Τα παιδιά του πολέμου
Το χειρότερο που μπορεί να συμβεί στα παιδιά του πολέμου είναι να σταματήσουμε να μιλάμε για αυτά ώσπου να γίνουν «αόρατα».
Εύα Στάμου
Πόλεμος στην Ουκρανία: Οι συνέπειες στην ψυχολογία και τη ζωή των παιδιών που κουβαλούν την εμπειρία του πολέμου και το στίγμα.
Για τα παιδιά οι συνέπειες του πολέμου είναι ολέθριες. Το καταδεικνύουν μακροχρόνιες έρευνες που έχουν διεξαχθεί κατά τη διάρκεια πολεμικών συρράξεων αλλά και μελέτες που ολοκληρώθηκαν μετά το τέλος του πολέμου και εξετάζουν το μετα-τραυματικό στρες ατόμων που δεν έχουν περάσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας.
Οι περισσότερες πολεμικές συγκρούσεις στην εποχή μας δεν λαμβάνουν χώρα σε ένα απομακρυσμένο πεδίο μάχης, αλλά κοντά ή μέσα στα χωριά και τις πόλεις με αποτέλεσμα το 90% των τραυματισμένων και των νεκρών να αποτελείται από άμαχο πληθυσμό. Έχει υπολογιστεί ότι το 50% των αμάχων που χάνονται στις πολεμικές συρράξεις είναι παιδιά που όταν δεν πέφτουν νεκρά από τα αντίπαλα πυρά, πεθαίνουν από αρρώστιες που είναι αδύνατον να αντιμετωπιστούν από ένα διαλυμένο σύστημα υγείας. Για παράδειγμα, στον πόλεμο που ξέσπασε στην Δημοκρατία του Κονγκό το 1998 και διήρκησε επίσημα μέχρι το 2003, 2.7 εκατομμύρια ανήλικοι πέθαναν από τραύματα, αρρώστιες, ή πείνα.
Εκτός όμως από τα κλειστά σχολεία και τη δυσκολία πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας, κατάλληλα καταφύγια, νερό και τροφή, τα παιδιά υποφέρουν και για λόγους που διαταράσσουν την ψυχική ισορροπία τους.
Η απότομη απομάκρυνση από φίλους και μέλη της οικογένειάς που μπορεί να πολεμούν στο μέτωπο, να αγνοούνται, να βρίσκονται σε κάποιο νοσοκομείο ή να έχουν εγκαταλείψει την πόλη τους, προκαλεί στα παιδιά έντονη ανασφάλεια, καθώς νιώθουν από την μία στιγμή στην άλλη μόνα, αβοήθητα, ανίκανα να προβλέψουν που και με ποιους θα βρεθούν την επόμενη μέρα.
Ο φόβος διαδέχεται τη θλίψη ώσπου να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα και να αποκτήσουν σταδιακά «ανοσία» απέναντι στα βίαια γεγονότα και τη φρίκη του πολέμου. Η κανονικοποίηση της βίας ως κάτι προβλέψιμο και συνηθισμένο θα οδηγήσει είτε στην υιοθέτηση παρόμοιας συμπεριφοράς προκειμένου να διασφαλιστεί η επιβίωση, είτε στην ψυχική κατάρρευση, την ολοκληρωτική παραίτηση, τη χρόνια κατάθλιψη.
Με άλλα λόγια τα παιδιά που κουβαλούν την εμπειρία του πολέμου έχουν αποκτήσει μια απαισιόδοξη οπτική για το μέλλον με αποτέλεσμα κάποια από αυτά να μην προσπαθούν να επιτύχουν απολύτως τίποτα σε ατομικό ή ομαδικό επίπεδο. Κάποια άλλα χρησιμοποιούν τη βία και τον εκφοβισμό ως κύρια μέθοδο επίλυσης κάθε προβλήματος, αναπαράγοντας συμπεριφορές μα και συναισθήματα που τους είναι μεν δυσάρεστα αλλά οικεία.
Δυστυχώς αυτού του είδους οι αντιδράσεις εντείνονται σε περίπτωση που τα παιδιά έχουν πάρει τον δρόμο της προσφυγιάς και έχουν παραμείνει για μεγάλο διάστημα σε κάποιο στρατόπεδο χωρίς τη στοργή που διασφαλίζουν οι στενές οικογενειακές και φιλικές σχέσεις- κάτι που δεν είναι καθόλου σπάνιο καθώς πρόσφατα στοιχεία δείχνουν πως τα άτομα κάτω των δέκα οχτώ ετών αποτελούν σήμερα το 50% του προσφυγικού πληθυσμού.
Οι ανήλικοι βιώνουν την Μετα-Τραυματική Αγχώδη Διαταραχή με τρόπο πολύ πιο δραματικό από ό,τι οι ενήλικες γιατί εκτός των άλλων δεν καταλαβαίνουν πάντα ούτε τι συμβαίνει, ούτε ποιες είναι οι αιτίες της σύρραξης, ενώ την ίδια στιγμή είναι απόλυτα εξαρτημένοι από τις κινήσεις και τις επιλογές των ενηλίκων.
Οι οικονομικές συνέπειες του πολέμου διαταράσσουν κάποιες φορές οριστικά τη ζωή των ανήλικων, διαμορφώνοντας ένα σκοτεινό μέλλον όπου δεν είναι εφικτό να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους ή να έχουν ιατρική περίθαλψη, με αποτέλεσμα να εργάζονται σκληρά από μικρή ηλικία για να συντηρήσουν τον εαυτό τους την ώρα που οι συνομήλικοί τους σπουδάζουν και διασκεδάζουν.
Ας μην ξεχνάμε επίσης το στίγμα, την οδύνη και τη ντροπή που ορισμένα παιδιά κουβαλούν επειδή έχουν υποβληθεί σε κάποια μορφή σεξουαλικής βίας ή εκμετάλλευσης, τις επιθετικές τακτικές που ευδοκιμούν τόσο κατά τη διάρκεια του πολέμου, όσο και κατά την παραμονή των παιδιών σε προσφυγικά στρατόπεδα.
Κατά τη γνώμη μου το χειρότερο που μπορεί να συμβεί στα παιδιά του πολέμου από την Ουκρανία που έχουν ήδη αρχίσει να κατακλύζουν τις ευρωπαϊκές χώρες, όσο και στα υπόλοιπα προσφυγόπουλα από όπου και αν προέρχονται, είναι να τα αγνοήσουμε, να τα στερήσουμε από την προστασία μας και το ενδιαφέρον για την τύχη τους, θεωρώντας ότι εφόσον έχει διασφαλιστεί η σωματική τους ακεραιότητα, ο ρόλος μας ως πολιτεία ή ως πολίτες έχει τελειώσει.
Το χειρότερο που μπορεί να συμβεί στα παιδιά του πολέμου είναι να σταματήσουμε να μιλάμε για αυτά ώσπου να γίνουν «αόρατα».