Πέντε τρόποι για να είστε ήρεμοι – και γιατί έχει αυτό σημασία
Το να είσαι ήρεμος σημαίνει παθητικότητα και μούδιασμα ή είναι μια υπερδύναμη που μας κάνει δυνατούς; Η Lindsay Baker διερευνά τις ιδέες πίσω από την ηρεμία και τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να την επιτύχουμε.
Είναι η ηρεμία μια παθητική κατάσταση ύπαρξης, που περιλαμβάνει το μούδιασμα του εαυτού μας σε ό,τι πραγματικά συμβαίνει; Μήπως σε ορισμένες περιπτώσεις είναι αφύσικη – ακόμη και κοινωνιοπαθητική; Ή μήπως η αίσθηση της ηρεμίας είναι ένα από τα σπουδαιότερα προσόντα που μπορούμε να έχουμε; Ακολουθούν πέντε ιδέες σχετικά με την ηρεμία, από τη φιλοσοφία της γαλήνης μέχρι τη μουσική, την τέχνη και την ποίηση που μπορούν να μας κάνουν να νιώσουμε γαλήνη – και πώς να βρούμε τη “ροή” μας.
Στωική γαλήνη
“Μείνετε ήρεμοι και γαλήνιοι, ανεξάρτητα από ό,τι σας ρίχνει η ζωή”, συμβούλευε ο Ρωμαίος φιλόσοφος Μάρκος Αυρήλιος. Ακούγεται πιο εύκολο να το λες παρά να το κάνεις, θα έλεγε κανείς. Αλλά στην πραγματικότητα, ο στωικός Αυρήλιος είχε ένα ταλέντο στο να κάνει την ηρεμία να φαίνεται εύκολη στην επίτευξη. Ο φιλόσοφος Επίκτητος και άλλοι στωικοί πίστευαν ότι η εύρεση της ηρεμίας είναι απαραίτητη – και υπό τον έλεγχό μας (Πηγή: Alamy)
Το έργο του Αυρήλιου “Διαλογισμοί” είναι, σύμφωνα με τον John Sellars – συγγραφέα και αναγνώστη στο Royal Holloway, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου – αφορά στο να “βάλουμε τις καθημερινές μας έγνοιες και ανησυχίες σε μια ευρύτερη προοπτική”. Ως αυτοκράτορας της Ρώμης, ο Αυρήλιος αντιμετώπιζε τεράστιες πιέσεις, αλλά, όπως σημειώνει ο καθηγητής Sellars στο BBC Culture: “Συχνά υπενθυμίζει στον εαυτό του πόσο σύντομη είναι η ζωή του σε σύγκριση με την απεραντοσύνη του χρόνου και πόσο μικρή είναι σε σύγκριση με ολόκληρο το σύμπαν”.
Σύμφωνα με τη στωική άποψη για τη ζωή του, ο Αυρήλιος υπενθυμίζει επίσης στον εαυτό του συνεχώς ότι “όποια απογοήτευση ή αρνητικά συναισθήματα μπορεί να νιώθει, είναι τελικά προϊόν των δικών του κρίσεων ή ερμηνειών για τις καταστάσεις, και άρα, κατά συνέπεια, πράγματα που μπορεί να ελέγξει”, λέει ο Sellars.
Για να πάρουμε σωστές αποφάσεις χρειαζόμαστε ένα ήρεμο πλαίσιο σκέψης, ώστε να μπορούμε να κάνουμε μια παύση και να σκεφτούμε πριν συμπεριφερθούμε απλώς αντιδραστικά – John Sellars
Αλλά γιατί η έμφαση στην ψυχραιμία; Είναι πραγματικά τόσο σημαντικό να βρούμε την ηρεμία; Στη νοοτροπία των Στωικών, φαίνεται ότι η ηρεμία είναι το παν – είναι η δύναμη. Όπως γράφει ο Αυρήλιος στους Διαλογισμούς: “Όσο πιο κοντά έρχεται ένας άνθρωπος σε ένα ήρεμο μυαλό, τόσο πιο κοντά βρίσκεται στη δύναμη”.
Ο Sellars εξηγεί: “Η ηρεμία είναι απαραίτητη για να ζει κανείς μια καλή, ευτυχισμένη ζωή, θα επέμεναν ο Αυρήλιος και οι συνάδελφοί του Στωικοί. Αυτό συμβαίνει επειδή ένα διαταραγμένο ή ταραγμένο μυαλό δεν πρόκειται να είναι σε θέση να λάβει λογικές, ορθολογικές αποφάσεις. Το άτομο που βρίσκεται στη μέγγενη βίαιων συναισθημάτων, για παράδειγμα, κυριολεκτικά δεν σκέφτεται καθαρά. Έχει κυριευτεί και μπορεί να ενεργήσει παρορμητικά ή βίαια. Για να πάρουμε σωστές αποφάσεις χρειαζόμαστε μια ήρεμη ψυχική κατάσταση, ώστε να μπορούμε να κάνουμε μια παύση και να σκεφτούμε πριν συμπεριφερθούμε απλώς αντιδραστικά”.
Σύμφωνα με τους Στωικούς, πρέπει απλώς να δούμε ότι η ηρεμία είναι υπό τον έλεγχό μας. Ό,τι κι αν συμβαίνει στον κόσμο, “όλα εξαρτώνται από τις δικές μας κρίσεις και ερμηνείες των καταστάσεων και όχι από τις ίδιες τις καταστάσεις”, εξηγεί ο Sellars. Ο Επίκτητος, προσθέτει, ο οποίος αποτέλεσε την κύρια επιρροή του Αυρήλιου, έγραψε: “Όταν είμαστε απογοητευμένοι, θυμωμένοι ή δυστυχισμένοι, ποτέ δεν θεωρούμε κανέναν άλλον υπεύθυνο εκτός από τον εαυτό μας – δηλαδή τις κρίσεις μας”.
Αυτή η βασική στωική ιδέα, λέει ο Sellars, “επηρέασε τους ιδρυτές της σύγχρονης γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας (CBT)”.
Ηλεκτρονική διαφυγή
Από τους υποτιθέμενους καταπραϋντικούς pan pipes μέχρι τους ήχους του περιβάλλοντος του τροπικού δάσους, όλοι μας έχουμε συνηθίσει στην ιδέα του αποθέματος των ηχοτοπίων ως ηρεμιστικό σκηνικό. Αλλά φυσικά οι ήχοι που ο καθένας από εμάς βρίσκει ξεκούραστους είναι εξ ορισμού κάτι προσωπικό, και δεν υπάρχει ένα ενιαίο soundtrack που θα προάγει την ηρεμία για όλους.
Ακριβώς όπως οι Στωικοί τόνιζαν την προοπτική και το πόσο μικρός είναι ο καθένας μας σε σύγκριση με το σύνολο του σύμπαντος, ο καλλιτέχνης της ηλεκτρονικής μουσικής George FitzGerald αναζήτησε έμπνευση από το σύμπαν και τα αστέρια για το άλμπουμ του Stellar Drifting του 2022. Ο μουσικός δήλωσε στο MusicTech: “Για μένα, [το διάστημα] αντιπροσώπευε το πιο μακρινό σημείο – το πιο μεγαλειώδες όραμα της ανθρωπότητας”. Ο FitzGerald πέρασε χρόνο στο Νέο Μεξικό οδηγώντας στην έρημο και παρατηρώντας τα αστέρια. “Το διάστημα σε βγάζει έξω από τον εαυτό σου. Σου υπενθυμίζει ότι είμαστε μικροί και ασήμαντοι”.
Ο μουσικός πήρε εικόνες του σύμπαντος που συνέλεξε η Nasa και, τροφοδοτώντας τις σε νέα προγράμματα λογισμικού, τις μετέτρεψε σε ήχους, τους οποίους στη συνέχεια ανέπτυξε στα 10 κομμάτια του άλμπουμ. Χρησιμοποίησε επίσης ηχογραφήσεις από ανιχνευτές που κινούνταν γύρω από το ηλιακό σύστημα.
Η ηλεκτρονική, η garage και η house μουσική αποτελούν εδώ και δεκαετίες μια μορφή απόδρασης, που αναπτύχθηκε αρχικά στα ενδιαφέροντα περιθώρια της κοινωνίας και ένωσε ετερόκλητες ομάδες. Και σύμφωνα με τον FitzGerald, τα αστέρια στον ουρανό είναι μια απόδραση, που μας συνδέει όλους. Πιθανότατα το πιο ηρεμιστικό κομμάτι του άλμπουμ είναι το Setting Sun, για να το απολαύσετε όχι απαραίτητα σε μια πολυσύχναστη πίστα, αλλά μάλλον ξαπλωμένοι σε έναν καναπέ ή όρθιοι σε μια πλαγιά, αναλογιζόμενοι την απεραντοσύνη του σύμπαντος – και τη δική μας ασημαντότητα.
Τέχνη της ηρεμίας
Ομοίως και στην εικαστική τέχνη, η γαλήνια, διαλογιστική εμπειρία του ενός θεατή είναι το έντονο ψυχόδραμα του άλλου. Το New Yorker περιγράφει το έργο της Σουηδέζας καλλιτέχνιδας Hilma af Kilmt ως “φοβερά εσωτεριστικό” και απηχεί μια “ανήσυχα ερευνητική διάθεση στον σημερινό πολιτισμό”. Για άλλους θεατές, αριστουργήματα όπως το The Ten Largest, Group lV, No. 3 Youth 1907 είναι κατ’ εξοχήν ειρηνικά μέσα στην αινιγματική απόκοσμό τους.
Η Hilma Af Klint, Σουηδή μυστικίστρια και ζωγράφος, ανέπτυξε το δικό της λεξικό σχημάτων σε χρώματα παστέλ αρκετά χρόνια πριν από άλλους γνωστούς αφηρημένους καλλιτέχνες. Μια έκθεση αυτόν τον προσεχή Απρίλιο στην Tate Modern του Λονδίνου θα εξερευνήσει το έργο της μαζί με εκείνο του Piet Mondrian. “Στο επίκεντρο της καλλιτεχνικής διαδρομής και των δύο τους ήταν η κοινή επιθυμία να κατανοήσουν τις δυνάμεις που κρύβονται πίσω από τη ζωή στη Γη”, αναφέρεται σε ανακοίνωση της Tate Modern. Όπως και άλλοι πριν από αυτήν, η Af Klint έβλεπε την ύπαρξή μας ως ένα μικρό μόνο στοιχείο στο ευρύτερο σχήμα των πραγμάτων
Η Af Klint ξεκίνησε την καριέρα της ως τοπιογράφος, εμπνευσμένη από τη φύση, και στη συνέχεια τα έργα της άρχισαν να αναπαριστούν φυσικές μορφές που στράφηκαν προς την αφαίρεση. Η πνευματικότητα, η θεοσοφία και η φιλοσοφία είχαν κεντρική θέση στο εξωπραγματικό της όραμα, και το έργο της αντανακλά αυτή την αίσθηση ότι κάτι μεγαλύτερο από εμάς παίζει ρόλο – στην πραγματικότητα πίστευε ότι τα έργα της ζωγραφίζονταν υπό την καθοδήγηση ανώτερων πνευμάτων. Όπως και άλλοι πριν από αυτήν, έβλεπε την ύπαρξή μας ως ένα μικρό μόνο στοιχείο στο ευρύτερο σύστημα των πραγμάτων.
Αν και το ενδιαφέρον της για τη μεταφυσική και τη θεοσοφία ήταν περίπλοκο, ακόμη και ημιεπιστημονικό, και με τη δική της εσωτερική λογική – την έλκυαν τόσο τα πνευματιστικά γραπτά της ιδρύτριας της Θεοσοφικής Εταιρείας, Μαντάμ Μπλαβάτσκυ, όσο και οι φιλοσοφικές ιδέες του μεσαιωνικού μυστικιστή Christian Rosenkreuz. Ήθελε το έργο της να διευκολύνει την πνευματική διαμεσολάβηση που θα υπερέβαινε τη φυσική πραγματικότητα και να οπτικοποιεί ένα είδος αστρικού κόσμου.
Ποιος γνωρίζει το ακριβές κίνητρο ή το νόημα πίσω από αυτά τα εξαιρετικά, οριακά, αινιγματικά έργα τέχνης; Και ίσως αυτό το μυστήριο και η εξωπραγματικότητα είναι που κάνει την πράξη της θέασης τους, για κάποιους από εμάς τουλάχιστον, μια τόσο βαθιά ειρηνική εμπειρία.
Αρμονία των χαϊκού
Η παραδοσιακή μορφή ιαπωνικής ποίησης, το χαϊκού, το οποίο αποτελείται από 17 συλλαβές σε τρεις γραμμές, θεωρείται ευρέως ότι έχει ηρεμιστική επίδραση στον αναγνώστη. Η δομή του χαϊκού ακολουθεί έναν αυστηρό αριθμό συλλαβών και ενθαρρύνει τον ποιητή να επικεντρωθεί σε μια μόνο εικόνα ή στιγμή, γεγονός που από μόνο του έχει διαλογιστική επίδραση. Η χρήση εικόνων της φύσης στα χαϊκού προκαλεί επίσης συναισθήματα γαλήνης και ειρήνης. Η συντομία και η απλότητα των χαϊκού επιτρέπει στον αναγνώστη να συλλογιστεί και να εξετάσει το νόημα και τις εικόνες χωρίς να αισθάνεται ότι κατακλύζεται από υπερβολικές ιδέες και γλώσσα.
Ο Ματσούο Μπασό της περιόδου Έντο, ο πιο γνωστός ποιητής χαϊκού – το σύνολο της ποίησής του μεταφράζεται στο βιβλίο On Love and Barley: Haiku of Basho – γεννήθηκε στο Iga-ueno κοντά στο Κιότο το 1644 και άρχισε να γράφει στίχους ενώ δρούσε ως σύντροφος ενός τοπικού αριστοκράτη. Ο Μπασό δεν ήταν μόνο δάσκαλος του χαϊκού, αλλά και βουδιστής μοναχός και μεγάλος ταξιδιώτης – όταν ταξίδευε βασιζόταν αποκλειστικά στη φιλοξενία ναών και συναδέλφων του ποιητών.
Τα γνωστικά του ποιήματα συνδυάζουν την ιδέα του Ζεν για την ενότητα με τη δημιουργία με το κουράμι, ή την ελαφρότητα της αφής. Κάθε ένα από τα ποιήματά του θυμίζει μια σκηνή από τον φυσικό κόσμο – έναν βάτραχο που πηδάει, ένα καλοκαιρινό φεγγάρι, άνθη κερασιάς, χειμωνιάτικο χιόνι – που υποδηλώνουν τη μικρότητα της ανθρώπινης ζωής στο πλαίσιο της απεραντοσύνης της φύσης. Μεστό και λιτό, το πιο διάσημο χαϊκού του είναι το The Old Pond: “Ο ήχος του νερού”. Ένα άλλο είναι το A Leafless Branch: “Σε ένα κλαδί χωρίς φύλλα/ Ένα κοράκι έρχεται να ξεκουραστεί -/ Φθινοπωρινό σούρουπο”.
Ο Bashō ζούσε μια μοναχική ζωή εντελώς απαλλαγμένη από ιδιοκτησίες. Αναμφισβήτητα, τα χαϊκού του είναι το αποτέλεσμα ενός οξυδερκούς ματιού και ενός στοχαστικού μυαλού που έχουν μείνει καθαρά από την απόσπαση της προσοχής των “πραγμάτων”, και έτσι είναι πιο ζωντανός στην ομορφιά του κόσμου γύρω του – και πιο κοντά στη δική του διαίσθηση.
Βρείτε τη ροή σας
Η ηρεμία αντιμετωπίζεται με καχυποψία – είναι μια κατάσταση ηρεμίας πραγματικά απλώς μια κατάσταση παθητικότητας; Μια παράδοση της δέσμευσης, μια παραίτηση ή, χειρότερα, μια κοινωνιοπαθητική αποσύνδεση;
Αλλά το να είσαι ήρεμος δεν χρειάζεται να εξισώνεται με το να είσαι παθητικός ή μουδιασμένος. Όταν είμαστε απορροφημένοι σε κάτι που αγαπάμε – μουσική, κηπουρική, ζωγραφική, πλέξιμο, γράψιμο – μπορούμε να εισέλθουμε σε μια κατάσταση ηρεμίας που μοιάζει σχεδόν με έκσταση, υπνωτισμένοι από αυτό που κάνουμε. Όπως υποστηρίζει η Mitsuhashi στο βιβλίο της για το ikigai, η εμβάθυνση στη φύση ή σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα μας κάνει να εστιάζουμε σε αυτό που έχουμε μπροστά μας, απελευθερώνοντας το μυαλό μας από άλλα πράγματα και επιτρέποντάς μας να βρούμε την ηρεμία.
Στο κλασικό της έργο The Artist’s Way, η Julia Cameron ενθαρρύνει τον αναγνώστη να “δεσμευτεί για τον ήσυχο χρόνο”. Γράφει: “Η δημιουργικότητα εμφανίζεται στη στιγμή, και στη στιγμή είμαστε διαχρονικοί”.
Και ο συγγραφέας Mihaly Csiksezentmihalyi υποστηρίζει ότι αυτό που πραγματικά μας κάνει να νιώθουμε όχι μόνο ήρεμοι και γαλήνιοι, αλλά και χαρούμενοι που ζούμε, είναι το ξεκλείδωμα μιας πιο ικανοποιητικής κατάστασης ύπαρξης. Αποκαλεί αυτή την κατάσταση του νου “ροή”.
Στο βιβλίο του Flow: The Psychology of Happiness ρίχνει φως στην ιδέα που πολλοί φιλόσοφοι πριν από αυτόν έχουν δηλώσει, ότι δλδ ο δρόμος προς την ειρήνη δεν βρίσκεται στην άμυαλη αποστασιοποίηση, αλλά στην προσεκτική πρόκληση. Ο καθένας από εμάς βρίσκει τη ροή του με διαφορετικούς τρόπους, και την αίσθηση της ηρεμίας του.