ΤΑ ΛΑΪΚΑ: Παιχνίδια και αιγινήτικα κανάτια στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο της Αίγινας
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο του Δήμου Αίγινας
Επιμέλεια: Ίρις Κρητικού & Μαίρη Βέργου
Εγκαίνια: Τρίτη 29 Αυγούστου 2023 στις 20.00
Διοργάνωση: ΚΕΔΑ ΑΙΓΙΝΑΣ & FISTIKI FESΤ / Συντονισμός για την ΚΕΔΑ και τον Δήμο Αίγινας: Μαριλένα Γιαννούλη
Η έκθεση εντάσσεται στο επίσημο πρόγραμμα του 14ου Aegina Fistiki Fest.
Διάρκεια έκθεσης: 29 Αυγούστου – 24 Σεπτεμβρίου 2023
«Προσπαθούσα να διαφυλάξω και να περιποιηθώ τα αντικείμενα που έπεφταν στα χέρια μου. Είχα μια έμφυτη αγάπη και σεβασμό και για τα πιο ασήμαντα όντα….»
Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας
Η έκθεση «ΤΑ ΛΑΪΚΑ: Παιχνίδια και αιγινήτικα κανάτια», εγκαινιάζεται την Τρίτη 29 Αυγούστου 2023 σε επιμέλεια της αρχαιολόγου, ιστορικού τέχνης Ίριδος Κρητικού και της αρχιτέκτονος, υπεύθυνης του Μουσείου Μπενάκη Παιχνιδιών Μαίρης Βέργου στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο της Αίγινας, στο πλαίσιο της εκθεσιακής διοργάνωσης της Κοινωφελούς Επιχείρησης Δήμου Αίγινας και του 14ου FISTIKI FEST.
Αφετηρία της έκθεσης είναι το σχέδιο Λαϊκά παιχνίδια, 1935, με μελάνι, κάρβουνο και άσπρο παστέλ σε χαρτί, του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα που ανήκει στη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη/Πινακοθήκη Γκίκα.
Το κύριο ιστορικό σώμα της έκθεσης βασίζεται σε αντικείμενα από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη Παιχνιδιών, επιλεγμένα σε συνομιλία με το έργο του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα από όπου πηγάζει και η ιδέα της έκθεσης στην Αίγινα, ενώ διακεκριμένοι εικαστικοί συνομιλούν με το συναρπαστικό αυτό μικροσκοπικό σύμπαν μέσω των έργων τους.
Είκοσι δύο μικροπαίχνιδα κατασκευασμένα από ευτελή υλικά -πηλό, τσίγκο, ύφασμα, χαρτί, γεμάτα χρώματα και φαντασία από τις δεκαετίες του 1930, του 1940 και του 1950 από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη Παιχνιδιών, μαζί λίγα ακόμη παιχνίδια και αιγινήτικα κανάτια από ιδιωτικές συλλογές, πλαισιώνονται από εξαιρετικά παλαιότερα ή φιλοτεχνημένα για την έκθεση εικαστικά έργα, σε έναν οπτικό διάλογο που συμπληρώνει τον ιστορικό πυρήνα της έκθεσης.
Με αρχική αφετηρία το γοητευτικό εικονοποιητικό σύμπαν που απορρέει από το έργο του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα «Λαϊκά παιχνίδια» (Σχέδιο με μελάνι, κάρβουνο και άσπρο παστέλ σε χαρτί, 1935, Μουσείο Μπενάκη – σύνθεση που αποτυπώνεται σε έξοχη έγχρωμη παραλλαγή του 1937 και σε έργο που ανήκει στην Εθνική Πινακοθήκη), όπου ένα παιδικό αριθμητήριο, μια ξύλινη κιθάρα, ένα πλουμισμένο με άνθη αιγινήτικο κανάτι, μια μάσκα από χαρτόνι, ένας ακροβάτης και άλλα ευτελή αθύρματα συνθέτουν έναν μαγικό πάγκο αναπόλησης και με την επιθυμία να συναρμολογηθεί έναν συναρπαστικό μικρόκοσμο μνήμης και παρελθούσης παιδικής ηλικίας, σχεδιάστηκε από τις επιμελήτριες μια διαδραστική εικαστική εγκατάσταση που παρουσιάζεται στον εκθεσιακό χώρο του Λαογραφικού και Ιστορικού Μουσείου της Αίγινας, ως κεντρική εκθεσιακή εκδήλωση του 14ου Fistiki Fest.
Το εκθεσιακό αφήγημα, αντλώντας την έμπνευσή του από το έργο του Γκίκα, διατηρεί μια αυτοτελή εμβέλεια καθώς αποτελεί γενικότερα αποτελεί φόρο τιμής στα παλαιά συλλεκτικά πλέον χειροποίητα λαϊκά παιχνίδια των πάγκων και των πανηγυριών, από όπου δεν έλειπαν τα αιγινήτικα ζωγραφιστά κανάτια και οι πήλινες-σφυρίχτρες πουλάκια με τη γλυκιά λαλιά (λαλίτσες). Φτιαγμένα από ευτελή υλικά όπως χαρτί, ύφασμα και πηλό, ξύλο και τσίγκο, τα λαϊκά παιχνίδια μάγεψαν πολλές γενιές παιδιών κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, τόσο ακουμπισμένα στους πάγκους της οδού Αιόλου –όπως αυτά που ξυπνούν τις αναμνήσεις και πυροδοτούν τις γλαφυρές περιγραφές του ζωγράφου, όσο και ως αντικείμενα πόθου σε πανηγύρια, ανοιχτές αγορές και μικρομάγαζα στην ελληνική επαρχία. Στην Αίγινα, στην οδό Αφαίας, τέτοια μικρομάγαζα με ετερόκλητα μαγικά αντικείμενα πώλησης στις σκονισμένες βιτρίνες, υπήρχαν μέχρι πρόσφατα.
Πήλινα φτερωτά πουλιά και φιδάκια, τσίγκινα ζώα και κουδουνίστρες, σβούρες, κιθάρες, φλογέρες, ντέφια, μπάλες και βόλοι, φιγούρες σκιών, χαρτονένιες μάσκες ή κότσια, μετατρέπονται σε πολύτιμα θραύσματα ενός συναρπαστικού χειροποίητου και χρωματιστού κόσμου. Ενός κόσμου όπου τα ομαδικό παιχνίδι και ο αυτοσχεδιασμός με ευτελή μέσα, αποτελούσαν μια ευτυχή καθημερινότητα δρόμου και γειτονιάς.
Με την επιθυμία να συντεθεί έναν σπονδυλωτό πρωτότυπο εκθεσιακό κόσμο αποτελούμενο από τα φθαρτά συναισθητικά τεκμήρια μιας παρελθούσης ελληνικής παιδικής ηλικίας που σταδιακά χάνονται, σχεδιάστηκε ένα αφήγημα αποτελούμενο από συλλεκτικά αντικείμενα, αρχειακό φωτογραφικό υλικό και επίλεκτα έργα τέχνης. Η γοητεία εξάλλου που τα παραδοσιακά λαϊκά παιχνίδια άσκησαν στον Γκίκα, εξακολουθεί να αποτυπώνεται στο έργο σημαντικών εν ζωή Ελλήνων ζωγράφων που αποτελούν ταυτόχρονα χαλκέντερους συλλέκτες παλαιών ελληνικών παιχνιδιών. Αντικείμενα από ιδιωτικές συλλογές καθώς και σχετικές εικαστικές αναπαραστάσεις και συνθέσεις, εμπλουτίζουν επίσης οργανικά την έκθεση.
Ο Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας γοητεύεται από τα ελληνικά λαϊκά παιχνίδια που βρίσκει στους πάγκους της οδού Αιόλου και συλλέγει κάποια από αυτά. Τα τοποθετεί στο πάτωμα ενός μαγαζιού, τα φωτογραφίζει και επιζωγραφίζει τη φωτογραφία. Σε αυτή τη σύνθεση βασίστηκε το σχέδιο του 1935 Λαϊκά παιχνίδια.
Ο αρχιτέκτονας και στενός του φίλος Δημήτρης Πικιώνης στο πρώτο τεύχος του περιοδικού «το Τρίτο Μάτι» το 1935, γράφει για τα παιχνίδια της οδού Αιόλου: «στα περιφρονημένα τούτα παιχνιδάκια, που έχουν τις αρετές της γνήσιας τέχνης, μια ιδιαίτερη πνευματικότητα αναδίνεται από την αισθητική του σχήματος και του χρώματος, από τη γνήσια ηθογραφική ή σατιρική τους διάθεση, από τον έξυπνο μηχανισμό τους που θέλγει όχι μόνο το πνεύμα του παιδιού, μα και του καλλιτέχνη και επεξηγεί στην υποσημείωση: «οδός Αιόλου» είναι συμβολικός όρος, σημαίνει όλες εκείνες τις περιοχές, όπου το αίσθημα της λαϊκής παράδοσης έρχεται σε δημιουργική αντίθεση προς σύγχρονους όρους της ζωής, αντίθεση από την οποία γεννιούνται νέες, γνήσιες, λαϊκές μορφές.
Τα παιχνίδια που παρουσιάζονται στην έκθεση από τη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη Παιχνιδιών είναι ένα μικρό δείγμα των παιχνιδιών που σημάδεψαν μια ολόκληρη εποχή. Ένα πήλινο πουλάκι, το γαϊδουράκι-νερουλάς με τα λιλιπούτεια αιγινήτικα κανάτια, ένα μικρό χειροποίητο υφασμάτινο γιο-γιό, οι τσίγκινες και οι πήλινες νεροσφυρίχτρες, η τσίγκινη συρόμενη πασχαλίτσα είναι κάποια από τα παιχνίδια που έδιναν χαρά στα παιδιά που τα έπαιρναν στα χέρια τους ως δώρο κυρίως τις γιορτές σε μια εποχή που τα παιχνίδια ήταν δυσεύρετα για τις λαϊκές τάξεις. Πολλά από αυτά τα παιχνίδια ήταν αυτοσχέδια και τα κατασκεύαζαν τα ίδια τα παιδιά. Αυτά τα παιχνίδια γοήτευσαν και τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα. Μαζί με την ξεχωριστή αισθητική του και το ενδιαφέρον του για κάθε τι, τον οδήγησαν στη μαγεία της ζωγραφικής.
Στην έκθεση συμμετέχουν:
Γιάννης Αδαμάκης, Χριστίνα Αθανασούλα-Μαντζαβίνου, Δημήτρης Αμελαδιώτης, Νεκτάριος Αποσπόρης, Μάριος Βουτσινάς, Τιμόθεος Γεωργίου, Μαρία Γέρουλα, Κατερίνα Γιάννακα, Χριστίνα Δουζένη, Ιάσων Καραΐνδρος, Καλλιόπη Κοπανίτσα, Νάσος Κόκκινος, Τάσος Λιακόπουλος, Μαρία Λιναρδάκη, Τάσος Μαντζαβίνος, Λυδία Μαργαρώνη, Παναγιώτης Μαρίνης, Μηνάς Μαυρικάκης, Χριστίνα Μόραλη, Μάνος Μπατζόλης, Ρούλη Μπούα, Βασιλική Πανταζή, Βαγγέλης Πολύζος, Ράνια Ράγκου, Μιχάλης Σακαλής, Παναγιώτης Σαχτούρης, Νίκος Σκλαβενίτης, Μαρίνα Στελλάτου, Νίκος Στεφάνου, Μαρία Τοξαβίδη, Νίκος Τριανταφύλλου, Κυριακή Χριστακοπούλου.
Παράλληλες δράσεις όπως ξεναγήσεις και εκπαιδευτικά εργαστήρια κατασκευής χειροποίητου παιχνιδιού για ενήλικες και παιδιά, πλαισιώνουν επίσης την έκθεση.
