Immanuel Kant. Περί του πρώτου θεμέλιου λόγου της διάκρισης των διευθύνσεων στον χώρο
Εισαγωγή – Μετάφραση– Σχόλια: Στέλιος Γκαδρής
Από τις εκδόσεις ΡΟΕΣ και στη σειρά «Φιλοσοφική Βιβλιοθήκη» κυκλοφόρησε το έργο του Ιμμάνουελ Καντ με τίτλο Περί του πρώτου θεμέλιου λόγου της διάκρισης των διευθύνσεων στον χώρο, σε μετάφραση –και με εισαγωγή και σχόλια– του Στέλιου Γκαδρή.
Η σύντομη μεν, όμως σημαντική παρά ταύτα πραγματεία του Καντ με τον τίτλο Περί του πρώτου θεμέλιου λόγου της διάκρισης των διευθύνσεων στον χώρο συντάχθηκε και δημοσιεύθηκε το 1768, δύο δηλαδή μόλις χρόνια προτού ξεκινήσει η μακρά περίοδος σιωπής και βαθιάς περισυλλογής κατά την οποία ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος συνέλαβε και εκπόνησε την Κριτική του καθαρού Λόγου, το μνημειώδες εκείνο έργο-τομή για τη φιλοσοφία των Νεοτέρων Χρόνων. Πρόκειται συνεπώς για ένα από τα τελευταία «προκριτικά» συγγράμματα κι ένα από εκείνα στα οποία αρχίζει να διαφαίνεται ο φιλοσοφικός προβληματισμός που οδήγησε εν τέλει στην «κριτική» φιλοσοφία.
Ο Καντ αντιπαρατίθεται εδώ με τις περί χώρου θεωρίες αφενός του Νεύτωνα και αφετέρου του Λάιμπνιτς. Το ερώτημα που θέτει και διερευνά είναι κατ’ ουσίαν το ερώτημα τι είναι ο χώρος. Απορρίπτει τις θέσεις τόσο του Νεύτωνα, σύμφωνα με τον οποίον ο χώρος είναι οντότητα πραγματική και αυθυπόστατη, ανεξάρτητη από τα πράγματα που εμπεριέχει, χώρος δηλαδή «απόλυτος», όσο και του Λάιμπνιτς, ο οποίος υποστηρίζει ότι ο χώρος είναι κάτι το φαινομενικό και αφηρημένο, συγκεκριμένα η συσχέτιση των πραγμάτων ειλημμένη καθ’ αυτήν, χώρος δηλαδή «σχετικός». Ο ίδιος ο Καντ εκλαμβάνει εδώ τον χώρο ως προϋπόθεση για την παράσταση των πραγμάτων, δεν τον θεωρεί ωστόσο ακόμη a priori παράσταση και όρο της δυνατότητας της εμπειρίας και των αντικειμένων της.
Η σύντομη αυτή πραγματεία για τον χώρο συνιστά πολύτιμο τεκμήριο για την εξέλιξη του καντιανού στοχασμού και τη γένεση της «κριτικής» σκέψης. Ο φιλόσοφος βρίσκεται εδώ ήδη, τρόπον τινά, στα μισά της διαδρομής που καταλήγει στην υπερβατολογική του φιλοσοφία, για τη διαμόρφωση της οποίας το ερώτημα περί του χώρου υπήρξε τεκμηριωμένα κεντρικότατης σημασίας.
