Λίγο μετά την ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ ως προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών τον Ιανουάριο του 2017, το μυθιστόρημα του Τζορτζ Όργουελ «Δεκαεννιά ογδόντα τέσσερα» του 1949 εκτοξεύτηκε στην κορυφή της λίστας των μπεστ σέλερ του Amazon. Προφανώς, πολλοί άνθρωποι σκέφτηκαν ότι ο Όργουελ είχε κάτι σχετικό να πει εκείνη την πολιτική στιγμή.
Σχεδόν οκτώ χρόνια αργότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετωπίζουν και πάλι την προοπτική μιας προεδρίας Τραμπ.
Το 2016, πολλοί Αμερικανοί αιφνιδιάστηκαν από τη νίκη του Τραμπ, με αποτέλεσμα να ασχοληθούν με τις πιθανές συνέπειες μιας προεδρίας Τραμπ μόνο μετά την εκλογή του. Αλλά αυτή τη φορά, περισσότεροι άνθρωποι φαίνεται να σκέφτονται εκ των προτέρων τις επιπτώσεις ενός τέτοιου αποτελέσματος.
Στο πλαίσιο της εργασίας μου ως καθηγητής φιλοσοφίας και δικαίου, έχω αφιερώσει πολύ χρόνο στη μελέτη των γραπτών του Όργουελ. Νομίζω ότι ο κόσμος είχε δίκιο να συμπεράνει πριν από οκτώ χρόνια ότι ο Όργουελ θα μπορούσε να προσφέρει πληροφορίες για μια προεδρία Τραμπ.
Ακολουθούν τρεις τέτοιες ιδέες που νομίζω ότι είναι χρήσιμες για τους Αμερικανούς να έχουν κατά νου καθώς προετοιμάζονται να ψηφίσουν για τον επόμενο πρόεδρό τους.
Ένας όχλος ανθρώπων που εισβάλλει σε ένα μεγάλο λευκό κτίριο, κρατώντας σημαίες και πινακίδες.
Ο εθνικισμός δεν είναι πατριωτισμός
Στο δοκίμιό του «Σημειώσεις για τον εθνικισμό» του 1945, ο Όργουελ κάνει διάκριση μεταξύ των όρων εθνικισμός και πατριωτισμός.
Για τον Όργουελ, ο εθνικισμός ήταν «η συνήθεια του να ταυτίζεσαι με ένα έθνος ή μια άλλη μονάδα, τοποθετώντας το πέρα από το καλό και το κακό και μην αναγνωρίζοντας κανένα άλλο καθήκον εκτός από αυτό της προώθησης των συμφερόντων του».
Έσπευσε να επισημάνει ότι αυτό ήταν διαφορετικό από την έννοια του πατριωτισμού, την οποία όριζε ως «αφοσίωση σε ένα συγκεκριμένο μέρος και έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής, τον οποίο πιστεύει κανείς ότι είναι ο καλύτερος στον κόσμο, αλλά δεν επιθυμεί να τον επιβάλει σε άλλους ανθρώπους».
Για να κατανοήσουμε την αντίληψη του Όργουελ για τον πατριωτισμό, θεωρώ χρήσιμο να εξετάσουμε μια αναλογία. Πολλοί γονείς πιστεύουν ότι τα παιδιά τους είναι τα καλύτερα παιδιά στον κόσμο. Αυτό δεν σημαίνει ότι πιστεύουν ότι υπάρχουν αντικειμενικές μετρήσεις που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την κατάταξη των παιδιών. Οι περισσότεροι γονείς αναγνωρίζουν ότι δεν υπάρχει κάτι τέτοιο και δεν κυκλοφορούν λέγοντας ότι τα άλλα παιδιά δεν είναι τόσο καλά όσο τα δικά τους. Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει μια πραγματική αίσθηση κατά την οποία θεωρούν τα δικά τους παιδιά ως τα καλύτερα.
Υπάρχει κάτι παρόμοιο στη στάση του πατριώτη του Όργουελ. Μπορεί να πιστεύουν ότι η χώρα τους ή ο τρόπος ζωής τους είναι ο καλύτερος, αλλά -και αυτό ίσως είναι το πιο σημαντικό σημείο- δεν επιθυμούν να επιβάλουν τις απόψεις τους ή τον τρόπο ζωής τους στους άλλους.
Δεν συμβαίνει το ίδιο με τον εθνικιστή. Ο Όργουελ ισχυρίζεται: «Ο πατριωτισμός είναι από τη φύση του αμυντικός, τόσο στρατιωτικά όσο και πολιτισμικά. Ο εθνικισμός, από την άλλη πλευρά, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την επιθυμία για εξουσία». Ο εθνικιστής είναι σαν τον γονέα που γυρίζει και καταστρέφει τα παιδιά των άλλων για να ανεβάσει τα δικά του.
Η απλή αγάπη για την πατρίδα δεν είναι εγγενώς επικίνδυνη. Το να κάνει κανείς την πρόοδο του έθνους ή του πολιτισμού του κορυφαία προτεραιότητα είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. Ο πατριωτισμός εμμένει στην πρώτη περίπτωση. Ο εθνικισμός επιδιώκει το δεύτερο.
Ο Όργουελ αναγνωρίζει με διορατικότητα ότι όταν ο εθνικιστής κάνει την προώθηση του τρόπου ζωής του κορυφαία προτεραιότητά του, αναπόφευκτα καταλήγει να θέτει αυτόν τον στόχο «πέρα από το καλό και το κακό». Αυτό καθιστά τον εθνικιστή επιρρεπή στο να υποστηρίξει ανήθικα μέσα για την προώθηση του δικού του τρόπου ζωής.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας εθνικιστικής νοοτροπίας ήταν η αντίδραση του Τραμπ στην ήττα των προεδρικών εκλογών του 2020. Επιδίωξε να ανατρέψει τα αποτελέσματα των εκλογών με ψέματα και ενθαρρύνοντας την εξέγερση.
Παρομοίως, οι υποστηρικτές του Τραμπ που εισέβαλαν στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου ενστερνίζονταν μια εθνικιστική νοοτροπία. Συμμετείχαν σε ένα ανήθικο μέσο προσπαθώντας να προωθήσουν τη δική τους πολιτική ατζέντα.
Ο Ντόναλντ Τραμπ κάνει ακριβώς αυτό που προβλέπει ο Όργουελ ότι θα κάνει ο εθνικιστής. Αντιλαμβάνεται τα πάντα, όπως το έθεσε ο Όργουελ, «με όρους ανταγωνιστικού γοήτρου» και «οι σκέψεις του στρέφονται πάντα σε νίκες, ήττες, θριάμβους και ταπεινώσεις».
Η εμμονή στο ανταγωνιστικό γόητρο δεν είναι πατριωτική. Είναι ο ανόθευτος εθνικισμός.
Ένας αυτοκράτορας είναι εύκολο να υποτιμηθεί
Σε ένα δοκίμιο του 1942 που γράφτηκε στα μέσα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και αναλογιζόμενος τις εμπειρίες του ως εθελοντής στρατιώτης στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο, ο Όργουελ έγραψε ότι «οι παραδόσεις μας και η ασφάλεια του παρελθόντος μας έχουν δώσει μια συναισθηματική πεποίθηση ότι στο τέλος όλα πάνε καλά και ότι αυτό που φοβάσαι περισσότερο δεν συμβαίνει ποτέ στην πραγματικότητα» και ότι «πιστεύουμε μισοενστικτωδώς ότι το κακό πάντα νικά τον εαυτό του μακροπρόθεσμα».
Ο Όργουελ ανησυχούσε από αυτά τα αισιόδοξα ένστικτα, επειδή πίστευε ότι έρχονταν σε αντίθεση με τα στοιχεία. Τα στοιχεία, αντίθετα, έδειχναν ότι τα πράγματα συνήθως δεν εξελίσσονται σωστά από μόνα τους. Αντίθετα, οι κοινωνικές βελτιώσεις απαιτούν συνήθως συντονισμένη προσπάθεια και επαγρύπνηση για την αποφυγή οπισθοδρόμησης.
Σε ένα άλλο δοκίμιο της ίδιας χρονιάς, ο Όργουελ επέκρινε διάφορους διανοούμενους που αντιμετώπιζαν τον Χίτλερ ως «μια φιγούρα από κωμική όπερα, που δεν αξίζει να την πάρουμε στα σοβαρά». Και επέκρινε πολλές αγγλόφωνες χώρες επειδή ήταν μέρη όπου ήταν «της μόδας να πιστεύει κανείς, μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου, ότι ο Χίτλερ ήταν ένας ασήμαντος τρελός και τα γερμανικά τανκς φτιαγμένα από χαρτόνι».
Όπως έχουν σημειώσει πολλοί σχολιαστές και ειδησεογραφικά πρακτορεία, ο Τραμπ μιλάει συνήθως σαν αυταρχικός.
Ωστόσο, πολλοί Αμερικανοί δικαιολογούν αυτές τις ομιλίες, αποτυγχάνοντας να τις αντιμετωπίσουν ως την απόδειξη της απειλής για τη δημοκρατία που είναι. Αυτό μου φαίνεται ότι οφείλεται εν μέρει στην τάση που εντόπισε ο Όργουελ να πιστεύει κανείς ότι πραγματικά κακά πράγματα δεν θα συμβούν – τουλάχιστον όχι στη χώρα του.
Ο Όργουελ πίστευε ότι αξίζει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας την πιθανότητα κακών αποτελεσμάτων. Αυτός είναι ένας τρόπος για να καταλάβουμε τι σκάρωνε στα πιο διάσημα βιβλία του, τη «Φάρμα των ζώων» και το «Δεκαεννιά ογδόντα τέσσερα». Οι Αμερικανοί θα ωφελούνταν αν έπαιρναν στα σοβαρά και τις πιθανές απειλές για τη δημοκρατία των ΗΠΑ.
Ο εθνικισμός μπορεί να επιτεθεί στο εσωτερικό
Μπορείτε να διαβάσετε το «Δεκαεννέα ογδόντα τέσσερα» ως την προσπάθεια του Όργουελ να σκεφτεί πώς θα μπορούσε να μοιάζει ένα κυβερνών πολιτικό κόμμα που θα είχε καταληφθεί πλήρως από τον εθνικισμό.
Στο «Δεκαεννιά ογδόντα τέσσερα», τα ορθόδοξα μέλη του κόμματος στο φανταστικό έθνος της Ωκεανίας έχουν εμμονή με το «ανταγωνιστικό κύρος» και την «επιθυμία για εξουσία». Δραστηριότητες όπως το μίσος των δύο λεπτών, όπου τα μέλη του κόμματος ενθαρρύνονταν να ουρλιάζουν και να χλευάζουν το βίντεο ενός πολιτικού αντιπάλου, ωθούν τα μέλη του κόμματος να εστιάζουν τις σκέψεις τους σε «νίκες, ήττες, θριάμβους και ταπεινώσεις».
Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του κόμματος είναι το πόσο συχνά στρέφεται εναντίον των ίδιων των μελών του μέσω απαγωγών, βασανιστηρίων και δολοφονιών. Το φαινόμενο ήταν τόσο συχνό στην Ωκεανία που είχε και όνομα: το να «εξαερώνονται». Οι εθνικιστές αποτελούν απειλή όχι μόνο για όσους βρίσκονται έξω από το έθνος, αλλά και για όσους βρίσκονται μέσα στο έθνος και δεν υποστηρίζουν πλήρως την επιδίωξη του εθνικιστή για εξουσία με οποιοδήποτε κόστος.
Από αυτή την άποψη, οι απειλές του Τραμπ εναντίον όσων θεωρεί ως «εσωτερικούς εχθρούς» αποκαλύπτουν τη δική του εθνικιστική επιθυμία να στραφεί εναντίον των Αμερικανών που απειλούν την επιδίωξη της εξουσίας του.
Η γραφή του Όργουελ υποδηλώνει ότι οι ψηφοφόροι θα πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη τους τέτοιες απειλές.