύσεις και αποδεικνύει ότι μπορούμε να ακολουθήσουμε μια καλύτερη πορεία.
Ο Τσανγκ υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι δεν είναι λογικά και αλάνθαστα όντα. Επικαλείται τον Χέρμπερτ Σάιμον (κι αυτός Νόμπελ Οικονομικών) που εξηγούσε ότι η λογική των ανθρώπων περιορίζεται από την πολυπλοκότητα του κόσμου. Συνήθως, ακόμα κι αν έχουμε καλή πληροφόρηση, δεν καταλήγουμε να παίρνουμε σωστές αποφάσεις ακριβώς επειδή η ικανότητά μας να επεξεργαζόμαστε αυτή την πληροφόρηση είναι πεπερασμένη.
Μετά την οικονομική κατάρρευση του 2008-2009, η βρετανική ακαδημία έγραψε ένα γράμμα στη Βασίλισσα εξηγώντας τα αίτια της καταστροφής. “Οι οικονομολόγοι είναι ικανοί και κάνουν τη δουλειά τους σωστά, αλλά έβλεπαν τα δέντρα και έχασαν το δάσος. Υπήρξε μια αποτυχία της συλλογικής φαντασίας (!) πολλών ευφυών νέων και σε αυτή τη χώρα και παγκοσμίως, αποτυχία στο να καταλάβουν τα ρίσκα του συστήματος εν γένει”. Που ήταν, βεβαίως, ωραιοποιημένη έκφραση μιας παταγώδους αποτυχίας. Ο Τσανγκ διαφωνεί. “Οι οικονομολόγοι δεν ήταν κάτι αθώοι τεχνικοί που έκαναν καλά τη δουλειά τους μέσα στο στενό πλαίσιο της ειδικότητάς τους και απλά την πάτησαν συλλογικά εξαιτίας μιας σπάνιας καταστροφής που κανένας δεν μπορούσε να προβλέψει”, γράφει. “Αντίθετα, τις προηγούμενες τρεις δεκαετίες οι οικονομολόγοι έπαιξαν έναν πολύ σημαντικό ρόλο στο να δημιουργήσουν τις συνθήκες που οδήγησαν στο 2008 (και σε δεκάδες μικρότερες κρίσεις προηγουμένως) προσφέροντας τις θεωρητικές δικαιολογίες για το ξήλωμα κάθε είδους οικονομικών ρυθμίσεων από τα κράτη και την αποχαλινωμένη επιδίωξη του βραχυπρόθεσμου κέρδους. Προσέφεραν τις θεωρίες που δικαιολογούσαν πολιτικές που τελικά οδήγησαν σε χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης, μεγαλύτερες ανισότητες, περισσότερη εργασιακή ανασφάλεια και συχνότερες οικονομικές κρίσεις. Οι οικονομολόγοι ήταν χειρότεροι από irrelevant. Έκαναν κακό σε πάρα πολλούς ανθρώπους”.
Τα ‘λεγε κι ο Μπίσμαρκ αυτά, πολύ παλιότερα, βεβαίως.
Θ. Γεωργακόπουλος
–Ο Ha-Joon Chang είναι Νοτιοκορεάτης οικονομολόγος και ακαδημαϊκός. Ο Chang ειδικεύεται στα θεσμικά οικονομικά και την ανάπτυξη και έχει δώσει διαλέξεις στα οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Cambridge από το 1990-2021, πριν γίνει καθηγητής οικονομικών στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών το 2022