«Μια Νύχτα του Μεσοκαλόκαιρου» ‘Ενα ανολοκλήρωτο μπεργκμανικό δράμα στο Netflix

Ένας άντρας στο πέρασμα των χρόνων αποκτά δύο χαρακτήρες αυτόν που κτίζει με κόπο και ιδρώτα μόνος του και αυτόν που του φορτώνει η οικογένειά του μέρα με την ημέρα. Η γυναίκα σφυρηλατεί ένα χαρακτήρα αλλά αδιαπέραστο, για να μπορέσει να επιβιώσει μέσα στις οικογενειακές κακουχίες που έχει να επιβιώσει.

Καθώς ο ήλιος κρέμεται ψηλά στο μεσοδόκι του ουρανού, ρίχνοντας τη χρυσή του λάμψη πάνω στο καταπράσινο νορβηγικό τοπίο, το σκηνικό είναι έτοιμο για μια γιορτή γεμάτη παράδοση, φαγητό, ποτό και γλέντι. Όμως κάτω από την επιφάνεια αυτής της φαινομενικά ειδυλλιακής συγκέντρωσης κρύβεται ένα μωσαϊκό από κρυφές αλήθειες, ανομολόγητες επιθυμίες και ανεπίλυτες συγκρούσεις που σιγοβράζουν κάτω από την επιφάνεια της οικογενειακής αρμονίας, με φόντο την αρχαία γιορτή του Καλοκαιριού στη Νορβηγία.

Στο επίκεντρό της βρίσκονται η Καρίνα και ο Γιοχάνες —στα μισά της έβδομης δεκαετίας της ζωής τους και οι δύο— και το μεγάλο μυστικό που αποφάσισαν να αποκαλύψουν στα μέλη της άμεσης και ευρύτερης οικογένειάς τους κατά τη διάρκεια αυτής της εορταστικής συγκέντρωσης στο εξοχικό τους έξω από το Όσλο. Η πανάρχαιη παγανιστική γιορτή του Μεσοκαλόκαιρου της βόρειας Ευρώπης: είναι η πιο μεγάλη και πιο ηλιόλουστη ημέρα του χρόνου, και μια καλή ευκαιρία για να βρεθούν όλοι μαζί, να φάνε, να πιουν, να τραγουδήσουν, να μιλήσουν και να εξομολογηθούν.

Στο Netflix προβάλλεται η μικρή νορβηγική σειρά με τίτλο «Μια Νύχτα του Μεσοκαλόκαιρου» η οποία αποτελείται από πέντε ημίωρα επεισόδια και έχει τη μορφή μιας μεγάλου μήκους ταινίας η οποία είναι απλώς χωρισμένη σε πέντε κομμάτια. Η Καρίνα 64 Μεσοκαλόκαιρων και μετά από τριάντα χρόνια γάμου έχει αποφασίσει να χωρίσει κι αυτό θέλει να το κάνει γνωστό σε συγγενείς και φίλους. Νιώθει ότι ο γάμος της έχει επιτελέσει το σκοπό του και επιθυμεί να ταξιδέψει στον κόσμο, να γνωρίσει καινούργιους ανθρώπους, να γνωρίσει πιθανόν και καινούργιο σύντροφο και δεν είναι ότι δεν αγαπά τον τρυφερό, καλοστεκούμενο και δραστήριο Γιοχάνες κάθε άλλο, αλλά η Καρίνα αισθάνεται ότι ο γάμος τους τελείωσε και ότι ακολουθήσει από δω και μπρος θα είναι δυσβάστακτο και πνιγηρό.

Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά και η κοινοποίηση είναι αγχωτική, δύσκολη και αγωνιώδης. Καθώς όμως αναπτύσσεται το γλεντοκόπι και λύνονται οι αναστολές των συνδαιτημόνων μέσα από το ποτό, το τραγούδι και το λίκνισμα στους ρυθμούς του Μεσοκαλόκαιρου μαθαίνουμε για τα περίπλοκα ειδύλλια της Χάνα και της Έλενα (είναι οι κόρες τους), του Χόκαν, του αδελφού της Καρίνα, και της φίλης του που είναι σχεδόν τριάντα χρόνια μικρότερή του, του μέλλοντος συζύγου της Χάνα, των γονιών του και του

μικρότερου αδελφού του, της μεγαλύτερης κόρης του Γιοχάνες από τον πρώτο του γάμο, αλλά και του προηγούμενου «δεσμού» της Χάνα που έχει επίσης αναπάντεχα καλεστεί στο δείπνο μαζί με τη μητέρα του. Η γιορτή μετατρέπεται σ’ ένα πανηγύρι μυστικών και καθώς οι εορτασμοί προχωρούν και το αλκοόλ ρέει ελεύθερα, οι εντάσεις αρχίζουν να αυξάνονται και μακροχρόνια κρυμμένα μυστικά απειλούν να βγουν στην επιφάνεια. Οι σχέσεις δοκιμάζονται, οι συμμαχίες σφυρηλατούνται και διαλύονται και οι οικογενειακοί δεσμοί που κάποτε φαίνονταν άρρηκτοι αρχίζουν να ξεφτίζουν στα άκρα.

Με φόντο τις τελετουργίες του Καλοκαιριού – το σήκωμα του φαλλικού στύλου, το άναμμα της φωτιάς, το τραγούδι των παραδοσιακών τραγουδιών – οι χαρακτήρες παλεύουν με το βάρος των δικών τους αληθειών, αναγκασμένοι να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες των πράξεων και των αποφάσεών τους.

Από τα αποξενωμένα αδέλφια που τρέφουν μνησικακίες από την παιδική τους ηλικία μέχρι τους νεαρούς εραστές που περιηγούνται στις πολυπλοκότητες της δέσμευσης, από τον αειθαλή πατριάρχη που στοιχειώνεται από τύψεις μέχρι τη μητέρα που κρύβει τις δικές της παραβάσεις του παρελθόντος, το «Μια Νύχτα του Μεσοκαλόκαιρου» εξερευνά τα οικουμενικά θέματα της αγάπης, της προδοσίας, της συγχώρεσης και της λύτρωσης με κάποιες αποχρώσεις είναι αλήθεια αλλά χωρίς το αναγκαίο βάθος.

Το σύνολο των ηθοποιών αποτελείται από ένα ευρύ φάσμα χαρακτήρων, ο καθένας από τους οποίους παλεύει με τους δικούς του προσωπικούς δαίμονες και κρυφές υποθέσεις. Από τους νέους και ανέμελους μέχρι τους ηλικιωμένους και σοφούς, από τους πρόσφατα αρραβωνιασμένους μέχρι τους μονίμως μοναχικούς, από τις παλιές φλόγες μέχρι τους τωρινούς έρωτες, κάθε μέλος της οικογένειας φέρνει τις δικές του αποσκευές στο τραπέζι, προσθέτοντας στρώματα πολυπλοκότητας, κάποιες φορές και ελαφράδας στο δράμα που εκτυλίσσεται.

Με κάθε αποκάλυψη που εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια της σειράς, παρασυρόμαστε βαθύτερα στον μπερδεμένο ιστό της οικογενειακής ίντριγκας, καθώς αποκαλύπτονται μυστικά και βγαίνουν στο φως μακροχρόνιες μνησικακίες. Και καθώς τα κάρβουνα της φωτιάς χαμηλώνουν και ο ήλιος βυθίζεται κάτω από τον ορίζοντα, η αληθινή έννοια της οικογένειας – ελαττωματική, ακατάστατη, αλλά και παράξενα όμορφη – φωτίζεται σε όλη της την πολυπλοκότητα.

Η «Μια Νύχτα του Μεσοκαλόκαιρου» είναι ένα ανολοκλήρωτο μπεργκμανικό δράμα που μας υπενθυμίζει ότι κάτω από την επιφάνεια ακόμη και της πιο τέλειας βιτρίνας κρύβεται ένας κόσμος γεμάτος πολυπλοκότητες και αντιφάσεις, όπου οι δεσμοί που μας κρατούν είναι τόσο εύθραυστοι όσο και ανθεκτικοί.

Είναι έτσι διαμορφωμένη η οικογενειακή ζωή που συνιστά άμεση επέμβαση στην ιδιωτική ζωή των μελών της. Όποιος είναι ανθεκτικός θα τα καταφέρει, όποιος είναι ευαίσθητος θα καταστραφεί κι όποιος είναι έξυπνος θα επιπλεύσει, αλλά όλοι θα πρέπει να δώσουν έναν μεγάλο αγώνα να υποταχτούν στον στρόβιλο που λέγεται οικογένεια.

fractalart.gr

Αναζητώντας στον Ευριπίδη τα αίτια του πολέμου/Φεστιβάλ Επιδαύρου στις 5 και 6 Ιουλίου

Ένας από τους πιο ταλαντούχους σύγχρονους Ρώσους σκηνοθέτες, ο 40χρονος Τιμοφέι Κουλιάμπιν, ανοίγει το φετινό Φεστιβάλ Επιδαύρου στις 5 και 6 Ιουλίου, σε παγκόσμια πρεμιέρα σχεδιασμένη ειδικά για το αργολικό θέατρο, αναζητώντας μέσα από ένα αρχαίο κείμενο, την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Ευριπίδη, το γιατί σήμερα «θεωρείται κανονικό να ξεκινά ένας πόλεμος. Αυτό είναι χειρότερο από το τίμημα του πολέμου. Νόμιζα ότι στον αιώνα μας δεν θα έπρεπε να έχουμε πολέμους. Γι’ αυτό ανατρέχουμε σ’ αυτό το κείμενο, γιατί δεν έχουμε πάρει το μάθημά μας».Δομές εξουσίας: Δεν έκανε spoiler για το πώς παρουσιάζει τη θεά Άρτεμη, είπε μόνο ότι «κανείς δεν μπορεί να στραφεί εναντίον της. Σήμερα δεν υπάρχουν θεοί, αλλά υπάρχουν δομές εξουσίας και κυριαρχίας, πολιτικοί και κυβερνητικοί οργανισμοί, που βάζουν κανόνες απ’ όπου δεν μπορεί να ξεφύγει κανείς». Και ήταν αυτή η πιο προσεκτικά διατυπωμένη πολιτική τοποθέτησή του.

Γνώριμος στο ελληνικό κοινό: Ο Ρώσος σκηνοθέτης, (που πρωτογνωρίσαμε το 2018 με τις «Τρεις αδελφές» του Τσέχωφ στο Φεστιβάλ Αθηνών, ολόκληρο σε νοηματική γλώσσα, και μερικά χρόνια αργότερα, το 2023, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση με τη «Μοναξιά των κάμπων με βαμβάκι» του Μπερνάρ Μαρί-Κολτές), είχε δίπλα την καλλιτεχνική διευθύντρια του ΦΑΕ, Κατερίνα Ευαγγελάτου, όλους τους σημαντικούς έλληνες ηθοποιούς με τους οποίους δουλεύει γι’ αυτή την παράσταση και τον μεταφραστή της τραγωδίας Παντελή Μπουκάλα, που έβαλε τη δική του πινελιά στη συζήτηση για τον πόλεμο:«Ο πόλεμος για τον Ευριπίδη είναι πτώματα, ήττα, αρπαγή γυναικών και καμία νίκη για κανέναν». Πάντα αυτό δεν είναι ο πόλεμος;

ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ/kreport.gr 

Υπάρχουν στις μέρες μας βιντεοκλάμπ; Και βέβαια υπάρχουν

Έφυγε με μια τσάντα γεμάτη με ταινίες. Δεν ήξερα τους τίτλους, κι ας έχω την αίσθηση ότι ξέρω από σινεμά. Είχα χρόνια να βρεθώ μπροστά σε μια τέτοια σκηνή και ομολογώ ότι με συγκίνησε – όχι με τον ρομαντικό τρόπο της νοσταλγίας που φέρνει το déjà vu, αλλά με εκείνον της ανακάλυψης μιας αγάπης που δεν λέει να σβήσει.

Κινηματογραφικός φωτισμός και άπειρα DVD στο Cinema Libre της Θεμιστοκλέους. (Φωτογραφίες: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΖΑΒΟΣ)

Παναγιώτης Κούστας/ kathimerini.gr

 

Στο μικρό σπίτι μου στο Παγκράτι έχω μερικές δεκάδες DVD· το Kaboom του Γκρεγκ Αράκι, που έχω ταυτίσει με τα νιάτα μου, όσες ταινίες του Ξαβιέ Ντολάν δεν πρόλαβα να δω στον κινηματογράφο, αρτχάουζ φιλμ και ντοκιμαντέρ μόδας που αγόρασα από το Amazon ή σε ταξίδια στο εξωτερικό, μια και δεν έγιναν ποτέ διαθέσιμα, με νόμιμο τρόπο, στην Ελλάδα. Κάποια στιγμή, εν μέσω των πρώτων, άγριων χρόνων της οικονομικής κρίσης, τα εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, DVD που είχα συγκεντρώσει τα πήγα στο εξοχικό, λόγω έλλειψης χώρου. Πριν από μερικές εβδομάδες, αφού πήγα να τα «χαϊδέψω», αναρωτήθηκα τι στο καλό πήγε στραβά με το μέσο που κάποτε πλασαρίστηκε ως εκείνο που θα έκανε τις ταινίες αθάνατες και ανά πάσα στιγμή προσβάσιμες.

Υπάρχουν ακόμη βιντεοκλάμπ

Είναι Τρίτη αργά το απόγευμα και ανηφορίζω την Ιπποκράτους. Δεν έχει ακόμη σκοτεινιάσει και το μπαρ «Τανίνη αγάπη μου» γεμίζει σιγά σιγά με κόσμο. Το προσπερνάω και μπαίνω ακριβώς δίπλα, σε ένα από τα λίγα εναπομείναντα αθηναϊκά βιντεοκλάμπ –έτσι τα λέμε, και ας νοικιάζουν μόνο DVD και Blu-ray–, το Movie Galaxy, που άνοιξε τις πόρτες του πριν από δεκαοκτώ χρόνια, όταν η πτώση του DVD ως μέσου είχε αρχίσει να διαφαίνεται στην Ελλάδα. Τόσο εγώ, όσο και ο ιδιοκτήτης του, ο Λευτέρης Τζώρτζης, που είμαστε αμφότεροι λίγο πάνω από τα σαράντα, ζήσαμε την άνοιξη των βιντεοκλάμπ ως παιδιά και έφηβοι, τις δεκαετίες του 1980 και του 1990, όταν ξεφύτρωναν σαν τα μανιτάρια. Είχα να μπω σε βιντεοκλάμπ από το 2006. Η τελευταία ταινία που νοίκιασα ήταν το Ντόγκβιλ, για μια εργασία που έκανα στο μεταπτυχιακό μάθημα της Ιστορίας του Κινηματογράφου. Δεν ήξερα τι να περιμένω, αλλά μάλλον περίμενα κάτι καλτ, σαν το μπαρ Batman του Νέου Κόσμου σε ντιβιντάδικο. Αφού πέρασα περίπου μία ώρα με τον Λευτέρη, έφυγα σαν να είχα περάσει μία ώρα σε φούρνο – τέτοια κανονικότητα. Από το γκισέ πέρασαν γονείς με τα παιδιά τους, τύποι εναλλακτικοί και της διπλανής πόρτας, μια αγχωμένη κυρία που θα μπορούσε να ήμουν εγώ: καθυστέρησε εβδομάδες να επιστρέψει τις ταινίες που είχε νοικιάσει και προθυμοποιήθηκε να τις αγοράσει.

Το DVD, ως φορμά, επινοήθηκε το 1995 στην Ιαπωνία και διατέθηκε εμπορικά την επόμενη χρονιά. Στην αγορά άρχισε να κυριαρχεί στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Το 2001 ήταν η πρώτη χρονιά που στις Ηνωμένες Πολιτείες πωλήθηκαν περισσότερα DVD players από βίντεο, ενώ το 2007 το 80% των αμερικανικών νοικοκυριών διέθετε από ένα DVD player. «Όταν ανοίξαμε, η αγορά στην Ελλάδα συνέχιζε να είναι δυναμική», μου λέει ο Λευτέρης. Τότε, το μεγαλύτερο πρόβλημα που είχαν τα βιντεοκλάμπ ήταν ο ανταγωνισμός με τις εφημερίδες. Τα DVD εντάχθηκαν στην οικιακή ψυχαγωγία, αλλά κατόπιν –ίσως λόγω της πληθώρας τους– κάπως «ευτελίστηκαν». Τελικά άρχισαν να κρεμιούνται στα μπαλκόνια για να διώχνουν τα περιστέρια, έγιναν φρίσμπι, σουβέρ.

Η πειρατεία, παρότι υπήρχε από τότε ως δυνατότητα, δεν ήταν τόσο διαδεδομένη στο κινηματογραφικό περιεχόμενο όσο στο μουσικό, λόγω του ότι οι ταχύτητες του ίντερνετ ήταν αργές. Όσο «υπήρχαν λεφτά», λοιπόν, οι σινεφίλ δεν ήταν διατεθειμένοι να περιμένουν μία εβδομάδα, που λέει ο λόγος, για να τους κατέβει ο Τζόνι Ντεπ. «Πλήρωναν 1,70, άντε 2 ευρώ, και τη νοίκιαζαν από ένα βιντεοκλάμπ», μου λέει ο Λευτέρης. Η πειρατεία πήρε το πάνω χέρι με τη συρρίκνωση της τοπικής αγοραστικής δύναμης. Σελίδες με «ελεύθερο» στρίμινγκ απέκτησαν ένα τεράστιο κοινό, ενώ τα βιντεοκλάμπ άρχισαν να κλείνουν το ένα μετά το άλλο και ο κόσμος να γυρίζει την πλάτη στις κινηματογραφικές αίθουσες. Οι βιομηχανίες της ψυχαγωγίας και του πολιτισμού, άλλωστε, ήταν από τις πρώτες που επλήγησαν. Ο δραστικός περιορισμός της πειρατείας και η ρύθμιση της αγοράς, βέβαια, ήρθαν πολλά χρόνια αργότερα, με τη διάδοση, εν μέσω καραντινών, των συνδρομητικών πλατφορμών στρίμινγκ.

Στο Movie Galaxy, μου λέει ο Λευτέρης, έρχεται κόσμος για να νοικιάσει ταινίες που δεν υπάρχουν στις πλατφόρμες, αλλά και άνθρωποι που τους αρέσει αυτό το είδος συναλλαγής, που θέλουν να ανταλλάξουν απόψεις για μια ταινία που είδαν. Και του Λευτέρη τού αρέσει να μιλάει για ταινίες, είναι το αγαπημένο του θέμα. «Περνάει κόσμος απέξω ή μπαίνει μέσα και λέει “υπάρχουν ακόμη βιντεοκλάμπ”. Παλιά με εκνεύριζε αυτό, το έβρισκα κοροϊδευτικό. Τώρα δεν με ενοχλεί γιατί μου έχει φύγει το άγχος που είχα όταν ξεκινήσαμε και όντως είναι σαν θαύμα το ότι συνεχίζουμε να υπάρχουμε». Το Movie Galaxy, βέβαια, όπως το είδα εγώ, δεν είναι αξιοθέατο για να προκαλεί θαυμασμό ή απορία, αλλά μια επιχείρηση σε ακμή. Σε αντίθεση με τα λίγα συνοικιακά βιντεοκλάμπ που παραμένουν μεν ανοιχτά, χωρίς όμως να διατηρούν την αλλοτινή τους πελατεία.

Home Entertainment

Το να νοικιάζεις ένα DVD είναι πολύ διαφορετικό ως συνθήκη από το να το αγοράζεις για να μείνει στη βιβλιοθήκη σου, σαν τους τόμους με τους «μεγάλους κλασικούς» της λογοτεχνίας. Τι γίνεται με αυτή την αγορά; Αναζητώντας απάντηση, κατέβηκα την Ιπποκράτους έως την Ακαδημίας και, προχωρώντας προς την Ομόνοια, έστριψα δεξιά στη Θεμιστοκλέους. Εκεί συνάντησα τον Γιώργο Παπαχρήστο, που «τρέχει» το Cinema Libre μαζί με τη σύζυγό του, Αναστασία. Ο Γιώργος μπήκε στον «χώρο» το 2005. Είχε μόλις απολυθεί από τον στρατό, αγαπούσε το σινεμά και ξεκίνησε να δουλεύει σε ένα κατάστημα που πουλούσε DVD, στο κέντρο της Αθήνας, κοντά στα «δίδυμα» δισκοπωλεία Metropolis. Το δικό του μαγαζί το άνοιξε το 2014.

«Όσο στην Ελλάδα η αγορά βαλλόταν από την οικονομική κρίση, έξω μεσουρανούσαν το Blu-ray και η υψηλή ευκρίνεια, κάτι που σηματοδότησε την άνθιση του home entertainment, το οποίο έγινε η βασική μορφή ψυχαγωγίας στην Ευρώπη και την Αμερική», μου λέει. «Αυτή η άνθιση ώθησε τον κόσμο να αρχίσει να αναζητάει τις καλύτερες τηλεοράσεις, τους καλύτερους ενισχυτές, ηχεία, 4Κ προτζέκτορες κ.λπ., για να αναπαράγει στο σπίτι του την αίσθηση του σινεμά. Όσο ανέβαινε το επίπεδο της τεχνολογίας, τόσο ανέβαινε και εκείνο των εκδόσεων των ταινιών». Ένα απλό DVD στο Cinema Libre μπορεί να κοστίζει έξι με επτά ευρώ. Υπάρχουν, όμως, και πολύ συλλεκτικά, περιορισμένης έκδοσης κομμάτια, όπως ένα box set του Game of Thrones, που μπορεί να φτάνουν τα οκτακόσια, ακόμα και τα χίλια.

«Ό,τι μπορείς να φανταστείς»

Τη στιγμή που μιλάμε, στην Ελλάδα έχουν μείνει ελάχιστες εταιρείες που «κόβουν» DVD. Αντίθετα, έξω, τα τελευταία χρόνια οι εταιρείες που κάνουν φοβερές εκδόσεις –η 88 Films, η 101 Films, η Arrow, η Vinegar Syndrome κ.ά.– πολλαπλασιάστηκαν, ως απάντηση στη ζήτηση για αναβαθμισμένη εικόνα και ήχο, φροντισμένο πάκατζινγκ και έξτρα, όπως βιβλία, ντοκιμαντέρ, κομμένες σκηνές κ.λπ. Αυτές τις ανάγκες δεν μπορεί να τις καλύψει το στρίμινγκ. Υπάρχει ένα θέμα, βέβαια, που μου είχε αναφέρει νωρίτερα και ο Λευτέρης: η έλλειψη ελληνικών υπότιτλων.

Σε αυτό το σημείο αξίζει να γίνει και μiα ειδική αναφορά στην Criterion, η οποία, στο πλαίσιο της προώθησης των εξαιρετικών της εκδόσεων, «τρέχει» στο YouTube μiα σειρά με ολιγόλεπτα βίντεο, τα Closet Picks. Το κόνσεπτ τους είναι απλό. Κλείνει σε έναν περίκλειστο χώρο με DVD μία διασημότητα του σινεμά –από την Κιμ Κάτραλ έως τον Γιώργο Λάνθιμο και τον Βιμ Βέντερς– και τους βάζει να διαλέξουν ταινίες που αγαπούν και να τις σχολιάσουν. Το κορυφαίο σχόλιο που σταχυολογήσαμε; Ότι ο Τζον Γουότερς έπαιρνε LSD και έβλεπε Φελίνι.

Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, το Cinema Libre λειτουργούσε σαν κινηματογραφική σέχτα. Πλέον, ως επιχείρηση, είναι πιο εξωστρεφής, προβάλλεται με ευφυείς τρόπους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δουλεύει πολύ με τις αποστολές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, καθώς ενδέχεται να διαθέτει σε απόθεμα μια συλλεκτική έκδοση που μπορεί να έχει εξαντληθεί σε καταστήματα του εξωτερικού. Τι ζητάει ο κόσμος; «Τα πάντα, ό,τι μπορείς να φανταστείς. Το Poor Things, βωβό κινηματογράφο, γερμανικό εξπρεσιονισμό, Κλοντ Σαμπρόλ, Τζον Κάρπεντερ, σινεφίλ, κλασικές και δυσεύρετες ταινίες, καλτ σινεμά από τα ’70s, B-movies σε νέες εκδόσεις. Υπάρχει μια έκρηξη στον καλτ κινηματογράφο που οφείλεται κυρίως στον Ταραντίνο».

Ζει, λοιπόν, αποκλειστικά από τους «ρομαντικούς του σινεμά» μίας κάποιας ηλικίας; «Υπάρχουν παιδιά δεκαέξι και δεκαεπτά χρονών που έρχονται στο μαγαζί και ζητούν πράγματα πολύ συγκεκριμένα. Μπορεί να μην είναι πολλά, αλλά υπάρχουν», μου λέει ο Γιώργος. Έχουμε πει ό,τι ήταν να πούμε και ποζάρει για ένα πορτρέτο στον φωτογράφο του «Κ», όταν μπαίνει φουριόζα στο μικρό του κατάστημα μια νέα, πολύ στιλάτη γυναίκα γύρω στα τριάντα. «Καλημέρα σας», έχω καταγράψει μόνο τις δύο πρώτες λέξεις που άρθρωσε με την πρόσχαρη φωνή της, πριν κλείσω το μαγνητόφωνο, για λόγους δεοντολογίας. Έφυγε με μια τσάντα γεμάτη με ταινίες. Δεν ήξερα τους τίτλους, κι ας έχω την αίσθηση ότι ξέρω από σινεμά. Είχα χρόνια να βρεθώ μπροστά σε μια τέτοια σκηνή και ομολογώ ότι με συγκίνησε – όχι με τον ρομαντικό τρόπο της νοσταλγίας που φέρνει το déjà vu, αλλά με εκείνον της ανακάλυψης μιας αγάπης που δεν λέει να σβήσει.

Μπορεί να μην ήταν ο πρώτος που εισήγαγε τον μαγικό ρεαλισμό (είχε προηγηθεί ο Χουάν Ρούλφο), ωστόσο ήταν εκείνος που τον πήγε σε ένα άλλο επίπεδο και τον εισήγαγε στον δυτικό κόσμο. Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, στη συνείδηση των αναγνωστών παγκοσμίως είναι ταυτισμένος με το συγκεκριμένο λογοτεχνικό ρεύμα που διαφεύγει του πραγματικού εντάσσοντας οργανικά στην πλοκή λαϊκές δοξασίες, υπερβατικές εικόνες, καθώς και έναν αισθητηριακό τρόπο πρόσληψης της πραγματικότητας.

Στις μέρες μας για λόγους προφανείς (κοινωνικούς, αλλά και εξέλιξης της λογοτεχνίας) δεν θα μπορούσε να γράφεται ο… ίδιος μαγικός ρεαλισμός του «Γκάμπο». Κι όμως, νεότεροι συγγραφείς, κυρίως από τη λατινική Αμερική, δημιουργούν μια νέα εκδοχή του μαγικού ρεαλισμού εξίσου ενδιαφέρουσα.

Επιλέγουμε τρία βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και αποδεικνύουν πως το πνεύμα του Μάρκες (προσαρμοσμένο στο σήμερα) είναι πάντα ενεργό.

Στραβό αλέτρι, Ιταμάρ Βιέιρα Ζούνιορ (μτφρ. Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Αίολος)

Κατά πολλούς θεωρείται το καλύτερο μυθιστόρημα του 21ου αιώνα από την Βραζιλία. Διόλου τυχαίο ότι ο Ιταμάρ Βιέιρα Ζούνιορ έχει ήδη «χρυσωθεί» με τα σεπτά βραβεία Premio Jabuti και Premio Oceano.

Παράλληλα, το μυθιστόρημά του Στραβό αλέτρι (μτφρ. Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Αίολος) έχει διαγράψει θαυμαστή πορεία και εκτός Βραζιλίας. Στη Γαλλία έλαβε το βραβείο Montlue Resistance et Liberte, μπήκε στη βραχεία λίστα για το Booker International το 2024 και ήδη έχει μεταφραστεί σε πάνω από 20 γλώσσες.

Τι το κάνει τόσο ιδιαίτερο; Δύο στοιχεία άκρως σημαντικά. Ο συγγραφέας δίνει φωνή σε ανθρώπους που δεν ζουν στις πόλεις, αλλά σε αγροτικούς οικισμούς γνωστούς ως quilombos. Αυτοί οι πρώην σκλάβοι (σημειωτέον, η Βραζιλία είναι η τελευταία χώρα που κατήργησε υο υπερατλαντικό δουλεμπόριο το 1888) συνέχισαν να ζουν σ’ ένα ιδιότυπο καθεστώς. Πήραν το όνομα «ένοικοι» που ήταν στην πραγματικότητα ένας σκληρός ευφημισμός της αβίωτης κατάστασης που αντιμέτωπιζαν καθημερινά στις φυτείες.

Ο δεύτερος λόγος που αυτό το μυθιστόρημα είναι σημαντικό είναι ο τρόπος που έχει γραφτεί. Πιο συγκεκριμένα: η γλώσσα του. Έχουμε να κάνουμε με μια κατακερματισμένη και πολυπρισματική αφήγηση. Υπάρχουν πολλές φωνές που μιλούν κι άλλες που λόγω της σιγής τους δημιουργούν ένα άλεκτο σχήμα. Υπάρχουν πνεύματα που κατέχουν τα σώματα των ανθρώπων και μέσω αυτών αποκτούν το δικό τους ηχόχρωμα.

Στην ακροτελεύτια πράξη του μυθιστορήματος, υπάρχει μια ενορχηστρωμένη φωνή που αποτελείται από τρεις γυναίκες αφηγήτριες που δρουν ιεροτελεστικά. Βασικές πρωταγωνίστριες του μυθιστορήματος είναι δύο αδελφές: η Μπιμπιάνα και η Μπελονίζια. Στην αρχή κιόλας του βιβλίου βρίσκουν ένα σπάνιο όσο και παράξενο μαχαίρι από ελεφαντόδοντο κάτω από το κρεβάτι της γιαγιάς τους. Τότε είναι που αποφασίζουν να παίξουν ένα επικίνδυνο όσο και μοιραίο παιχνίδι. Θέλουν να δοκιμάσουν τη γεύση που έχει η λάμα. Ακολουθεί μια συμπλοκή που οδηγεί σε μια τραγωδία. Το ένα από τα κορίτσια (η Μπελονίζια) αποχωρεί κρατώντας την κομμένη γλώσσα της στο χέρι. Από εκείνη τη στιγμή η Μπιμπιάνα θα γίνει η δική της φωνή. Κάτι που θα τις ενώσει αξεδιάλυτα.

Το μυθιστόρημα προβάλλει έναν κόσμο εκμετάλλευσης, βίας, πείνας, ανδρικής επιβολής στις γυναίκες και ανιμισμού. Ο Ιταμάρ Βιέιρα Ζούνιορ καταφέρνει να συνδυάσει το μαγικό στοιχείο της αφήγησής του με τον αδρό ρεαλισμό μιας σκληρής κοινωνικής πραγματικότητας.

Ο θάνατος έρχεται στάζοντας βροχή, Αντρές Μοντέρο (μτφρ. Μαρία Παλαιολόγου, εκδ. Διόπτρα)

Ο Αντρές Μοντέρο εκτός από συγγραφέας είναι και προφορικός αφηγητής, ως εκ τούτοι έχει μάθει να λέει ιστορίες. Φαίνεται, όμως, πως έχει μάθει να ακούει και τις ιστορίες που κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα στη χώρα του, τη Χιλή.

Ως κλασικός hablador μεταφέρει, με τυπωμένες λέξεις αυτή τη φορά, μια σειρά από διηγήματα μπορούν να διαβαστούν ως αυτόνομες ιστορίες, αλλά συνδέονται μεταξύ τους με υπόγειο -πλην ρητό- τρόπο. Η συλλογή διηγημάτων του Ο θάνατος έρχεται στάζοντας βροχή (μτφρ. Μαρία Παλαιολόγου, εκδ. Διόπτρα) δεν γίνεται να μην θαυμαστεί για τον πηγαίο τρόπο που μεταδίδεται το μαγικό (έως υπερβατικό) στοιχείο στους χαρακτήρες και τον μόνιμα μουλιασμένο τόπο της νότιας Χιλής.

Οι ζωντανοί συνομιλούν με τους νεκρούς και οι σκιές με τα στοιχεία της φύσης. Οι ήρωες των ιστορίων είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις: σκληροτράχηλοι άντρες, γηραιές μάγισσες, αλλοπαρμένα παιδιά και μυθικά άλογα. Ολα αυτά, δε, συμβαίνουν μεν στα νότια της Χιλής, αλλά ο Μοντέρο επιδιώκει να φτιάξει κάτι άχρονο και αδεύσμευτο από χωρικές συντεταγμένες, γι’ αυτό και δημιουργεί έναν ου-τόπο, σαν το Μακόντο του Μάρκες ή την Κομάλα του Ρούλφο.

Άλλωστε, αυτοί οι δύο άκρως σημαντικοί συγγραφείς της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας φαίνεται να τον εμπνέουν ποικιλοτρόπως. Το αποτέλεσμα είναι, εντέλει, ένα μείγμα μαγικού ρεαλισμού, southern gothic και λαϊκών δοξασιών που αιματώνει όλες τις ιστορίες με δραστικό τρόπο.

Σαράκι, Λάιλα Μαρτίνεθ (μτφρ. Ασπασία Καμπύλη, εκδ. Carnivora)

Η Λάιλα Μαρτίνεθ δεν είναι η πρώτη που παίρνει ως έμπνευση την οικογενειακή της ιστορία (έστω ένα μέρος της) για να φτιάξει μια ιστορία. Ωστόσο, αυτό που καταφέρνει τελικά είναι κάτι περισσότερο από μια οικογενειακή ιστορία, καθώς η νουβέλα της Σαράκι (μτφρ. Ασπασία Καμπύλη, εκδ. Carnivora) ισορροπεί μεταξύ τρόμου, εφιάλτη και καταπιεσμένης οργής.

Πρωταγωνιστικό ρόλο έχει ακόμη και το σπίτι στο οποίο διαμένει η ανώνυμη αφηγήτρια (μια νεαρή γυναίκα) το οποίο είναι σαν έτοιμο να κατασπαράξει αυτούς που μένουν εντός του. Στο κέντρο της ιστορίας, πάντως, είναι τέσσερις γενεές γυναικών που έπεσαν θύματα βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης, θύματα των ανδρών που πέρασαν από τη ζωή τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ζει και να αναπτύσσεται μέσα τους ένα σαράκι. Κάτι σαν άσβεστο μίσος που τρώει το είναι τους. Είναι ένα μίσος κατά των ανδρών που τις κακομεταχειρίστηκαν.

Η Μαρτίνεθ καταφέρνει να διηγηθεί την ιστορία μιας οικογένειας ανοίγοντας τις κρύπτες με τα μυστικά. Η δυσοσμία και ο τρόμος αναδύονται από τις σελίδες. Η ατμόσφαιρα είναι κλειστοφοβική. Οι γυναίκες μοιάζουν με μαινάδες και μάγισσες. Το τελικό αποτέλεαμα είναι πολύσημο, η γλώσσα γεμάτη συμβολισμούς και το κοινωνικό αποτύπωμα του βιβλίου (η πατριαρχία και οι ταξικές και έμφυλες ανισότητες) κάτι παραπάνω από εμφανές.

Friedrich Dürrenmatt. Ο δικαστής και ο δήμιός του. Εκδόσεις Ροές

Μετάφραση: Πελαγία Τσινάρη

Επίμετρο: Ανδρέας Αποστολίδης

Από τις εκδόσεις Ροές, και στη σειρά «Γερμανόφωνοι συγγραφείς», μόλις κυκλοφόρησε το αστυνομικό μυθιστόρημα Ο δικαστής και ο δήμιός του του Φρίντριχ Ντύρρενματτ, σε νέα μετάφραση της Πελαγίας Τσινάρη, με επίμετρο του Ανδρέα Αποστολίδη.

Ένας υπαστυνόμος από τη Βέρνη βρίσκεται εντελώς ανεξήγητα δολοφονημένος, κάπου στα βάθη της ελβετικής επαρχίας. Την υπόθεση αναλαμβάνει ο γηραιός και άρρωστος επιθεωρητής Μπαίρλαχ, που θα βρεθεί αντιμέτωπος με νεφελώδη οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα, με την ασθένειά του, με την παρορμητικότητα του νεαρού και υπερφιλόδοξου βοηθού του – αλλά και μ’ έναν σκιώδη, αδυσώπητο εγκληματία, πραγματική ενσάρκωση του «Κακού»…

Στο βιβλίο αυτό, ένα από τα γνωστότερα μυθιστορήματα του «τρομερού παιδιού των ελβετικών γραμμάτων» Φρίντριχ Ντύρρενματτ, κάνει για πρώτη φορά την εμφάνισή του ο επιθεωρητής Μπαίρλαχ, τον οποίο θα ξαναβρούμε στην Υποψία. Ο Ντύρρενματτ έγραψε συνολικά τέσσερα αστυνομικής πλοκής μυθιστορήματα (από τις εκδ. Ροές κυκλοφορεί η Δικαιοσύνη, ενώ προσεχώς θα επανακυκλοφορήσουν η Υποψία και η Υπόσχεση), τα οποία έχουν κατά καιρούς χαρακτηριστεί ως «φιλοσοφικά αστυνομικά», «νουάρ μυθιστορήματα στοχασμού» ή «υπαρξιακά whodunit».

Όσο δε για το εν γένει έργο του Ελβετού συγγραφέα, ο Μαρσέλ Ράιχ-Ρανίτσκι –ο πλέον δημοφιλής κριτικός λογοτεχνίας στον γερμανόφωνο κόσμο– θα παρατηρήσει ότι ο Φρίντριχ Ντύρρενματτ «ανήκει στις μοναδικές προσωπικότητες της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Ο Ντύρρενματτ είναι σχεδόν μεγαλοφυής… Τα “κηρύγματά” του –κι αυτό είναι σπάνιο στις γερμανόφωνες χώρες– έχουν σπιρτάδα και γοητεία. Λειτουργεί ως ένας επαγγελματίας προφήτης που αρέσκεται να εξαγγέλλει τα φρικτά μελλούμενα, αλλά, κάνοντάς το αυτό, κατορθώνει να μη χαλάει κανενός τη διάθεση…».

Την έκδοση συμπληρώνει επίμετρο του Ανδρέα Αποστολίδη με τίτλο «H “ελβετική” εκδοχή» – μιας και, χάρη στον Ντύρρενματτ, η γενικώς φιλήσυχη Ελβετία διεκδικεί κι εκείνη τη δική της θέση στον παγκόσμιο χάρτη του αστυνομικού μυθιστορήματος…

ΨΙΘΥΡΟΙ ΣΤΟ ΛΕΩΦΟΡΕΙΟ

University Studio Press

Φωτογραφίες:Παναγιώτης Παπαδημητρόπουλος

Ποιήματα:Χρήστος Τζιώκος

Απρίλιος 2023. Κάθε Παρασκευή μια φωτογραφία αποστέλλεται με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Την επόμενη Παρασκευή η φωτογραφία επιστρέφει συνοδευόμενη από ένα ποίημα-στάση. Είκοσι μία στάσεις. Μία αόρατη συνομιλία. Ένας διάλογος, ανά φωτογραφία, ανά ποίημα. Οκτώβριος 2023. Τερματικός σταθμός. Ψίθυροι.

[ συμπληγάδες άνθρωποι ]

είμαι κάτοικος λεωφορείου

τα βράδια κοιμάμαι στις στάσεις

αντί για ταυτότητα κρατώ εισιτήριο

από χειρολαβές κρεμιέμαι

[για γεύμα τρώω πεταλούδες]

πλανώμενος, περιφερόμενος

οι άνθρωποι μεταμορφώνονται σε πέτρες

συμπληγάδες άνθρωποι

κι αν δεν προλάβω να ξεφύγω,

με συνθλίβουν

[τα βράδια, για να κοιμηθώ, δαγκώνω πέτρες]

σφοδρή θαλασσοταραχή

τα λεωφορεία δεν θα αποπλεύσουν

δεμένα βρίσκονται στις στάσεις

με κλωστές ασημένιες

οι επιβάτες τους εντός,

για πάντα, πέτρες

[ονειρεύομαι πως είμαι πεταλούδα· μαύρη]

κάθομαι πάνω σε μαύρη πέτρα

συμπληγάδα

Ο Παναγιώτης Παπαδημητρόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Εικαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, όπου διδάσκει φωτογραφία από το 2006.

Ο Χρήστος Τζιώκος εργάζεται στον χώρο του βιβλίου. Είναι η «φωνή» των «Λώλαμα» και μέλος της Performance «Φτωχός Project».