Glenn Gould: Ο άνθρωπος πίσω από την ιδιοφυΐα
Ο Glenn Gould ήταν ένας από τους πιο διάσημους και πολυσυζητημένους πιανίστες του 20ού αιώνα, χάρη στις πρωτοποριακές ερμηνείες του JS Bach και την ιδιότυπη προσωπικότητά του.
Ο Humphrey Burton, που τον γνώρισε, θυμάται έναν εξαιρετικό καλλιτέχνη….
Όταν γνώρισα για πρώτη φορά τον Glenn Gould πριν από μισό αιώνα, ήταν 28 ετών και καλλιτέχνης στο Φεστιβάλ του Βανκούβερ το 1960. Ήταν ήδη ένας παγκοσμίου φήμης πιανίστας, απίστευτα όμορφος, στο πρότυπο του Τζέιμς Ντιν και ευλογημένος, όπως φαινόταν, με μια ζεστή, εξωστρεφή προσωπικότητα. ‘Hταν έμπειρος στα μέσα ενημέρωσης, αλλά απόλυτα αφοσιωμένος στη μουσική.
Δύο ταινίες για τον Glenn – On the Record και Off the Record (και οι δύο από το 1959) – είχαν προβληθεί από το BBC και είχαν κάνει τεράστια εντύπωση, όπως και μια εκπομπή του Μπερνστάιν με τίτλο “The Creative Performer”, στην οποία ο Gould έπαιζε το Κοντσέρτο για πιάνο σε ρε ελάσσονα του Μπαχ- ο Στραβίνσκι ήταν ο άλλος καλεσμένος – και ήταν μαγευτική.
Στο Βανκούβερ, όπου δούλευα ως προσκεκλημένος κριτικός για το CBC, ανέπτυξα μια εργασιακή σχέση με τον Gould η οποία συνδύαζε φιλικά πειράγματα με έναν προσηλυτιστικό ζήλο όσον αφορά τη μουσική εκπαίδευση: Θυμάμαι μια καθηλωτική βραδιά Σένμπεργκ με την Ωδή στον Ναπολέοντα, τον κύκλο τραγουδιών Hanging Gardens και τη Σουίτα για πιάνο.
Αργότερα, στη δεκαετία του 1960, όταν έκανα την παραγωγή και την παρουσίαση του Conversations with Glenn Gould (Συνομιλίες με τον Γκλεν Γκουλντ), ένα από τα τέσσερα προγράμματα ήταν αφιερωμένο στον Σένμπεργκ, ενώ τα άλλα αφορούσαν τον αγαπημένο του Μπαχ, τον λόγο για τον οποίο προτιμούσε την Πετούλα Κλαρκ από τον Μότσαρτ και αυτό που περιέγραφε ως “προβλέψιμη απρόβλεπτη συμπεριφορά” του Ρίχαρντ Στράους.
Οι ιδιορρυθμίες του Glenn Gould προκαλούσαν τους δημοσιογράφους. Όπου πήγαινε, έπαιρνε μαζί του τη δική του πτυσσόμενη καρέκλα, που είχε φτιάξει γι’ αυτόν ο πατέρας του. Ήταν μόλις ένα μέτρο από το έδαφος και τον άφηνε με τη μύτη του στο ίδιο επίπεδο με το πληκτρολόγιο. Εσκυβε πάνω από τις νότες σαν λεοπάρδαλη που περιμένει να ορμήσει και όταν το ένα χέρι δεν έπαιζε, το χρησιμοποιούσε για να διευθύνει τον εαυτό του. Μερικές φορές… βογκούσε ή γκρίνιαζε- πιο συχνά τραγουδούσε καθώς έπαιζε, πράγμα που ήταν ενοχλητικό για πολλούς και εφιάλτης για τους μηχανικούς ηχογραφήσεων που δεν ήθελαν τίποτα άλλο παρά τις νότες. Το έβρισκα συμπαθητικό – ήταν σαν να είχε ανακαλύψει μια άρια για την οποία το πληκτρολόγιο χρησίμευε ως συνοδεία.
Μακριά από το πιάνο η ιδιορρυθμία του συνεχίστηκε: φορούσε δύο πουλόβερ τις πιο ζεστές μέρες, ένα μακρύ παλτό, γάντια, ένα κασκόλ και ένα πλατύ καπέλο. Ο Leonard Bernstein, με τον οποίο ο Gould έδωσε πολλές συναυλίες τη δεκαετία του 1950, μου είπε πως η γυναίκα του με ρώτησε αν το κάλυμμα του κεφαλιού είχε κάποια θρησκευτική σημασία, αφού ο Gould έδειχνε τόσο απρόθυμος να το βγάλει – ακόμη και σε εσωτερικούς χώρους.
Ήταν αποφασισμένος να μην θέσει σε κίνδυνο τα χέρια του: είχε προβλήματα κυκλοφορίας από την παιδική του ηλικία και δεν ήταν ο μόνος πιανίστας που έχει περάσει μισή ώρα πριν από μια συναυλία με τα χέρια βουτηγμένα σε ζεστό νερό. Η υποχονδρία του Gould έγινε τόσο θρύλος όσο και το πραγματικό του παίξιμο – τον θυμάμαι στο Βανκούβερ να επιδεικνύει το κουτί με τα φάρμακά του, το οποίο υπέθεσα ότι ήταν μια θήκη εγγράφων για τη μουσική του, αλλά αντίθετα περιείχε ράφια με πολύχρωμα μπουκαλάκια και φιαλίδια, έναν παράδεισο για τα χάπια…
Πότε και πού γεννήθηκε ο Glenn Gould;
Στη γενέτειρά του, το Τορόντο, όπου γεννήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 1932, έπαιζε δημόσια από την ηλικία των 12 ετών, ενώ έκανε το ντεμπούτο του με ορχήστρα δύο χρόνια αργότερα με το Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 4 του Μπετόβεν. Έδινε επίσης ρεσιτάλ στο εκκλησιαστικό όργανο και έπαιξε για λίγο σε εκκλησιαστικό εκκλησίασμα, αλλά απολύθηκε επειδή έχασε τη θέση του κατά τη διάρκεια των ύμνων.
Πότε έγινε διάσημος;
Ήταν 23 ετών όταν εμφανίστηκε στη διεθνή σκηνή με την ηχογράφηση που έγινε το σήμα κατατεθέν του, τις Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ. Οι κριτικοί τον χαιρέτισαν ως σούπερ σταρ: να ένας πιανίστας που θα ανταποκρινόταν στην πρόκληση του Μπαχ, ένας πιανίστας με φανταστική επιδεξιότητα στα δάχτυλα που επιτρέπει τα πιο ελαφριά στακάτα και τους πολύ γρήγορους ρυθμούς, ένα εξαιρετικό εύρος δυναμικής έντασης, μια διανοητική αντίληψη που εξασφάλιζε ξεχωριστή ζωή σε κάθε μέρος των πλεγμάτων του Μπαχ και πάνω απ’ όλα μια ορμή προς τα εμπρός, ένα ρυθμικό άνοιγμα στο βήμα που ήταν απόλυτα συναρπαστικό.
Με την πάροδο των χρόνων ο Gould έμελλε να αξιοποιήσει την εξαιρετική τεχνική του σε όλα τα μεγάλα έργα του Μπαχ για πλήκτρα, τις παρτίτες, τις σουίτες, ακόμη και την πολύ αφηρημένη Τέχνη της Φούγκας.
Η ηχογράφηση του Γκόλντμπεργκ ήταν τόσο εντυπωσιακή, τόσο επιδραστική στους μουσικούς κύκλους, ώστε σύντομα έλαβε προσκλήσεις από το Τελ Αβίβ, τη Μόσχα και το Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ. Όταν ο Κάραγιαν τον κάλεσε να παίξει Μπαχ με τη Φιλαρμονική του Βερολίνου, ο βετεράνος κριτικός Stuckenschmidt χαρακτήρισε το παίξιμό του ως το καλύτερο μετά τον Busoni: “ένα θαύμα, μια ασύγκριτη απόλαυση… η τεχνική του ικανότητα αγγίζει τα όρια του μυθικού- ένας τέτοιος συνδυασμός ευχέρειας και στα δύο χέρια, δυναμικής ευελιξίας και εύρους χρωμάτων”.
Γιατί σταμάτησε να δίνει δημόσιες συναυλίες;
Στο Λονδίνο έκανε μια σειρά κοντσέρτων Μπετόβεν με τον Joseph Krips και την LSO. Επισκέφθηκε τη Στοκχόλμη και τη Βιέννη και εμφανιζόταν κάθε σεζόν με τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης υπό τον Λέοναρντ Μπερνστάιν- τα πήγαιναν περίφημα μέχρι το 1962, όταν υπήρξε μια δημόσια διαφωνία σχετικά με το τέμπο που είχε επιλέξει ο Gould για το εναρκτήριο μέρος του Κοντσέρτου για πιάνο αρ. 1 του Μπραμς.
Μια ενοχλητικά αστεία κριτική των New York Times από τον Harold Schonberg ανέφερε ότι ο Gould ίσως δεν είχε την τεχνική για να παίξει το Κοντσέρτο πιο γρήγορα. Ο σάλος που προκλήθηκε σκλήρυνε την από καιρό κρατούσα απόφαση του Gould να εγκαταλείψει την πλατφόρμα. Ετυχε να είμαι ο πρώτος που το πληροφορήθηκε: μου έγραψε στο Λονδίνο λίγες ημέρες αργότερα με την είδηση ότι “όταν τελειώσει η επόμενη σεζόν δεν θα δώσω άλλες δημόσιες συναυλίες”.
Είχε πει κάτι παρόμοιο από τα 18 του χρόνια, προσθέτοντας όμως: “αλλά αυτή τη φορά το εννοώ πραγματικά”.
Ο Μπραμς ήταν το μεγαλύτερο ορχηστρικό του έργο. Το ρεπερτόριο των κοντσέρτων του ήταν εξαιρετικά μικρό: Μπαχ, συμπεριλαμβανομένου του Βρανδεμβούργου αρ. 5, του Μότσαρτ σε ντο ελάσσονα και των πέντε κοντσέρτων του Μπετόβεν- έδωσε επίσης εκτελέσεις του κοντσέρτου του Σένμπεργκ και του Μπούρλες του Στράους.
Πότε σταμάτησε να παίζει δημοσίως;
Ο Gould σταμάτησε να παίζει δημοσίως το 1964, αλλά συνέχισε να κάνει δίσκους μέχρι το θάνατό του, 18 χρόνια αργότερα: η ηχογράφηση ήταν κεντρικό στοιχείο της ύπαρξής του. Η εταιρεία CBS με έδρα τη Νέα Υόρκη (που στη συνέχεια πέρασε στη Sony) γνώριζε από την αρχή ότι είχε έναν καλλιτέχνη με τις μεγαλύτερες πωλήσεις στα βιβλία της και του έδωσε ελεύθερο ρεπερτόριο.
Πότε πέθανε ο Glen Gould;
Έχοντας απομακρυνθεί από τον πιανίστα, σοκαρίστηκα όταν τον Οκτώβριο του 1982, λίγες μέρες μετά τα 50α γενέθλιά του, ανακοινώθηκε ο θάνατός του στο Τορόντο.
Έμαθα ότι η υγεία του ήταν κακή εδώ και αρκετό καιρό. Η ξαδέλφη του Jessie είπε ότι πήρε την κατηφόρα με μεγάλη ταχύτητα. ‘Τα μαλλιά του είχαν αραιώσει, ήταν σκυφτός… είχε αγορίστικη όψη και τώρα ήταν γέρος’. Οι σημειώσεις που έγραφε στον εαυτό του σε ένα μπλοκ τα τελευταία χρόνια της ζωής του δίνουν μια εξαιρετική εικόνα των αμέτρητων παθήσεων από τις οποίες πίστευε ότι έπασχε- απαριθμεί ένα πλήθος συνταγογραφούμενων φαρμάκων που χρησιμοποιούσε για την αντιμετώπιση αυτών των ασθενειών – περισσότερα από 20 διαφορετικά είδη, από το προβλέψιμο βάλιουμ μέχρι ονόματα όπως αλλοπουρινόλη και υδροχλωροθειαζίδη.
Προφανώς επισκεπτόταν τέσσερις διαφορετικούς γιατρούς και τους έστρεφε τον ένα εναντίον του άλλου αδιαφορώντας για τις πιθανές παρενέργειες. Σχεδόν εντελώς παράλυτος από δύο εγκεφαλικά επεισόδια μέσα σε δύο ημέρες, ο Gould έπεσε σε κώμα και τέθηκε σε σύστημα υποστήριξης, αλλά μέσα σε λίγες ημέρες”, ανέφερε η νεκρολογία στην καναδική εφημερίδα Churchman, “η οικογένειά του πήρε την αγωνιώδη απόφαση να κλείσει τα μηχανήματα στήριξης.
