Επισκεπτόμαστε την άγνωστη Χρύσω στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού Ευρυτανίας.
Τα μόνα παραδοσιακά κτήρια που έχουν διασωθεί στο χωριό είναι μονάχα των τριών εκκλησιών του. Της Παναγίας στο λόφο Πυργάκι με το θαυμάσια λεπτοδουλεμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο που χρονολογείται στο 1732, των Τριών Ταξιαρχών και της Αγίας Παρασκευής.
Πέραν όμως των εκκλησιών, οι υπέροχες επτά παλιές πετρόκτιστες βρύσες της Χρύσως που χρονολογούνται από την εποχή του Μυστρά, όπως και οι μεταγενέστερες “Σκεπαστές βρύσες” του 1900 λίγο έξω από το κέντρο του χωριού, μπορούν να προκαλέσουν στον επισκέπτη εικόνες γεμάτες φαντασία, ταξιδεύοντάς τον με τον τρόπο τους βαθιά στο παρελθόν του χωριού.
Το χωριό λέγεται πως πήρε το όνομά του από μια φράση που συνήθιζε να ακούγεται στο παρελθόν από τους ντόπιους…
Πάμε στη Χρύσω
Σύμφωνα λοιπόν με την παράδοση, κάποτε, στην πιο παλιά εκκλησία του χωριού, στους Άγιους Ταξιάρχες, μόνασε μία γυναίκα πρακτική γιατρός που παρασκεύαζε ιάματα με θεραπευτικά βότανα. Το όνομα της γυναίκας αυτής ήταν Χρύσω. Η φράση λοιπόν «πάμε στη Χρύσω», στάθηκε καταλυτική για το χωριό από όλους αυτούς τους ανθρώπους που συχνά επισκέπτονταν την γυναίκα για τις ιατρικές υπηρεσίες της…
Η ίδρυση του χωριού ανάγεται στον 8ο μ. Χ. αιώνα, βάση διαφόρων κτισμάτων γοτθικού ρυθμού αλλά και κειμηλίων ιερών ναών που έχουν βρεθεί, ενώ σημαντική στάθηκε η συμβολή της, τόσο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας όσο και μεταγενέστερα, κατά την Ιταλο-Γερμανική κατοχή αλλά και τον εμφύλιο.
Ένα πολύ σημαντικό μνημείο μάλιστα που κτίστηκε κατά την προεπαναστατική περίοδο και που δυστυχώς δε διασώζεται, παρά μόνο ελάχιστα εναπομείναντα τμήματά του, ήταν ο ιστορικός τάφος του Βεληγκέκα ο οποίος σώζονταν όμως σε άριστη κατάσταση μέχρι το 1930…