Μια νέα κατηγορία φαρμάκων κατά της γήρανσης έφτασε – ποια από αυτά λειτουργούν πραγματικά;
Μια ποικιλία φαρμάκων, συμπεριλαμβανομένων της μετφορμίνης, της ραπαμυκίνης και μιας σειράς νέων γεροντολυτικών, επιτέλους υπόσχονται να εξαλείψουν τα κύτταρα-ζόμπι που προκαλούν ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση.
Προέρχομαι από οικογένεια με προβληματικά γόνατα. Ο πατέρας μου, 79 ετών, έχει υποβληθεί σε δύο πλήρεις αντικαταστάσεις γόνατος και η αδελφή μου χρειάζεται μία σε ηλικία μόλις 54 ετών. Το αριστερό μου γόνατο πονάει όταν κατεβαίνω τις σκάλες και κάνει κλικ όταν το λυγίζω – κλασικά σημάδια της οστεοαρθρίτιδας που σχετίζεται με την ηλικία και προκαλείται από τη φθορά του χόνδρου που μαλακώνει την άρθρωση.
Ωστόσο, μέχρι να φτάσω στο στάδιο της αντικατάστασης του γόνατος, ίσως να μην χρειαστεί να μπω στο μαχαίρι. Αντιθέτως, ελπίζω να μπορώ να καταπίνω μερικά χάπια κάθε τόσο και να νιώθω τον πόνο στο γόνατό μου να εξαφανίζεται.
Η οστεοαρθρίτιδα δεν οφείλεται μόνο στη φθορά, αλλά και στη συσσώρευση κάποιων δυσάρεστων κυττάρων, τα οποία επιτίθενται στην άρθρωση του γόνατος από μέσα. Πρόκειται για τα λεγόμενα γεροντικά κύτταρα – παλιά ή εξασθενημένα κύτταρα που έχουν φτάσει στο τέλος της ζωής τους ή έχουν υποστεί μη αναστρέψιμη βλάβη. Θα έπρεπε να πεθάνουν και όμως δεν πεθαίνουν, αντίθετα παραμονεύουν στον ιστό, προκαλώντας προβλήματα.
Τα γερασμένα κύτταρα κανονικά απομακρύνονται από το ανοσοποιητικό σύστημα, όμως αυτό δεν γίνεται σωστά κατά τη γήρανση και συσσωρεύονται, στάζοντας δηλητήριο στο περιβάλλον τους και μετατρέποντας άλλα κύτταρα σε αποστάτες. Αποτελούν κύρια αιτία πολλών παθήσεων που σχετίζονται με την ηλικία, όχι μόνο στα γόνατα αλλά και στην καρδιά, το συκώτι, τους μύες και τον εγκέφαλου.
Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι οι ερευνητές παρακολουθούν εδώ και πολλά χρόνια τα γερασμένα κύτταρα ως έναν στόχο για τις προσπάθειες επιβράδυνσης, ανακοπής ή ακόμη και αντιστροφής της γήρανσης. Τώρα, έχουμε πολλά φάρμακα στα σκαριά και μερικά δελεαστικά αποτελέσματα από δοκιμές σε ανθρώπους. Υπάρχει ακόμη και η ελπίδα ότι, με την αφαίρεση των γερασμένων κυττάρων, θα εξατμιστούν και άλλες αιτίες γήρανσης.
—————————————————————————————————–
Μετφορμίνη
Η μετφορμίνη αποτελεί μία οικονομικά προσιτή και αποτελεσματική φαρμακευτική ουσία, που έχει εγκριθεί για τη θεραπεία του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.
Η προέλευση της μετφορμίνης βρίσκεται στο βότανο Galega Officinalis, και συγκεκριμένα στη δραστική του ουσία, γουανιδίνη, όπου το 1918 βρέθηκε ότι εμφανίζει υπογλυκαιμική δράση, δηλαδή με απλά λόγια μειώνει τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα.
Το ενεργό συστατικό του φυτού, η γουανιδίνη, ξεκίνησε τότε να χρησιμοποιείται για την παρασκευή αντιδιαβητικών σκευασμάτων. Το πρώτο παράγωγο που παρασκευάστηκε ήταν η «διγουανίδη» και στη συνέχεια με αλλαγές στο μόριο της διγουανίδης προήλθαν οι δύο κυριότερες μορφές: μετφορμίνη και φενφορμίνη.
Η μετφορμίνη εγκρίθηκε για τη θεραπεία του διαβήτη στην Ευρώπη τη δεκαετία του 1960. Ωστόσο, η έγκρισή της σε άλλες ηπείρους καθυστέρησε αρκετά. Συγκεκριμένα, στις ΗΠΑ εγκρίθηκε για πρώτη φορά από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) το 1995.
Η μετφορμίνη είναι ένα φάρμακο δεκαετιών που έχει εξαιρετικά χαμηλό κόστος, μόλις 2-3 ευρώ το κουτί των 30 δισκίων. Αν και μπορεί κάποιος να το αγοράσει από το φαρμακείο χωρίς ιατρική συνταγή, δεδομένου ότι είναι φάρμακο ιδανικά θα πρέπει να χορηγείται με ιατρική συνταγή ή κατ’ ελάχιστο με τη σύμφωνη γνώμη του/της ιατρού που σας παρακολουθεί.
Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον για τη μετφορμίνη έχει αυξηθεί αρκετά λόγω των πολλαπλών άλλων δράσεων που μπορεί να έχει, όπως η πρόληψη και η θεραπεία άλλων παθήσεων, το αδυνάτισμα, ακόμη και η αντιγήρανση. Εάν αυτό ισχύει, τότε η μετφορμίνη μπορεί επάξια να συγκαταλέγεται στη λίστα των «θαυματουργών» φαρμάκων.
Ως «θαυματουργά» φάρμακα συνήθως λέγονται τα φάρμακα που είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά για μία συγκεκριμένη πάθηση, όπως τα αντιβιοτικά για την πνευμονία ή η ινσουλίνη για τον διαβήτη τύπου 1. Ή τα φάρμακα που είναι καλά για πολλές διαφορετικές καταστάσεις υγείας – σκεφτείτε για παράδειγμα την ασπιρίνη, που συχνά αναφέρεται ως «θαυματουργό» φάρμακο γιατί χρησιμοποιείται για τον πόνο, για τη διαχείριση καρδιαγγειακών νοσημάτων ακόμη και για την πρόληψη του καρκίνου.
Ραπαμυκίνη
Η ραπαμυκίνη, ένα φάρμακο που έχει εγκριθεί από τον FDA και χρησιμοποιείται συνήθως για την πρόληψη της απόρριψης οργάνων μετά από χειρουργική επέμβαση μεταμοσχεύσεων, ίσως να επιβραδύνει τη γήρανση του ανθρώπινου δέρματος, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Geroscience από ερευνητές του Drexel University College of Medicine.
Οι βασικές επιστημονικές μελέτες έχουν χρησιμοποιήσει στο παρελθόν το φάρμακο για να επιβραδύνουν τη γήρανση σε ποντίκια, μύγες και σκουλήκια, αλλά η παρούσα μελέτη είναι η πρώτη που δείχνει μια επίδραση στη γήρανση στον ανθρώπινο ιστό, συγκεκριμένα στο δέρμα – όπου τα σημάδια γήρανσης μειώθηκαν. Οι αλλαγές περιλαμβάνουν μειώσεις ρυτίδων, μειωμένη χαλάρωση και πιο ομοιόμορφο δέρμα – όταν χορηγείται το φάρμακο τοπικά στον άνθρωπο.
«Καθώς οι ερευνητές συνεχίζουν να αναζητούν την ‘αόριστη πηγή της νεότητας’ και τρόπους να ζήσουν περισσότερο, βλέπουμε αυξανόμενες δυνατότητες χρήσης αυτού του φαρμάκου», δήλωσε ο Christian Sell αναπληρωτής καθηγητής Βιοχημείας και Μοριακής Βιολογίας. «Έτσι, είπαμε, ας το δοκιμάσουμε στο δέρμα. Είναι ένας πολύπλοκος οργανισμός με ανοσοποιητικά, νευρικά κύτταρα, βλαστικά κύτταρα – μπορείτε να μάθετε πολλά για τη βιολογία ενός φαρμάκου και τη διαδικασία γήρανσης εξετάζοντας το δέρμα».
Στην παρούσα μελέτη, 13 συμμετέχοντες ηλικίας άνω των 40 ετών εφάρμοσαν κρέμα ραπαμυκίνης κάθε 1-2 ημέρες στο ένα χέρι και ένα εικονικό φάρμακο στο άλλο χέρι για οκτώ μήνες. Οι ερευνητές εξέτασαν τα αποτελέσματα μετά από δύο, τέσσερις, έξι και οκτώ μήνες, συμπεριλαμβανομένης της διεξαγωγής εξετάσεων αίματος και βιοψίας στο διάστημα των έξι ή οκτώ μηνών.
Μετά από οκτώ μήνες, η πλειονότητα των χεριών που έλαβαν ραπαμυκίνη έδειξε αυξήσεις του κολλαγόνου και στατιστικά σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα της πρωτεΐνης p16, που αποτελεί έναν βασικό δείκτη γήρανσης των κυττάρων του δέρματος. Το δέρμα που έχει χαμηλότερα επίπεδα p16 έχει λιγότερα γηρασμένα κύτταρα, τα οποία σχετίζονται με ρυτίδες του δέρματος. Πέρα από τα καλλυντικά αποτελέσματα, τα υψηλότερα επίπεδα p16 μπορούν να οδηγήσουν σε δερματική ατροφία, μια κοινή κατάσταση στους ηλικιωμένους, η οποία σχετίζεται με εύθραυστη επιδερμίδα, αργή επούλωση και αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης ή επιπλοκών μετά από τραυματισμό.
Πώς λειτουργεί η ραπαμυκίνη; Η ραπαμυκίνη δεσμεύει μια πρωτεΐνη που ονομάστηκε εύλογα «στόχος της ραπαμυκίνης» ή TOR (target of rapamycin) και μεσολαβεί στο μεταβολισμό, την ανάπτυξη και τη γήρανση των ανθρώπινων κυττάρων.
Η ικανότητα της ραπαμυκίνης να βελτιώσει την ανθρώπινη υγεία πέρα από την εξωτερική εμφάνιση φωτίζεται περαιτέρω όταν κοιτάζει βαθύτερα την πρωτεΐνη p16, η οποία είναι μια αντίδραση τύπου στρες των ανθρώπινων κυττάρων όταν υποστούν βλάβη, αλλά είναι επίσης ένας τρόπος πρόληψης του καρκίνου. Όταν τα κύτταρα έχουν μια μετάλλαξη που διαφορετικά θα δημιουργούσε έναν όγκο, αυτή η απόκριση βοηθά στην πρόληψη του όγκου επιβραδύνοντας τη διαδικασία του κυτταρικού κύκλου. Αντί να δημιουργεί έναν όγκο, όμως, συμβάλλει στη διαδικασία γήρανσης.
«Όταν τα κύτταρα γερνούν, καταστρέφονται και δημιουργούν φλεγμονή», ανέφερε ο Sell. «Αυτό είναι μέρος της γήρανσης. Αυτά τα κύτταρα που έχουν υποστεί στρες απελευθερώνουν φλεγμονώδη μόρια».
Εκτός από την τρέχουσα χρήση της για την αποτροπή της απόρριψης οργάνων, η ραπαμυκίνη χορηγείται επί του παρόντος (σε υψηλότερες δόσεις από αυτές που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα μελέτη) για τη σπάνια ασθένεια των πνευμόνων λεμφαγγειοελοίωματομάτωση και ως αντικαρκινικό φάρμακο.
Η παρούσα μελέτη δείχνει μια δεύτερη ζωή για το φάρμακο σε χαμηλές δόσεις, συμπεριλαμβανομένων αυτών που γίνονται για την αύξηση της ανθρώπινης διάρκειας ζωής ή τη βελτίωση της απόδοσης.
Γεροντολυτικά
Η κυτταρική γήρανση είναι μια απόκριση στρες που χαρακτηρίζεται από μόνιμη διακοπή του κυτταρικού κύκλου και ένα προφλεγμονώδες έκκριμα. Εκτός από τον ογκοκατασταλτικό της ρόλο, η γήρανση εμπλέκεται στη γήρανση και προάγει πολλές διαδικασίες ασθενειών, όπως ο καρκίνος, ο διαβήτης τύπου 2, η οστεοαρθρίτιδα και η λοίμωξη SARS-CoV-2.
Υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για θεραπείες που βασίζονται στη στοχευμένη εξάλειψη των γεροντικών κυττάρων, ωστόσο μέχρι στιγμής είναι γνωστά μόνο λίγα τέτοια γεροντολυτικά, εν μέρει λόγω της ανεπαρκούς κατανόησης των μοριακών μηχανισμών που ελέγχουν το πρόγραμμα επιβίωσης της γήρανσης.
