«7 θάνατοι της Μαρίας Κάλλας». Η υπέροχη Μαρίνα Αμπράμοβιτς στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Οι παραστάσεις ξεκίνησαν προχθές Παρασκευή, Σάββατο, συνεχίζονται σήμερα Κυριακή, όπως και αύριο έως και την Τετάρτη. (24, 25, 26, 28, 29 Σεπ 2021)
Αν έπρεπε κάποιος να περιγράψει με λίγες λέξεις τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς θα τη χαρακτήριζε τολμηρή και πειθαρχημένη, πρωτοπόρα και στοχοπροσηλωμένη. Μια γυναίκα που κατάφερε να επιβληθεί στο σύστημα της τέχνης, ρισκάροντας και ξαφνιάζοντας κοινό και ειδικούς μέχρι να καθιερωθεί ως η ιέρεια της περφόρμανς, χωρίς όμως ποτέ να επαναπαυθεί στις δάφνες της.
Μπορεί άραγε η ανιψιά του Πατριάρχη της Σερβίας, η νεαρή κάποτε γυναίκα που χάρασσε το γυμνό σώμα της δημοσίως και πιο πρόσφατα καθόταν επί ώρες ακίνητη μπροστά στο κοινό προσθέτοντας ακόμη μία ξεχωριστή σελίδα όχι μόνο στο πλούσιο έργο της, αλλά και στην Ιστορία της Τέχνης, να δηλώνει και ευάλωτη; Να παλεύει για να επιβιώσει από μια ερωτική απογοήτευση, τρώγοντας σοκολάτες; Κι ενώ θα αλλάξει 19 προορισμούς σε τέσσερις μήνες για να προλάβει τις παραστάσεις και τα εγκαίνια των εκθέσεών της, να υποστηρίζει πως είναι τεμπέλα;
«Κι όμως είμαι απίστευτα ρομαντική. Υποφέρω για χάρη του έρωτα. Είμαι συναισθηματική. Κλαίω. Για μένα μια ταινία δεν είναι καλή αν δεν με κάνει να κλάψω. Ναι λοιπόν! Υπάρχει και η Μαρίνα που τρώει σοκολάτες και που έχει την τάση να τεμπελιάζει. Μερικές φορές νομίζω ότι δουλεύω πολύ επειδή είμαι τεμπέλα. Είναι ένας τρόπος για να πολεμήσω την τεμπελιά μου. Κι αυτή είναι η αδύναμη Μαρίνα. Κι η ύπαρξή της είναι ο λόγος που αγαπώ τόσο πολύ τη Μαρία Κάλλας» λέει στα «ΝΕΑ» η Μαρίνα Αμπράμοβιτς λίγες ώρες μετά την άφιξή της στην Αθήνα για την περφόρμανς «7 θάνατοι της Μαρίας Κάλλας» που αποτελεί συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με την Κρατική Οπερα της Βαυαρίας, τη Γερμανική Οπερα του Βερολίνου, την Εθνική Οπερα του Παρισιού και το Θέατρο Σαν Κάρλο της Νάπολι.
«Υπάρχει βεβαίως και η άλλη Μαρίνα. Εκείνη που τα καταφέρνει σε όλα. Και οι δυο ζουν μαζί μου, συντροφιά με μια τρίτη. Την ηρωική. Εκείνη που κατάγεται από ηρωικούς γονείς (σ.σ.: ήταν παρτιζάνοι), που ξεπερνά όλα τα εμπόδια, που παίρνει ρίσκο. Εμαθα να αγαπώ και τις τρεις όσο μεγαλώνω για να έχω εσωτερική ηρεμία. Ετσι είμαστε όλοι. Εχουμε καλές και κακές πλευρές, δυνατότητες και αδυναμίες. Κι είναι πιο δύσκολο να αποκαλύπτεις πλευρές σου για τις οποίες ντρέπεσαι, αλλά αν δείχνεις τον πραγματικό σου εαυτό δένεσαι περισσότερο με τον κόσμο» προσθέτει η μαυροφορεμένη μελαχρινή ντίβα, όταν συναντηθήκαμε, το πρωί της Δευτέρας, λίγες ημέρες μετά την πρεμιέρα της παράστασης στο Παρίσι (η παγκόσμια πρώτη είχε δοθεί πέρυσι στο Μόναχο).
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΑΣ. «Ολο το Παρίσι ήταν εκεί. Ηταν υπέροχο να βλέπεις κόσμο να δίνει μάχη για ένα εισιτήριο καθώς σε εκείνη την όπερα έδωσε η Κάλλας την τελευταία της παράσταση. Στη σκηνή του φινάλε, όπου πεθαίνει η ίδια η Κάλλας, έχω κάνει ακριβή αναπαράσταση του δωματίου στο οποίο άφησε την τελευταία της πνοή: είναι οι ίδιοι πίνακες που κρέμονταν στον τοίχο, τα λουλούδια στα βάζα που αγαπούσε, τα έπιπλα, τα σεντόνια, ακόμη και το κουτάκι με τα χάπια της στο κομοδίνο δίπλα στο τηλέφωνο. Ο κόσμος έκλαιγε. Και ξέρετε κάτι; Θέλω να μοιραστώ μαζί σας μια μεταφυσική εμπειρία που είχαμε εγώ κι ένας θεατής στο Παρίσι και για την οποία δεν έχω μιλήσει ως τώρα ούτε με τους συνεργάτες μου.
Σε κάποια στιγμή της παράστασης καθόμουν υποδυόμενη την Κάλλας με κλειστά μάτια για περίπου πέντε λεπτά κι ακουγόταν μόνο ο ήχος της αναπνοής μου. Στη σκηνή έκανε φοβερή ζέστη και δεν υπήρχε κλιματισμός, όταν ξαφνικά αισθάνθηκα ένα αεράκι από το πουθενά γύρω από το πρόσωπό μου κι ένιωσα ένα ελαφρό άγγιγμα από δυο χέρια. Οταν τελείωσε η παράσταση ένας θεατής με πλησίασε και μου είπε: “Είχε πολλή ζέστη μέσα στην αίθουσα, αλλά την ώρα που ήσασταν ξαπλωμένη ένιωσα ένα απαλό αεράκι για δευτερόλεπτα στο πρόσωπό μου”. Πιστεύω ότι ήταν το πνεύμα της Κάλλας».
Κι αν ο καθένας μπορεί να πιστέψει ή να αμφισβητήσει την «παρουσία» της υψιφώνου στην Οπερα του Παρισιού, δεν μπορεί να συμβεί το ίδιο με την παρουσία μιας άλλης «Μαρίας Κάλλας», η οποία μάλιστα όχι απλώς βρέθηκε τις ίδιες μέρες στην Αθήνα και διέμενε στο ίδιο ξενοδοχείο με τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς, αλλά εμφανίστηκε και στο ρωμαϊκό Ωδείο Ηρώδου του Αττικού μια ανάσα από την πρεμιέρα της σέρβας περφόρμερ στην Αθήνα, διαβάζοντας επιστολές της ελληνίδας ντίβας. Ο λόγος βεβαίως για τη Μόνικα Μπελούτσι.
Η ΜΟΝΙΚΑ ΜΠΕΛΟΥΤΣΙ. «Εμαθα ότι η Μόνικα παρακολούθησε την παράστασή μου στο Παρίσι. Δεν την είδα, αλλά μου είπαν ότι ήταν στο κοινό κι είμαι πολύ χαρούμενη για αυτό. Εχω ήδη κλείσει εισιτήρια, εδώ και εβδομάδες κι εγώ για το Ηρώδειο. Ελπίζω οι τεχνικοί να μου δώσουν άδεια να φύγω νωρίτερα από την πρόβα και να μπορέσω να πάω» έλεγε όταν τη συναντήσαμε. Τελικά όχι μόνο παρακολούθησε την πρώτη παράσταση της Μπελούτσι στο Ηρώδειο, αλλά τη συνάντησε και στα παρασκήνια.
Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς δεν μοιάζει να προσεγγίζει ανταγωνιστικά την ιταλίδα σταρ του κινηματογράφου. Αλλωστε η Μόνικα Μπελούτσι διαβάζει αδημοσίευτες επιστολές της Κάλλας σε μια παράσταση με έντονα στοιχεία θεατρικού αναλογίου. Αντιθέτως εκείνη, σε σαφώς πιο δραματικούς τόνους, σκοτώνει όχι μία αλλά επτά φορές την Κάλλας μέσα από μικρού μήκους ταινίες και συμπρωταγωνιστή τον Γουίλεμ Νταφόε. Σε κάθε βίντεο είναι και μια διαφορετική οπερατική ηρωίδα που πεθαίνει για χάρη ή εξαιτίας ενός άνδρα. Στο φινάλε η ίδια επί σκηνής ερμηνεύει τις τελευταίες στιγμές της Κάλλας ως τη στιγμή που φεύγει από τη ζωή. «Η Κάλλας δεν πεθαίνει ποτέ. Βιολογικά πεθαίνει βεβαίως, αλλά η φωνή της μένει για πάντα. Αυτό ακριβώς αποτυπώνεται και στην τελευταία σκηνή με τον θάνατο της ίδιας της Κάλλας. Μέχρι εκείνη τη στιγμή το κοινό ακούει τις μονωδούς της ΕΛΣ Ελένη Καλένος, Βασιλική Καραγιάννη, Ελενα Κελεσίδη, Τσέλια Κοστέα, Χρυσάνθη Σπιτάδη, Μαριλένα Στριφτόμπολα, Αννα Στυλιανάκη να ερμηνεύουν χαρακτήρες που είχε υποδυθεί η Κάλλας. Στο τέλος ακούμε ηχογραφημένη τη δική της φωνή. Στην αίθουσα επικρατεί απόλυτη ησυχία, σαν να βρισκόμαστε σε εκκλησία. Η φωνή της γεμίζει τον χώρο. Ο Μάρκο Νικοντίεβιτς που έγραψε τη μουσική για την παράσταση (στα σημεία όπου δεν ακούγεται η μουσική από όπερες των Μπελίνι, Μπιζέ, Ντονιτσέττι, Πουτσίνι και Βέρντι) αποφάσισε να διακόψει τη φωνή της ενώ τραγουδά την Κάστα Ντίβα. Ηταν μια πολύ σημαντική απόφαση διότι η φωνή της συνεχίζει να τραγουδά μέσα στο μυαλό των θεατών και είναι σαν να είναι ζει ανάμεσά μας» λέει και εξηγεί ότι ο αριθμός επτά επελέγη επειδή «είναι μυστηριακός και συνδέεται με τη Βίβλο» κι επειδή στην αριθμολογία είναι ο αριθμός της.
Τι γοητεύει τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς στον μύθο της Μαρίας Κάλλας (η φωνή της οποίας την οδήγησε να ξεσπάσει σε κλάματα όταν την άκουσε για πρώτη φορά τυχαία σε ηλικία 14 ετών) ώστε να αποφασίσει να της αφιερώσει μια ολόκληρη παράσταση; «Τα πάντα. Με γοητεύει τόσο η προσωπικότητα όσο και η περσόνα Μαρία Κάλλας πάνω στη σκηνή. Ως γυναίκα υπήρξε συναισθηματική, εύθραυστη και ευάλωτη. Την ώρα που ανέβαινε στη σκηνή γινόταν όμως αυτή η υπερμεγέθης ντίβα με την εκπληκτικά χαρισματική παρουσία και τη φωνή που δεν ήταν απλώς η ωραιότερη του κόσμου, ήταν μοναδική. Λατρεύω τις δυνατές μοναδικές γυναίκες με χαρισματκή παρουσία.
Η Κάλλας όμως υπέφερε από ερωτική απογοήτευση, κάτι που είχε συμβεί και σε εμένα. Μόνο που εγώ το διαχειρίστηκα μέσα από τη δουλειά μου κι επιβίωσα, ενώ εκείνη όχι. Αγαπούσε πραγματικά τον Ωνάση. Ηθελε να παντρευτεί και να κάνει παιδιά και ήταν έτοιμη να παραιτηθεί από την καριέρα της για να το πετύχει. Κατά τη γνώμη μου αυτό είναι απαράδεκτο. Πιστεύω ότι όταν έχεις τέτοιο ταλέντο δεν έχεις δικαίωμα να σταματήσεις. Το ταλέντο αυτό δεν ανήκει σε εσένα αλλά σε όλους μας. Πρέπει βεβαίως να θυμόμαστε ότι μιλάμε για διαφορετικές εποχές, για τις δεκαετίες του 1950 και 1960 που η θέση της γυναίκας ήταν διαφορετική. Πρέπει να το αναλογιζόμαστε αυτό όταν διατυπώνουμε κρίσεις».
Και επειδή εν μέρει ταυτίζεται με τη Μαρία Κάλλας «το συγκεκριμένο έργο – που είναι ένα μεικτό θέαμα στο οποίο συμπεριλαμβάνεται η περφόρμανς, το βίντεο, η υποκριτική και το τραγούδι ως μια πρόταση να δούμε με έναν νέο τρόπο την όπερα – δεν είναι μόνο για εκείνη, αλλά και για εμένα.
Στην τελευταία σκηνή που υποδύομαι την Κάλλας, κάποια στιγμή, ανοίγω το συρτάρι και βγάζω μερικές φωτογραφίες, που δεν είναι των φίλων της – του Κάραγιαν, του Παζολίνι, του Τζεφιρέλι, του Ωνάση – αλλά δικές μου, της μητέρας μου, των φίλων μου, του γάμου μου. Με αυτόν τον τρόπο περνάω το δικό μου συναίσθημα στην παράσταση».
ΠΟΝΟΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ. Η καταστροφή για την ντίβα της όπερας ήταν ο Αριστοτέλης Ωνάσης. Ποιος ήταν, όμως, ο άντρας που έφερε στο χείλος του γκρεμού τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς; «Α, είναι εύκολη η απάντηση! Ο ιταλός πρώην σύζυγός μου (σ.σ.: ο εικαστικός Πάολο Κανεβάρι) που με εγκατέλειψε εντελώς ξαφνικά. Υπέφερα κυριολεκτικά. Ηταν πολύ δύσκολο, αλλά μετά το διαζύγιο έκανα την περφόρμανς “Ο καλλιτέχνης είναι παρών” που ήταν ένα πολύ δύσκολο και ιδιαιτέρως σημαντικό έργο. Πολλές φορές μέσα από τέτοιες επίπονες διαδικασίες προκύπτουν τα καλύτερα έργα».
Οι «7 θάνατοι της Μαρίας Κάλλας» έρχονται μετά την περφόρμανς «Η ζωή και ο θάνατος της Μαρίνας Αμπράμοβιτς» αλλά και πριν από την αναδρομική της έκθεση στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου το 2023 που θα έχει τίτλο «After life». Οσο περνούν τα χρόνια αποκτά μια δημιουργική εμμονή γύρω από τον θάνατο; «Την παράσταση για την Κάλλας ήθελα να την κάνω όταν ήμουν 53 ετών, όσο και η Κάλλας όταν πέθανε, αλλά εκείνη την εποχή ήταν αδύνατο, δεν είχα την οικονομική δυνατότητα. Επειτα από δύο έργα που σχετίζονται με τον θάνατο, δεν πρόκειται να ασχοληθώ ξανά με το θέμα. Τον Νοέμβριο γίνομαι 75 ετών και θέλω να ζήσω όσο καλύτερα μπορώ μέχρι να πεθάνω. Οσο για το “After life” αφορά το ενδιαφέρον μου να μάθω τι υπάρχει μετά τη ζωή. Δεν βλέπω τον θάνατο ως ένα τέλος, αλλά ως μια αρχή για κάτι άλλο. Πιστεύω ότι όταν πεθαίνουμε συναντούμε το φως και όχι το σκοτάδι. Προς το παρόν πάντως απολαμβάνω τη ζωή περισσότερο από ποτέ».
Η Μαίρη Αδαμοπούλου από την εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ γράφει για την Αμπράμοβιτς.
info
Περισσότερα στην ιστοσελίδα https://www.nationalopera.gr/