Το “Τείχος της ντροπής”, μια επέτειος και η εικόνα μετά την πτώση του
Σήμερα είναι η επέτειος της ανέγερσης του Τείχους του Βερολίνου. Σύμβολο της διαίρεσης της Ευρώπης, το Τείχος οικοδομείται τον Αύγουστο του 1961 από τη ΛΔΓ για να ανακόψει τη δημογραφική αιμορραγία και τη φυγή των κατοίκων του Ανατολικού Βερολίνου στη Δύση. Το «Τείχος της ντροπής», όπως το ονόμασαν τότε στον δυτικό κόσμο, θα αποκόψει τελείως τα δύο κομμάτια της πόλης.
Με αφορμή την ανέγερση του Τείχους επιλέγω, στιγμιαία αισιοδοξώντας, να παραθέσω παλιότερο άρθρο μου για την εικόνα του κόσμου λίγο μετά την Πτώση του. Μπορεί να έχει μια κάποια σημασία, όχι ως προς την αισιοδοξία, αλλά ως προς την εικόνα ενός ιστορικού και διαδραστικού γεγονότος.
Ακούω φίλους να λένε ότι τα χρόνια που πέρασαν από την Πτώση του Τείχους του Βερολίνου δεν είναι παρά μια κουκκίδα στην κλίμακα της ευρωπαϊκής ηπείρου και στη χιλιετή ιστορία της κι εμείς, ασήμαντα αιωρούμενα σωματίδια. Μπορεί να ‘χουν δίκιο, αλλά δύσκολα θα το έβλεπα έτσι. Θα σήμαινε ξεγύμνωμα και άρνηση του συναισθηματισμού ή της εικόνας που έχω για τον περιβάλλοντα χώρο. Θα σήμαινε ότι πορεύομαι στο πουθενά, μακριά από τους κώδικες της ανθρωπότητας και χωρίς ενδιαφέρον για τις γενιές που θα ‘ρθουν. Ποιος από μας είναι ο ομφαλός της γης; Ας παραδεχθούμε όμως ότι στις 9 Νοεμβρίου, δίπλα στα απομεινάρια του Τείχους του Βερολίνου θα γιορταστούν και ενδεχομένως θα κριθούν τα πεπραγμένα μιας 30ετίας που σημαίνουν πολλά για την ιστορία της Ευρώπης και του καθενός προσωπικά. Μόνο που δεν θα ‘ναι ανάμεσά τους ο διάσημος Ρώσος μουσικός Μστισλάβ Ροστροπόβιτς που το 1989 ερμήνευσε τη Σουίτα για βιολοντσέλο του Μπαχ μπροστά στο Τείχος.
Αυτός ο μεταβαλλόμενος κόσμος, πράγματι, μας αφορά. Τόσα πολλά χρόνια μετά, τα πάντα τελούν υπό αναδιαμόρφωση. Οι μεγάλες δυνάμεις αναζήτησαν νέες συμμαχίες, οι γνωστές φιλοσοφικές ιδέες που συνέτειναν στη δημιουργία των αξιών μας και που πάνω τους ο διαχρονικός νομοθέτης δούλεψε σκληρά, αμφισβητήθηκαν. Απεχθείς συμπεριφορές -παροπλισμένες τα μεταπολεμικά χρόνια- επανήλθαν σκληρότερες…
Μετά το 1989, ο σφυγμός του κόσμου επιταχύνθηκε και οι αλλαγές που έγιναν, μόνον συγκλονιστικές μπορούν να χαρακτηριστούν. Υπήρξαν όμως και τα πραγματικά γεγονότα. Οι περισσότεροι συγκρατήσαμε στη μνήμη τις απίστευτες ασκήσεις ελευθερίας που γίνονταν για μέρες πάνω στην Πύλη του Βραδεμβούργου. Ποιος δεν είχε συγκινηθεί; Ποιος δεν είχε δακρύσει μπροστά στο πάθος των νέων από το ανατολικό Βερολίνο που σκαρφαλωμένοι στην Πύλη και στο Τείχος αντίκριζαν για πρώτη φορά τη γη της ευημερίας και της προοπτικής;
Τότε, η πίστη ότι ο κομμουνισμός έμελλε να ενταφιαστεί από στιγμή σε στιγμή στο τεράστιο ανατολικό κενοτάφιο ήταν κοινή πεποίθηση και οι κρεμλινολόγοι σε ΗΠΑ και Ευρώπη (όπως τότε η Κοντολίσα Ράις) επαίρονταν για την κατάρρευση ενός συστήματος που δίχασε όσο κανένα άλλο τον σύγχρονο κόσμο. Οι πανηγυρισμοί και τα ωσαννά όμως έκαναν τον κύκλο τους. ‘Αλλωστε, τι είναι αυτό που κρατάει πολύ στις ιλιγγιώδεις εποχές μας, πολλώ δε μάλλον οι επευφημίες. Η Αλ Κάιντα, η ανατροπή της λογικής των διεθνών σχέσεων, η έλευση της παγκοσμιοποίησης, η ανάδυση των νέων μεγάλων δυνάμεων, το μετέωρο ευρωπαϊκό βήμα, η πικρία των πρώην Ανατολικογερμανών, οι άθλιοι πόλεμοι, η αγωνία για το περιβάλλον και σήμερα η οικονομική κρίση αποτελούν εγγενή στοιχεία της ταχύτητας με την οποία κινούμεθα προς τα εμπρός. Κι ενώ υπό διαφορετικές συνθήκες, τούτος ο κόσμος θα ‘πρεπε να απολαμβάνει την πρόοδο επιστήμης και τεχνολογίας και να χαίρεται γιατί ζει όπως παλιότερα ζούσαν οι λίγοι, μέρα τη μέρα περιχαρακώνεται πίσω από τα νέα τείχη που μπορεί να’ ναι εργασιακά, ατομικά, κοινωνικά. ‘Αδειες ψυχές, φοβισμένοι πολίτες στο όνομα μιας ασφαλέστερης ζωής. Η ιστορία παραμένει πεδίο μάχης λαμπρό.
Αυτούς τους μήνες, ο κόσμος της τέχνης στη Γερμανία θυμάται τις πέντε γυναίκες που το βράδυ της 4ης Δεκεμβρίου του 1989 κτύπησαν την πόρτα της Στάζι στην Ερφούρτη. Ηταν η πρώτη εισβολή πολιτών στα γραφεία της μυστικής αστυνομίας της Ανατολικής Γερμανίας. Μόλις έγινε γνωστή η πράξη τους, πολλοί ξεθάρρεψαν και πραγματοποίησαν παρόμοιες εισβολές σε κρατικά στέκια άλλων πόλεων της ανατολικής Γερμανίας, οδηγώντας το κομμουνιστικό καθεστώς στην έξοδο και σώζοντας εκατομμύρια ενοχοποιητικά έγγραφα, τα αρχεία της Στάζι. Επικεφαλής των γυναικών ήταν η Γκαμπριέλε Στέτζερ -Gabriele Stötzer –
η οποία παρέμεινε στη φυλακή για ένα χρόνο. ‘Οπως έγραψαν οι Financial Times, η Gabriele Stötzer μετά την αποφυλάκισή της ίδρυσε μαζί με άλλες γυναίκες την καλλιτεχνική ομάδα Exterra XX. Οργάνωναν επιδείξεις μόδας, γύριζαν ταινίες και παρουσίαζαν χάπενινγκ, χρησιμοποιώντας για κοστούμια ακόμη και κεραίες τηλεοράσεων! Οι δρόμοι των γυναικών αυτών μετά την πτώση του Τείχους χώρισαν. Ξανασυναντήθηκαν πρόσφατα για να αντιπαραβάλουν τις εμπειρίες τους. Αν μπορούσα να ακούσω τους κτύπους της καρδιάς τους!
ΡΙΤΣΑ ΜΑΣΟΥΡΑ
