Αίθουσα τέχνης Τεχνοχώρος: Έλενα Προβατά – Δήμητρα Σιατερλή /Αινίγματα και άλλα τινά
Εγκαίνια έκθεσης: Παρασκευή 9 Ιουνίου 17:30-22:30
Διάρκεια έκθεσης: 9 Ιουνίου έως 1 Ιουλίου
Η αίθουσα τέχνης Τεχνοχώρος παρουσιάζει την έκθεση χαρακτικής της Έλενας Προβατά και της Δήμητρας Σιατερλή με τίτλο «Αινίγματα και άλλα τινά».
Τα εγκαίνια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν την Παρασκευή 9 Ιουνίου 17:30-22:30, ενώ η έκθεση θα διαρκέσει έως την 1 Ιουλίου. Η έκθεση αυτή δεν λειτουργεί ως μία ακόμα διατομική έκθεση καθώς οι δύο καλλιτέχνιδες έχουν δουλέψει από κοινού, ανταλλάσσοντας τον τελευταίο ενάμιση χρόνο ερεθίσματα, προσωπικά αντικείμενα, σημειώσεις και ιδέες για την έκθεση. Η γνωριμία τους και η κοινή τους πορεία «κρατάει» χρόνια, ήδη από το 2012 όπου η Δήμητρα Σιατερλή ήταν διδάσκουσα και η Έλενα Προβατά διδασκόμενη στο Εργαστήρι Χαρακτικής του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών στη Φλώρινα. Από τότε έως σήμερα έχουν συμπράξει αρκετές φορές και το αποτέλεσμα είναι πάντοτε εξαιρετικό καθώς οι δυο τους μοιράζονται το ίδιο όραμα και έχουν κοινή στάση απέναντι στην τέχνη και στον κόσμο.
Η Δήμητρα Σιατερλή δημιουργεί έργα ανθρωποκεντρικά αντλώντας τις αναφορές της από εικόνες που συνορεύουν αισθητικά και υφολογικά με τις φιγούρες του θεάτρου σκιών. Μέσα από ένα σύμπλεγμα υβριδικών-άφυλων φιγούρων που η μία συμπληρώνει την άλλη επιχειρεί να αναδείξει την συλλογικότητα και τις ανθρώπινες σχέσεις του σήμερα, υποβαθμίζοντας το εγώ που κυριαρχεί. Σκοπός της είναι να προβάλλει ένα σύμπαν στο οποίο η πνευματικότητα και το συναίσθημα υπερισχύουν της τεχνολογίας που τείνει να καταστρέψει τα ανθρώπινα δίκτυα, οδηγώντας στην ψηφιοποιήση των πάντων.
Αντικρίζοντας κανείς τα έργα της Έλενας Προβατά διακρίνει πλάσματα που τα ανθρώπινα και τα ζωώδη χαρακτηριστικά μπλέκονται με έναν αινιγματικό, μυστηριακό τρόπο. Δημιουργεί τα έργα της σαν να υφαίνει ένα παραμύθι. Πρωταγωνίστρια στις μορφές των χαρακτικών της έργων είναι μία γυναικεία φιγούρα που η Προβατά έχει εμπνευστεί και αποδώσει με το δικό της τρόπο, μέσα από παιδικές φωτογραφίες της Δήμητρας Σιατερλή. Η μορφή αυτή ως άλλη μάγισσα κυριαρχεί μέσα στα έργα της ενώ παράλληλα η μορφή ενός μικρού παιδιού, ως άφυλο πλάσμα προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στο αθώο και το δαιμονικό προκαλώντας τον θεατή με το βλέμμα του. Στόχος της καλλιτέχνιδος είναι να θέσει στον θεατή έναν γρίφο, οι λύσεις του οποίου ποικίλουν αναλόγως τα προσωπικά βιώματα του καθενός. Το φαντασιακό με το υποσυνείδητο μπλέκονται οδηγώντας στη λύση του μυστηρίου που κρύβει ο καθένας μέσα του.
Η Ιστορικός Τέχνης και Μουσειολόγος Βάσια Μαγουλά η οποία προλογίζει την έκθεση αναφέρει σχετικά: «Συνομιλώντας αινιγματικά, αλληλοτροφοδοτώντας και συμπληρώνοντας η μια την άλλη, οι δημιουργίες της Δήμητρας Σιατερλή και της Έλενας Προβατά, αποκαθιστούν το νήμα της συγγένειας που υπάρχει μεταξύ τους. Η αναγωγή στον μύθο και το αρχέγονο, μεταφράζεται μέσα από τελετουργικά στάδια τα οποία διανύουν συμπορευόμενες σε παράλληλη τροχιά, αλλά και ανεξάρτητες, αναμοχλεύοντας και διερευνώντας τις συγγενικές τους εικαστικές γλώσσες και τα αξιακά τους συστήματα. Μια πορεία που περνά και διαμορφώνεται μέσα από αντιπαραθέσεις εικαστικού και ψυχολογικού χαρακτήρα, διερευνούν την κατάβαση μέσα στο σκοτάδι και την επάνοδο στο φως, την εγγύτητα ανάμεσα στην τρυφερότητα της παιδικής ηλικίας και τη σκληρότητα της ενήλικης ζωής….» ενώ συνεχίζει λέγοντας «Η έκθεση Αινίγματα και άλλα τινά αρθρώνεται ως ένα διαρκές και ανοιχτό ερώτημα προς τον θεατή, ένα περιπαικτικό κλείσιμο του ματιού, ένα πρόβλημα προς επίλυση, προκαλώντας τον να αναμετρηθεί με τις εικόνες και τα νοήματα που κρύβονται πίσω από αυτές, και να εμβυθιστεί στιγμιαία σε ένα εικαστικό σύμπαν που διέπεται από τον κανόνα του μαγικού. Προτείνοντας μια είδους πνευματική άσκηση του νου ως εικαστική πρόκληση προς τις ίδιες και εμάς, οι δύο καλλιτέχνιδες, μας προσκαλούν να πιάσουμε το νήμα της ιστορίας που θα μας οδηγήσει -ή και όχι- στη λύση του αινίγματος και την αναγωγή στο μύθο.»
Σύντομα Βιογραφικά:
Η Έλενα Προβατά γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1988. Το 2007 εισήχθη στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών – Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας απ’ όπου και αποφοίτησε το 2012 με κατεύθυνση Ζωγραφική ενώ παράλληλα παρακολούθησε και το εργαστήριο Χαρακτικής. Από το 2017 έως το 2018 παρακολούθησε το τμήμα κατασκευής και εμψύχωσης θεατρικής κούκλας και μαριονέτας στην Σχολή Ελευθέρων Σπουδών «Ασκαρδαμυκτί» (Αθήνα). Από το 2014 έως το 2022 εργάζεται στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση ως αναπληρώτρια καθηγήτρια εικαστικών ενώ παράλληλα από το 2014 έως το 2016 εργάστηκε και στην Ειδική Αγωγή. Έχει κάνει δύο ατομικές εκθέσεις μέχρι σήμερα και έχει συμμετάσχει σε αρκετές ομαδικές. Επίσης έχει συμμετάσχει σε residential προγράμματα και biennale στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Είναι μέλος της Ένωσης Ελλήνων Χαρακτών και του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος.
H Δήμητρα Σιατερλή (γ. 1952 στο Άργος Αργολίδας) είναι εικαστικός καλλιτέχνης (χαράκτρια, γλύπτρια, ζωγράφος) με έδρα την Αθήνα. Ολοκλήρωσε τις σπουδές της με πτυχίο πάνω στη Ζωγραφική και τη Διακόσμηση από την Ακαδημία Καλών Τεχνών της Μπολόνια (1971-1977). Η δραστηριότητά της στο χώρο της Χαρακτικής είναι ενεργή και συνεχής από τη δεκαετία του 1970 μέχρι και σήμερα. Το 1977 ιδρύει μαζί με τον Pino Pandolfini το «Κέντρο Χαρακτικής Αθηνών – Pandolfini & Σιατερλή». Εκθέτει έργα της από το 1975 τόσο σε ατομικές παρουσιάσεις (35) όσο και σε ομαδικές διοργανώσεις στην Ελλάδα και διεθνώς. Από το 2010 μέχρι το 2016, δίδαξε «Χαρακτική & Έντυπη Τέχνη» στο εργαστήριο Χαρακτικής του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Από το 1990 μέχρι και σήμερα διδάσκει Χαρακτική σε κύκλους σεμιναρίων του Κ%Χ, ενώ παράλληλα ασχολείται με τη διοργάνωση και τον συντονισμό εικαστικών εκθέσεων. Είναι ιδρυτικό μέλος της «Ομάδας Κέντρου Χαρακτικής», της «Ένωσης Ελλήνων Χαρακτών» και της καλλιτεχνικής ομάδας «Εν Φλω». Από το 2018, μαζί με τον Pino Pandolfini, είναι συν-ιδρύτρια, εκπρόσωπος και διαχειρίστρια του πολιτιστικού μη κερδοσκοπικού οργανισμού KENTΡΟ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ – PANDOLFINI & ΣΙΑΤΕΡΛΗ Α.Μ.Κ.Ε. και του χώρου τέχνης ΕTCH INK, διοργανώνοντας εκθέσεις χαρακτικής με τοπικό και διεθνή χαρακτήρα.
Χορηγοί επικοινωνίας είναι οι www.artpointview.gr Art22, Axia news.
Χορηγός οίνου για τη βραδιά των εγκαινίων είναι το Μέγα Σπήλαιο.
Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή 11:00 – 14:30 & 17:30 – 20:30
Τετάρτη 11:00-17:00, Σάββατο 11:00-16:00
Κυριακή, Δευτέρα κλειστά
Αίθουσα τέχνης Τεχνοχώρος
Λεμπέση 12, Αθήνα | metro Ακρόπολη Τηλ.: 211 182 38 18, info@technohoros.org
Αινίγματα και άλλα τινά
Οι «μαγικές» μεταγραφές στο έργο της Δήμητρας Σιατερλή και της Έλενας Προβατά
Το κείμενο της ιστορικού τέχνης Βάσιας Μαγουλά
Σκέφτομαι κάτι φορές να τρυπάω τη γη βαθιά και κάθετα.
Να μπαίνω μέσα της, να κρυφτώ. Κι εκεί μέσα να γεννήσω.
Να ξαναγεννηθώ.
Όταν κάθε μέρα παίρνω τη μερίδα μου, των βομβαρδισμών, και δεν έχω άλλη αντοχή κι ελπίδα.
Τότε ξαναγυρίζω στους τόπους που με γέννησαν και ψάχνω.[i]
Οι συνθέσεις που παρουσιάζονται στην κοινή έκθεση της Δήμητρας Σιατερλή και της Έλενας Προβατά αποτελούν το απόσταγμα μιας δημιουργικής συμπόρευσης, που έγκειται στην εικαστική σύμπνοια και την πνευματική συγγένεια μεταξύ των δύο εικαστικών, αλλά και στην κοινή τους στάση απέναντι στην τέχνη και τον κόσμο. Η πρώτη τους γνωριμία σημειώνεται στο 2012 στο Εργαστήριο Χαρακτικής του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Φλώρινας, σηματοδοτούμενη μέσα από τη σχέση που ανέπτυξαν μεταξύ τους ως διδάσκουσα και διδασκόμενη. Μια μοναδική χρονική συγκυρία κατά την οποία τέθηκαν ανεξίτηλα οι βάσεις για μια σχέση η οποία αργότερα θα οδηγήσει σε μια παράλληλη εικαστική διαδρομή με σημεία σύγκλισης, συναφείς καλλιτεχνικές αναζητήσεις, γόνιμες συνέργειες, συγγενικές εικαστικές εκφράσεις και αμοιβαία συμβατότητα. Στην έκθεση αυτή οι δύο καλλιτέχνιδες αποπειρώνται μια νέα δημιουργική συνάντηση εκθέτοντας από κοινού τα έργα τους και εξερευνώντας τις κοινές καταβολές, τις παραλληλότητες ανάμεσα στο καλλιτεχνικό τους έργο αλλά και προσωπικούς μηχανισμούς αντίστασης, επιστρατεύοντας τη γλώσσα της χαρακτικής ως μέσο «μαγικών» μεταγραφών στο παρόν.
Για την έκθεση αυτή οι δύο καλλιτέχνιδες δούλεψαν το θέμα τους μέσα από μια βιωματική διαδικασία, αλληλεπιδρώντας στενά και ανταλλάσσοντας ερεθίσματα, αναφορές, προσωπικά αντικείμενα και αρχειακό υλικό, όπως σημειώσεις και φωτογραφίες της παιδικής ηλικίας. Αποτολμώντας από κοινού μια νέα τοποθέτηση πάνω σε όσα τις συνδέουν, γεφυρώνουν τις διαφορετικές τους προελεύσεις και την ηλικιακή διαφορά μεταξύ τους, η οποία δεν λειτουργεί τόσο ως σχάση, όσο ως σύντηξη δύο πνευματικών πυρήνων που ξεδιπλώνουν την εκφραστικότητά τους στην αναζήτηση μιας απολεσθείσας μαγείας, όπως αυτή που υπάρχει στην εγγενή σοφία και τη δαιμονική διάσταση των παραμυθιών και των μύθων. Η χαρακτική, εκτός από κοινή εικαστική γλώσσα και εκφραστικό μέσο μεταξύ των δύο δημιουργών, σηματοδοτεί ακόμα περισσότερο έναν αμοιβαίο τρόπο του βλέπειν και κατασκευάζειν τον κόσμο· έναν κοινό οραματισμό και μια συμβατή στάση απέναντι στην πραγματικότητα που δεν θα μπορούσε να εκφραστεί παρά μόνο μέσω του αποτυπώματος. Η εξορισμού εγγενής σύνδεση της χαρακτικής με το ίχνος, μεταφράζεται στο έργο τους ως μια μορφή προσωπικής αλήθειας, περιγράφοντας τον τρόπο που απευθύνονται εν γένει στην εικαστική τους «οθόνη» και στην κατασκευή των εικόνων. Είτε πρόκειται για ένα φύλλο χαρτί, είτε για μια επιφάνεια υφάσματος, ή ακόμα και στο χώρο, η χαρακτική ως προβολή μιας ιδέας που αποτυπώνεται σαν μια ερμηνευτική και εικονοποιητική σφραγίδα, συνιστά κοινή αναφορά στη δουλειά τους.
Η «επαναμάγευση του κόσμου» και τα συλλογικά πλέγματα στο έργο της Δήμητρας Σιατερλή
Το έργο της Δήμητρας Σιατερλή επικεντρώνεται στη θεματική του αινίγματος, η οποία ερμηνεύεται εικαστικά μέσα από ανθρωποκεντρικές συνθέσεις, με πυρήνα το σχήμα του πλέγματος και των εννοιολογικών του προεκτάσεων, στοιχεία τα οποία διερευνά και επεξεργάζεται συστηματικά στο συνολικό της έργο. Οι συνθέσεις της απαρτίζονται από ανθρωπόμορφες φιγούρες που σχηματίζονται και εκτείνονται η μια ως συνέχεια της άλλης δια μέσου της συγκρότησης συνδετικών πλεγμάτων – ιστών. Οι υβριδικές, άφυλες αυτές μορφές αποτελούν θεμελιώδη μονάδα συγκρότησης της σύνθεσης και συστατικό στοιχείο της εικόνας, το οποίο στην επανάληψή του σχηματίζει περίτεχνα δίκτυα ανθρωπόμορφων πλασμάτων – υποκειμένων, τα όρια των οποίων σε ορισμένες συνθέσεις παραμένουν συγχωνευμένα και αδιαίρετα. Η Σιατερλή αντλεί τις αναφορές της από ένα απόθεμα εικόνων που συνορεύει αισθητικά και υφολογικά, με την παράδοση του θεάτρου σκιών. Η εγγενής αντιπαράθεση μεταξύ φωτός και σκιάς που εντοπίζεται σε αυτό το είδος τέχνης, μεταφράζεται υλικά και χρωματικά μέσω της χαρακτικής, στην αντίθεση που δημιουργείται μεταξύ της λευκής επιφάνειας του χαρτιού και της αιχμηρής εγγραφής του μαύρου ίχνους, εντείνοντας περαιτέρω το υπαρξιακό φορτίο της εικόνας. Η συνειδητή επιλογή της καλλιτέχνιδας ως προς την επιπεδότητα της μορφής και η απάλειψη της πλαστικότητας που προσδίδουν οι φωτοσκιάσεις, συγγενεύει με τη λογική που διέπει τη βυζαντινή τέχνη, εν αντιθέσει με την πιο κοσμική, αναγεννησιακή αντίληψη στην οποία οι μορφές «λειαίνονται» ρεαλιστικά, περιγραφικά και ο χώρος οργανώνεται σύμφωνα με τον κανόνα της προοπτικής. Πράγματι, η επιπεδότητα και οι πλακάτες επιφάνειες που προσφέρει εν προκειμένω η χαρακτική, σε συνδυασμό με την προσφυγή σε λιτά αρχετυπικά σχήματα – όπως ο κύκλος, οι γραμμές και οι καμπύλες – αποκαθιστούν ενός είδους αυτάρκεια και αυτονομία στο αισθητικό σύμπαν που προτείνει.
Σε εννοιολογικό επίπεδο η καλλιτέχνιδα διαπραγματεύεται τη διάλυση του εγώ και του υποκειμένου μέσα σε δίκτυα συλλογικότητας. Οι πολύπλοκες συναθροίσεις μορφών και ανθρώπινων κοινοτικών συνόλων υπό μορφή πομπής, γιορτής, χορού, πλέγματος, ή σε κατάσταση φυγής, συνυπάρχουν και κατοικούν μαζί στην επιφάνεια του χαρτιού και στα επίπεδα γλυπτά της Σιατερλή, παραπέμποντας στον κοινωνικό μηχανισμό και στα δίκτυα σχέσεων που συνάπτουμε στο πραγματικό. Η συνειδητή επιλογή του μοτίβου του πλέγματος ως θεμελιώδες σχήμα αναπαράστασης της σχέσης αυτής, υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα και την αναγκαιότητά αυτών των δικτύων. Αφήνοντας το κρυφό μήνυμα της γλώσσας να εισέλθει στη σύνθεση υπό τη μορφή γραφής σε πίσω φόντο, η καλλιτέχνιδα θέτει το αίνιγμα του μετα-σύμπαντος. Διατυπωμένο ως οντολογικό ερώτημα, μας καλεί στη συνέχεια να επανεφεύρουμε τρόπους φροντίδας και διαφύλαξης της ανθρώπινης υπόστασής μας, ως μηχανισμούς αντίστασης απέναντι σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από τον έλεγχο της τεχνολογίας, την επιτάχυνση και τη συνακόλουθη φτωχοποίηση που επιφέρουν όλα αυτά σε πνευματικό, συναισθηματικό, πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο. Ως απάντηση στην υποβάθμιση και τον αφανισμό των κοινωνικών σχέσεων στη σφαίρα ενός ψηφιακού μετα-σύμπαντος (metaverse) – ίδιον πια της εποχής μας – η καλλιτέχνιδα αντιπροτείνει μια μορφή «επαναμάγευσης του κόσμου»[ii]. Μια μορφή ανάκτησης και διάσωσης της ανθρώπινης παρουσίας μέσω της μεταφορικής και κυριολεκτικής, ευεργετικής επανασύνδεσης με το χώμα και τη γη· μέσω της συνειδητής ανυπακοής που αποτυπώνεται σαν μια μορφή κοινοτικής γιορτής στο έργο η «Βάρκα των διαφωνούντων»· μέσω των ζωντανών ανθρώπινων επαφών και των ενσώματων δικτύων αλληλεγγύης που ενυπάρχουν μαζί και από κοινού στα πλέγματα μορφών· μέσω της εικαστικής χειρονομίας ως έμπρακτη μορφή αντίστασης στον αφανισμό του πνεύματος. Πρόκειται για μια οπτική του κόσμου και του ανθρώπινου που συμπνέει ιδεολογικά με αυτό που περιγράφει η Silvia Federici ως «επαναμάγευση», προασπίζοντας την πολιτική των κοινών, ως τρόπο διαφυγής και απεμπλοκής από το άκαμπτο και ασφυκτικό πατριαρχικό, δυτικοκεντρικό, τεχνοκρατικό και καπιταλιστικό μοντέλο.
Το γίγνεσθαι-ζώο και ο μύθος στο έργο της Έλενας Προβατά
Στο εικαστικό σύμπαν της Έλενας Προβατά ανθρώπινες μορφές και ζώα, άλλοτε σε συγχώνευση και άλλοτε σε συνύπαρξη, κατοικούν στην επιφάνεια του τυπώματος, μεταφέροντας με αινιγματικό και μυστηριακό τόνο αντηχήσεις υπόκωφων παραμυθιών. Εκκινώντας την επεξεργασία του θέματός της με πρόσβαση σε προσωπικές φωτογραφίες της παιδικής ηλικίας και γραπτές σημειώσεις της Δήμητρας Σιατερλή, η καλλιτέχνιδα μεταχειρίζεται το υλικό αυτό ως πρωτόλειο, φιλτράροντάς το στη συνέχεια μέσα από το δικό της προσωπικό βίωμα, βλέμμα και φαντασία, προσδίδοντάς του νέες ερμηνευτικές διαστάσεις μέσω της χαρακτικής γλώσσας. Με μια παιγνιώδη αλλά και αναστοχαστική διάθεση, η καλλιτέχνιδα ενσωματώνει διακριτικά τη μορφή της Σιατερλή μέσα στο έργο της ως φασματική φιγούρα, στην οποία εμφυσεί νέο ρόλο υπό μορφή μαγικής ιδιότητας, κατά αντιστοιχία με αυτόν που επιτελούν τα διαχρονικά και αρχετυπικά πρόσωπα των μύθων. Μετασχηματίζοντας ριζικά αυτή την αρχική αναφορά, η καλλιτέχνιδα υφαίνει μια εξ ολοκλήρου καινούρια ιστορία γύρω από τη συγκεκριμένη γυναικεία μορφή της μάγισσας – προστάτιδας που διατηρεί το γρίφο και κρατά τη λύση του αινίγματος. Στον ίδιο αφηγηματικό χώρο, εντάσσεται και η μυστηριώδης μορφή του μικρού παιδιού, σε πολλαπλές παραλλαγές, το οποίο αποτυπώνεται ως ένα άφυλο πλάσμα, που ακροβατεί ανάμεσα στο αθώο και το δαιμονικό, στρέφοντας περιπαικτικά και απροκάλυπτα το βλέμμα του έξω από το όριο της επιφάνειας του χαρτιού, συναντώντας κατάματα τον θεατή. Αυτά τα αδιόρατα νήματα μεταξύ των βλεμμάτων που δημιουργούνται και εκκινούν από τα εικονιζόμενα πρόσωπα με κατεύθυνση προς τα έξω, είναι ακριβώς που επιφορτίζουν την εικόνα με όρους παιχνιδιού, καλώντας τον αποδέκτη σε άμεση εμπλοκή με το θέμα. Άλλωστε κάθε αίνιγμα ενέχει τον παράγοντα της πρόκλησης και το σκοτεινό στοιχείο· πρόκειται για κάτι «παράδοξο, μεταφορικό, αντιφατικό, [και] ένα πρόβλημα που προβάλλεται από κάποιον σαν πρόκληση στη νοημοσύνη κάποιων άλλων».[iii] Έτσι και οι συνθέσεις της Έλενας Προβατά διατηρούν την πρόκληση του αινίγματος προς τον αποδέκτη, ως ένα ερώτημα με άμεση απεύθυνση και ένα πρόβλημα προς λύση.
Μέσα στο ελλειπτικό αφηγηματικό σύμπαν της καλλιτέχνιδας οι ταυτότητες των προσώπων παραμένουν ερμητικές και μεταιχμιακές, κινούμενες πάντοτε σε έναν ενδιάμεσο χώρο. Συνυφαίνοντας ανθρώπινα και ζωώδη χαρακτηριστικά, καθίσταται σίγουρα δύσκολο να προσδιορίσει κανείς με βεβαιότητα την ταυτότητα των πλασμάτων αυτών, όπως και να τα κατατάξει εν τέλει ως κατεξοχήν ανθρώπινα ή εξ ολοκλήρου ζωώδη. Οι υβριδικές αυτές μορφές, δεν εμπίπτουν απόλυτα σε καμία από τις δύο φύσεις, αντιθέτως, τοποθετούνται σε ένα σημείο τομής, αρνούμενες την εύκολη κατηγοριοποίηση. Αυτού του είδους η ένωση στοιχείων και οι μη-διχοτομικές σχέσεις ανάμεσα στον άνθρωπο και το ζώο που απαντώνται στο έργο της καλλιτέχνιδας, περιγράφεται από τον Deleuze ως γίγνεσθαι-ζώο, στη βάση της θεωρίας των ριζωματικών σχέσεων που ανέπτυξε: «Ένα ρίζωμα δεν αρχίζει και δεν καταλήγει, είναι πάντα στο μέσον, μεταξύ των πραγμάτων, δια-είναι, intermezzo. Το δέντρο είναι γενεαλογία, αλλά το ρίζωμα είναι ένωση, μόνο ένωση. Το δέντρο επιβάλλει το ρήμα «είναι», αλλά το ρίζωμα έχει ως ιστό τον σύνδεσμο «και… και… και»».[iv] Μεταφέροντας την ιδέα αυτή ως πρίσμα ανάγνωσης του έργου της Προβατά, θα τολμούσαμε να πούμε ότι η εγγενής πολλαπλότητα που εντοπίζεται στην υβριδοποίηση των μορφών που απεικονίζει, δημιουργεί ένα σύμπαν αναρίθμητων δυνατοτήτων και εν δυνάμει πιθανών ερμηνειών ως λύσεις του αινίγματος, εξίσου σωστών και επαληθεύσιμων. Ανασύροντας εννοιολογικές και εικονολογικές αναφορές από το μυθολογικό απόθεμα και τους συμβολισμούς με τους οποίους επενδύονται μυθολογικά πλάσματα και ζώα – όπως το άλογο, το γεράκι και το φίδι – το έργο της Προβατά διατηρεί ζωντανή την ποιητικότητα και την πνευματική του διάσταση. Καταφεύγοντας σε μια επανερμηνεία των μύθων μέσω «μαγικών» μεταγραφών τους στο παρόν, η καλλιτέχνιδα αποτολμά μια αναδρομή διερευνώντας ατόφια νοήματα και θραύσματα αλήθειας, κατά παρόμοιο τρόπο με αυτόν που περιγράφει ο Ρόμπερτ Γκρέιβς αναφερόμενος στον ποιητή:
«Στις μέρες μας» υπάρχει η κουλτούρα όπου τα πρώιμα σύμβολα της ποίησης έχουν εξαχρειωθεί: όπου το φίδι, το λιοντάρι και ο αετός ανήκουν πια στην τέντα του τσίρκου· το βόδι, ο σολωμός και ο κάπρος στο κονσερβοποιείο· το άλογο κούρσας και το λαγωνικό στο στίβο των στοιχημάτων· και το ιερό άλσος στο πριονιστήριο. Όπου η Σελήνη περιφρονείται ως ο σβησμένος δορυφόρος της Γης και η γυναίκα υπολογίζεται ως «βοηθητικό προσωπικό». Όπου το χρήμα εξαγοράζει σχεδόν τα πάντα πάρεξ την αλήθεια και σχεδόν όλους πάρεξ τον ποιητή που κατέχεται από την αλήθεια.»[v]
Συνομιλώντας αινιγματικά, αλληλοτροφοδοτώντας και συμπληρώνοντας η μια την άλλη, οι δημιουργίες της Δήμητρας Σιατερλή και της Έλενας Προβατά, αποκαθιστούν το νήμα της συγγένειας που υπάρχει μεταξύ τους. Η αναγωγή στον μύθο και το αρχέγονο, μεταφράζεται μέσα από τελετουργικά στάδια τα οποία διανύουν συμπορευόμενες σε παράλληλη τροχιά, αλλά και ανεξάρτητες, αναμοχλεύοντας και διερευνώντας τις συγγενικές τους εικαστικές γλώσσες και τα αξιακά τους συστήματα. Μια πορεία που περνά και διαμορφώνεται μέσα από αντιπαραθέσεις εικαστικού και ψυχολογικού χαρακτήρα, διερευνούν την κατάβαση μέσα στο σκοτάδι και την επάνοδο στο φως, την εγγύτητα ανάμεσα στην τρυφερότητα της παιδικής ηλικίας και τη σκληρότητα της ενήλικης ζωής. Υιοθετώντας μια παιγνιώδη και περιπαικτική στάση απέναντι στον κόσμο, πλοηγούνται με όχημα την χαρακτική και ανακαλύπτουν ψήγματα αλήθειας διατηρώντας το μυστήριο και τον υπαινιγμό ως θεμελιώδες κομμάτι της ιστορίας που διηγούνται. Ταυτόχρονα, οι δύο καλλιτέχνιδες αναμετρώνται με το χρόνο, τη μνήμη και το προσωπικό βίωμα που εγγράφεται στο ασυνείδητο ήδη από την παιδική ηλικία. Τα ανεξίτηλα σημάδια που εντυπώνονται στο μνημονικό, μετασχηματίζονται μέσα στο χρόνο και μορφοποιούν τόσο την εικαστική όσο και την προσωπική τους διαδρομή. Ανακαλώντας τους μύθους της παιδικής ηλικίας και ανασύροντας τα απολεσθέντα θραύσματα μνήμης, ανασυνθέτουν την ιστορία με νέα στοιχεία, μέσω της χαρακτικής χειρονομίας που τους επιτρέπει να τη μεταγράφουν και να την οπτικοποιούν στο παρόν. Δια μέσου της ανάκλησης ενός παιγνιώδους – αλλά όχι και τόσο αθώου βλέμματος- , αναστοχάζονται τη θέση τους σε σχέση με τον κόσμο, την στάση τους απέναντι στην τέχνη και την κοινωνία και υφαίνουν ανθεκτικά νήματα υπό τη μορφή αλληλέγγυων, γυναικείων δικτύων, αποκαθιστώντας την ισορροπία, τη σταθερότητα και την αιχμηρότητα στις εικόνες τους. Ένα έργο από κοινού που προτείνει τον μύθο, το παιχνίδι και το αίνιγμα ως την εσώτερη αλήθεια της εικόνας και των πραγμάτων. Συνθέσεις υπαινικτικές που συγκροτούνται μέσω έντονων αντιπαραθέσεων και διατηρούν νωπό και έντονα υπαρκτό το μυστήριό τους, θυμίζοντας την έννοια που αποδίδει ο Ρόμπερτ Γκρέιβς στον χαρακτήρα της ποίησης, επεκτείνοντάς την εδώ στο πεδίο της τέχνης:
«Εξ αυτού συνάγεται το αναμενόμενο άλλωστε πόρισμα πως η φύση της ποίησης είναι πολύ αινιγματική για να δεχτεί διεύρυνση».[vi]
Η έκθεση Αινίγματα και άλλα τινά αρθρώνεται ως ένα διαρκές και ανοιχτό ερώτημα προς τον θεατή, ένα περιπαικτικό κλείσιμο του ματιού, ένα πρόβλημα προς επίλυση, προκαλώντας τον να αναμετρηθεί με τις εικόνες και τα νοήματα που κρύβονται πίσω από αυτές, και να εμβυθιστεί στιγμιαία σε ένα εικαστικό σύμπαν που διέπεται από τον κανόνα του μαγικού. Ανακαλώντας στη συνέχεια τις δικές του μνημονικές εγγραφές και αυτόματους συνειρμούς που απορρέουν από τις εικόνες, ο επισκέπτης καλείται να αναστοχαστεί τη θέση του απέναντι στην τέχνη και το πραγματικό. Προτείνοντας μια είδους πνευματική άσκηση του νου ως εικαστική πρόκληση προς τις ίδιες και εμάς, οι δύο καλλιτέχνιδες, μας προσκαλούν να πιάσουμε το νήμα της ιστορίας που θα μας οδηγήσει -ή και όχι- στη λύση του αινίγματος και την αναγωγή στο μύθο.
Βάσια Μαγουλά
Ιστορικός τέχνης – Μουσειολόγος
[i] Απόσπασμα από τα κείμενα της Δήμητρας Σιατερλή που δημιουργήθηκαν με αφορμή την performance που επιτέλεσαν από κοινού με τη Βέρα Σιατερλή, για την εικαστική παρουσίαση «Αργολίδα ο τόπος μέσα μου» στον εναλλακτικό χώρο art – act, στην Αθήνα τον Μάρτιο του 2008. Στην έκθεση αυτή οι δύο καλλιτέχνιδες επιχείρησαν μια προσέγγιση των παιδικών τους αναμνήσεων και βιωμάτων με αφετηρία τον τόπο καταγωγής τους, διερευνώντας την Αργολίδα δια μέσου βιωμένων εμπειριών και ως τόπο φορτισμένο με ιστορία.
[ii] Silvia Federici, Re-enchanting the World: Technology, the Body, and the Construction of the Commons, από το Re-enchanting the world: Feminism and the Politics of the Commons, PM Press / Kairos, Canada, 2019, σσ. 188-196
[iii] Σωκράτης Λ. Σκαρτσής, Το αίνιγμα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1994, σ. 21
[iv] Gilles Deleuze – Félix Guattari, Καπιταλισμός και Σχιζοφρένεια, 2. Χίλια πλατώματα, μτφρ. Βασίλης Πατσογιάννης, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα, 2017, σ. 42
[v] Ρόμπερτ Γκρέιβς, Η Λευκή Θεά, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1998, σ.18
[vi] Ο.π. σ. 19