Μουσείο Αργυροτεχνίας ΠΙΟΠ: To νέο τοπόσημο των Ιωαννίνων
Μπορεί ένα Μουσείο να αναβαθμίσει την εικόνα μιας πόλης; Μπορεί ένα νέο πολιτιστικό έργο να αποκτήσει την αίγλη ενός κλασικού αξιοθέατου και να αποτελέσει ένα νέο τοπόσημο; Μπορεί ένα μουσείο να αναδείξει έναν αρχαιολογικό χώρο;
Η έρευνα του Τravel.gr για τον εντοπισμό ενός έργου στην Ελλάδα που κατάφερε να συμπυκνώσει όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά αποκάλυψε ένα Μουσείο που είναι μόλις 5,5 ετών, αλλά αντιπροσωπεύει τις ιστορικές ρίζες μιας χειροποίητης τέχνης που αποθέωνε για αιώνες τα Ιωάννινα και την περιοχή της Ηπείρου.
Ένα case-study πολιτιστικής κληρονομιάς
Μια πολιτιστική νησίδα για τους κατοίκους των Ιωαννίνων και ταυτόχρονα πόλος έλξης τουριστών είναι το Μουσείο Αργυροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, το οποίο βρίσκεται στον Δυτικό Προμαχώνα του Ιτς Καλέ, στο περίφημο κάστρο της πόλης.
Στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον του, εκτός από τη μόνιμη έκθεση, καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, πραγματοποιούνται μια σειρά εκδηλώσεων και δράσεων, αλλά και περιοδικές εκθέσεις, σαν αυτή που ολοκληρώθηκε πρόσφατα, με τίτλο, «Επαναcyσταση `21», έκθεση που έγινε στο πλαίσιο των Επετειακών Δράσεων της Τράπεζας Πειραιώς για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 και σε συνεργασία με το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Μεταξύ των δράσεων που πραγματοποιούνται, είναι εργαστήρια χειροτεχνίας για παιδιά, μουσικές βραδιές, προβολές ταινιών, παραστάσεις χορού και θεάτρου έως βραδιές αστροπαρατήρησης. Όλα αυτά μετατρέπουν τον Προμαχώνα του Ιτς Καλέ, σε χώρο έμπνευσης, γνώσης και ανακάλυψης.
Νέος χάρτης στην πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης
«Το Μουσείο Αργυροτεχνίας διαμόρφωσε ένα νέο χάρτη όσον αφορά την πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης. Αποτελεί αναμφισβήτητα σημείο αναφοράς και παράλληλα ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα, όμορφα “δεμένο” με το κάστρο της πόλης. Αναδεικνύει την αργυροτεχνία και ταυτόχρονα αποτελεί σημείο επανεκκίνησης του ενδιαφέροντος για αυτή την τέχνη η οποία αναπτύχθηκε στην περιοχή και σήμερα βρίσκεται σε υποχώρηση λόγω απουσίας τεχνιτών. Το Μουσείο του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς είναι ένα ζωντανό πολιτιστικό κύτταρο με το οποίο συνδιοργανώνουμε σημαντικές πολιτιστικές δραστηριότητες κυρίως στον αύλειο χώρο του», αναφέρει ο Δήμαρχος της πόλης κ. Μωυσής Ελισάφ, ο οποίος εξαίρει τη συμβολή του μουσείου στην ανάδειξη του τοπικού πολιτισμού.
Από την πλευρά του ο Πρόεδρος του Σωματείου Ασημουργών Ιωαννίνων, κ. Κωνσταντίνος Ζερβός επισημαίνει: «Αναμφισβήτητα, η συμβολή του μουσείου Αργυροτεχνίας των Ιωαννίνων, είναι καταλυτική στoν πολιτιστικό χάρτη της πόλης. Το μουσείο αποτελεί πλέον ένα κύτταρο πολιτισμού και έναν ακόμη ισχυρό δημιουργικό πόλο στα Γιάννενα, με τον οποίο έχουμε μία συνεχή συνεργασία και ανταλλαγή απόψεων και πληροφοριών».
Παράλληλα, ο κ. Ζερβός αναφέρεται στη συμβολή του μουσείου αναφορικά με την διάσωση της γνώσης σχετικά με τους περίφημους Γιαννιώτες μάστορες της τέχνης της αργυροχρυσοχοΐας. «Η παρουσία του Μουσείου, σε αυτό τον ιδιαίτερα εμβληματικό χώρο, της ακρόπολης του κάστρου, αποτελεί μία κιβωτό για τη διάσωση της γνώσης αλλά και της μνήμης των περίφημων μαστόρων των Ιωαννίνων και της μοναδικής τους τέχνης. Ταυτόχρονα, λειτουργεί αδιάλειπτα και ως εκπαιδευτικός φορέας με πλήθος προγραμμάτων και σχολικών επισκέψεων. Το γεγονός ότι ένα ισχυρό στοιχείο της ταυτότητας της πόλης, αυτό της τέχνης της Αργυροτεχνίας, εκπροσωπείται πλέον και μέσα στο Κάστρο της πόλης, ενδυναμώνει το τοπόσημο και γίνεται σταθερός πόλος έλξης για τους τουρίστες της περιοχής».
Από την πλευρά της, η Αναπληρώτρια Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων, κυρία Βαρβάρα Παπαδοπούλου, σημειώνει ότι «το Μουσείο Αργυροτεχνίας αποτέλεσε ένα έργο υποδομής για την πολιτισμική παρουσία των Ιωαννίνων και γιατί όχι και της Ηπείρου. Η λειτουργία του συνέβαλε αποφασιστικά στην προστασία και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου του Ιτς Καλέ. Πλάι στους άλλους εκθεσιακούς αλλά και χώρους πολιτισμού που λειτουργούν στην ακρόπολη του Ιτς Καλέ, του Βυζαντινού Μουσείου, του Θησαυροφυλακίου, του Φετιχιέ Τζαμιού, της αίθουσας περιοδικών εκθέσεων και της αίθουσας διαλέξεων, η ίδρυση και λειτουργία ενός ακόμα μουσείου, ενίσχυσε ακόμα περισσότερο τον πολιτιστικό χαρακτήρα της ακρόπολης, η οποία αναδείχθηκε σε σημαντικό κέντρο πολιτισμού για την πόλη των Ιωαννίνων, σημείο αναφοράς για τους κατοίκους της και τους επισκέπτες της».
Παράλληλα η κυρία Παπαδοπούλου τονίζει με έμφαση την αύξηση της επισκεψιμότητας στο Ιτς Καλέ, και στους εκθεσιακούς χώρους του τα τελευταία χρόνια, ιδίως την περίοδο του καλοκαιριού αλλά και κατά τις εορταστικές περιόδους, κάτι για το οποίο «έχει συμβάλλει αναμφίβολα και η λειτουργία του Μουσείου Αργυροτεχνίας, το οποίο, με τη διευρυμένη χρήση των νέων τεχνολογιών, τις ποικίλες εκδηλώσεις και επικοινωνιακές δράσεις του προσελκύει πολλές ηλικιακές κατηγορίες, ιδιαίτερα τους νέους. Επιπρόσθετα, λειτουργώντας “ανταγωνιστικά”, με θετικά πρόσημα, απέναντι στο Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων, έχει εδραιωθεί συνεργασία, ανάμεσα στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων και στο Μουσείο Αργυροτεχνίας, αναφορικά με τη λειτουργία περιοδικών εκθέσεων και τις στρατηγικές προσέλκυσης επισκεπτών».
Μία νησίδα πολιτισμού στον Προμαχώνα του Ιτς Καλέ στα Ιωάννινα
Μαλάματα και θάματα. Ένα υλικό, μία τέχνη, εκατοντάδες μάστορες και χιλιάδες ανθρώπινες ιστορίες που σημάδεψαν μια πόλη, μια οικονομία, και διαμόρφωσαν μια ολόκληρη κοινωνία. Τα «μαλαματένια Γιάννενα», σφιχταγκαλιασμένα με την τέχνη της αργυροτεχνίας από τους πρώτους Βυζαντινούς χρόνους, έχουν να διηγηθούν μυριάδες ιστορίες καμωμένες με ασήμι και χρυσό.
Μια ταμπακιέρα που διασχίζει με καμήλες τα Βαλκάνια, ένα θηκάρι που αστράφτει την ώρα που φωλιάζει μέσα του το μαχαίρι, ασημένια ανθάκια πάνω σε στέφανα γάμου, δυο εξαπτέρυγα μητροπολιτικού ναού. Ιστορίες μικρές προσωπικές και ιστορίες μεγάλες, που αλλάξανε τη ροή της ζωής ενός τόπου, όλες πασπαλισμένες με ασήμι.
Μία παραμυθένια στέγη
Όλες αυτές οι ιστορίες έχουν στα Ιωάννινα, μια στέγη σχεδόν παραμυθένια.
Ένα πολύτιμο Μουσείο που στεγάζεται στην νοτιοανατολική ακρόπολη, στο Ιτς Καλέ, του περίφημου κάστρου της πόλης, το Μουσείο Αργυροτεχνίας που εντάσσεται στο δίκτυο μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. Εκεί, στον προμαχώνα, που για αιώνες δίνονταν μάχες επιβίωσης, τώρα ο επισκέπτης θαυμάζει μια τέχνη που έκανε τους Γιαννιώτες ξακουστούς, που έφερε στην πόλη πλούτο, που δημιούργησε μικρά αριστουργήματα.
Οι δύο στάθμες του προμαχώνα και τα παλαιά μαγειρεία του κάστρου αναμορφώθηκαν προκειμένου να φιλοξενήσουν τη μόνιμη έκθεση που παρουσιάζει την τεχνολογία της αργυροχοϊας κατά την προβιομηχανική περίοδο, με έμφαση στην περιοχή της Ηπείρου.
Στην πρώτη στάθμη παρουσιάζεται η ιστορία και η τεχνολογίας της αργυροχοΐας στην Ήπειρο. Ο επισκέπτης, μέσα από τον εργαλειακό εξοπλισμό, τα στοιχεία των διαφόρων τεχνικών, αλλά και με τη βοήθεια φωτογραφικού υλικού, οπτικοακουστικών μέσων παραγωγών και πολυμεσικών εφαρμογών, έρχεται σε επαφή με τις παραδοσιακές τεχνικές μορφοποίησης και διακόσμησης αργυρών αντικειμένων.
Στη δεύτερη στάθμη παρουσιάζεται η συλλογή ηπειρώτικων αργυρών αντικειμένων από τον 18ο έως τον 20ό. Κομψοτεχνήματα με περίτεχνες λεπτομέρειες, όπως κοσμήματα, όπλα, ασημικά του σπιτιού και προσωπικά είδη, είναι μερικά από τα αντικείμενα της συλλογής.
Ταξίδι στον χρόνο
Ηπειρώτικη πέτρα, αέρινοι λεπτοκομμένοι σχιστόλιθοι αντί για κεραμίδια, επιβλητικές πέτρινες καμάρες. Οι χώροι του Μουσείου, τα δύο επίπεδα του προμαχώνα και τα παλιά μαγειρεία του κάστρου, δημιουργούν ένα έντονο και αξέχαστο χωρικό βίωμα.
Ήχοι, εικόνες, παιχνίδια με πολυμέσα, διάδραση, όλα με στόχο ώστε το μουσείο να γίνει γιορτή γνώσης και ανακάλυψης. Στην είσοδο ένα σφυρί δουλεύει για τη φιλοτέχνηση ενός ασημένιου αντικειμένου, με τον ήχο να ακολουθεί σε όλο το χώρο, και λίγο μετά ένα ασημένιο καντήλι φωτίζει ερωτήματα και απαντήσεις.
Χρονικά, η μόνιμη έκθεση του Μουσείου καλύπτει τη μεταβυζαντινή περίοδο από τον 15ο αιώνα και έπειτα, με συγκεκριμένες αναφορές σε ακόμα παλαιότερες εποχές. Μπροστά στα μάτια μας ξετυλίγεται όλη η μαστοριά της αργυροχοΐας κατά την προβιομηχανική περίοδο.
Σφυρηλάτηση, χύτευση, συρματερή, σαβάτι και ανάγλυφο. Οι παραδοσιακές τεχνικές κατασκευής και διακόσμησης αργυρών αντικειμένων συνυπάρχουν μαζί με αναφορές και ονόματα σπουδαίων μαστόρων της πόλης.
Το υλικό και ο τρόπος με το οποίο προσεγγίζεται, επιτυγχάνει μεταξύ άλλων τη διάσωση μιας πολύτιμης γνώσης που η εκβιομηχάνιση μετέτρεψε ριζικά.
Τα ασημένια αντικείμενα αιωρούνται στον χώρο, σοφά τοποθετημένα, και δημιουργούν ένα τόπο όπου συντηρείται η μνήμη και ανθίζει η δημιουργικότητα.
Ασήμια και μαλάματα. Κοσμικά και εκκλησιαστικά έργα τέχνης
Πώς πέρναγε άραγε η τέχνη της αργυροχοΐας από τον πρωτομάστορα στους παραγιούς; Με ποιες πόλης της Δύσης συνομιλούσαν οι τεχνίτες; Από ποιες Βαλκανικές πρωτεύουσες έπαιρναν παραγγελίες; Τι ονειρεύονταν να κάνουν όταν μετρούσαν τα γρόσια της πληρωμής; Το στοίχημα του Μουσείου κερδήθηκε. Έχουμε μπει στο σύμπαν του ασημιού και των Ιωαννίνων και ταξιδεύουμε στον χρόνο ολοταχώς!
Τα αντικείμενα και η χρήση
Το δεύτερο επίπεδο του προμαχώνα, μας αποκαλύπτει πλήθος ασημένιων αντικειμένων, κοσμικών και εκκλησιαστικών από τον 18ο έως και τον 20ό αιώνα. Εξαρτήματα από παραδοσιακές ενδυμασίες, αντικείμενα που κοσμούσαν τον κεφαλόδεσμο ή την πλάτη, πόρπες, βραχιόλια, δαχτυλίδια ανασυστήνουν ουσιαστικά τη μόδα της εποχής. Ασημένια σκεύη του σπιτιού, μας ξεναγούν σε μια ξεχωριστή καθημερινότητα, ενώ ασημένια εξαρτήματα πολέμου, μας ψιθυρίζουν ιστορίες άμυνας και επίθεσης σ’ ένα σύμπαν τόσο μακριά, αλλά και τόσο κοντά μας ταυτόχρονα. Απαστράπτοντα εκκλησιαστικά κειμήλια, ευαγγέλια, σταυροί εξαπτέρυγα, συμπληρώνουν το ταξίδι στο χρόνο και στην σπάνια τέχνη των Γιαννιωτών.
Η έκθεση ολοκληρώνεται με αναφορές στη σύγχρονη αργυροτεχνία της ευρύτερης περιοχής.
Ένα υποδειγματικό Μουσείο
Το Μουσείο Αργυροτεχνίας καταφέρνει και κερδίζει δύο στοιχήματα. Εκτός από το στοίχημα του περιεχομένου, η αναστήλωση και η στερέωση του χώρου είναι εξίσου επιτυχημένες. Κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα σπάνιο βίωμα και ταυτόχρονα πέτυχαν όλο αυτό να υλοποιηθεί με απόλυτο σεβασμό στο κτιριακό κέλυφος μέσα στο οποίο φιλοξενείται η έκθεση. Όλα τα αντικείμενα παρουσιάζονται με τρόπο ώστε τίποτε να μην πληγώνει, να μην αφήνει καν ίχνος πάνω στη δομή του ιστορικού κτίσματος.
Το Μουσείο είναι προσβάσιμο σε Άτομα με Αναπηρία
Μουσείο Αργυροτεχνίας
Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
www.piop.gr
Ημέρες και Ωράριο λειτουργίας: Καθημερινά, εκτός Τρίτης, 10:00 – 17:00 έως 15/10 και 10:00-18:00 από 16/10
Τηλ.: 2651064065