Μια βίαιη αφύπνιση συγκλονίζει το Ισραήλ και τον κόσμο
Πριν από τέσσερις ημέρες, στις 7 Οκτωβρίου, η Χαμάς, η ισλαμική φονταμενταλιστική ομάδα που ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας από το 2006, εξαπέλυσε αιφνιδιαστική εισβολή στο Ισραήλ από ξηρά, θάλασσα και αέρα, σκοτώνοντας πάνω από 1.300 Ισραηλινούς, τραυματίζοντας πάνω από 3.000 και παίρνοντας περισσότερους από 150 ομήρους στη Γάζα. Αυτή ήταν η σημαντικότερη επίθεση κατά των Εβραίων παγκοσμίως μετά το Ολοκαύτωμα.
Ian Bremmer Grezo daily
Για πρώτη φορά, η Χαμάς κατάφερε να επιτεθεί βαθιά μέσα στο ισραηλινό έδαφος, υπερπηδώντας δύο στρατιωτικές βάσεις και τρομοκρατώντας αμέτρητες πόλεις και γειτονιές. Για μια χώρα κάτω των 10 εκατομμυρίων κατοίκων, οι 1.300 νεκροί ισοδυναμούν με πάνω από 45.000 στις Ηνωμένες Πολιτείες, επισκιάζοντας τον απολογισμό της 11ης Σεπτεμβρίου. Σε αντίθεση με τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ το 1973, οι πολίτες και όχι οι στρατιώτες αντιπροσώπευαν σχεδόν όλους τους Ισραηλινούς νεκρούς.
Το τραύμα γίνεται χειρότερο από το σοκ που αισθάνονται εκατομμύρια Ισραηλινοί μετά τη χειρότερη αποτυχία των υπηρεσιών πληροφοριών και της ασφάλειας από το 1973, όταν η Αίγυπτος και η Συρία εισέβαλαν ταυτόχρονα στο Ισραήλ από τη διώρυγα του Σουέζ στο νότο και τα υψίπεδα του Γκολάν στο βορρά χωρίς προειδοποίηση. Ο μηχανισμός εθνικής ασφάλειας του Ισραήλ, εστιασμένος με λέιζερ στις απειλές κατά της πατρίδας, ιδίως από τους Παλαιστίνιους στα κατεχόμενα εδάφη, είχε από τότε θεωρηθεί ως το χρυσό πρότυπο για την επιτήρηση, τις πληροφορίες και την ασφάλεια των συνόρων. Κανείς δεν πίστευε εξ αποστάσεως ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί εκεί το 2023. Όπως και η αδυναμία της Αμερικής πριν από την 11η Σεπτεμβρίου, η αδυναμία του Ισραήλ ήταν σε μεγάλο βαθμό μια αποτυχία της φαντασίας. Αυτή η αποτυχία είναι ακόμη πιο εκπληκτική δεδομένης της ιστορίας του εβραϊκού λαού, ο οποίος βρισκόταν υπό σχεδόν συνεχή υπαρξιακή απειλή από τους βιβλικούς χρόνους.
Ενώ η εύθραυστη αίσθηση ασφάλειας της ισραηλινής κοινωνίας έχει καταρρεύσει, η μόνη παρηγοριά είναι ότι σε αντίθεση με το 1973, η ύπαρξη του Ισραήλ δεν απειλείται σήμερα. Ναι, η Χαμάς έχει αποδειχθεί πιο τρομερή από ό,τι πίστευε κανείς, αλλά εξακολουθεί να είναι μια πολιτοφυλακή, και οι IDF είναι ένας από τους πιο προηγμένους στρατούς στον κόσμο. Αν και αυτό δεν θα παρηγορήσει τις οικογένειες των εκατοντάδων Ισραηλινών που έχουν ήδη σκοτωθεί και απαχθεί, ή όσους θα βρεθούν στα διασταυρούμενα πυρά από εδώ και πέρα, η συντριπτική στρατιωτική υπεροχή του Ισραήλ έναντι των εχθρών του εγγυάται ότι θα ζήσει για να δει μια άλλη μέρα.
A view shows houses and buildings destroyed by Israeli strikes in Gaza City, October 10, 2023. REUTERS/Mohammed Salem TPX IMAGES OF THE DAY
Γιατί η Χαμάς επιτέθηκε τώρα – και γιατί το Ισραήλ αιφνιδιάστηκε
Υπάρχουν δύο μεγάλα ερωτήματα που πρέπει να ξεδιπλωθούν εδώ: γιατί η Χαμάς επέλεξε αυτή τη στιγμή να ξεκινήσει έναν αυτοκτονικό πόλεμο που οι Παλαιστίνιοι θα πληρώσουν ακριβά, και γιατί το Ισραήλ αιφνιδιάστηκε από αυτήν.
Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι ότι όσο προσεκτικά σχεδιασμένη και σκόπιμα εκτελεσμένη και αν ήταν η τρομοκρατική επιχείρηση της Χαμάς, η απόφαση για την πραγματοποίησή της ήταν απελπιστική, καθοδηγούμενη από ένα ολοένα και πιο αφόρητο περιβάλλον – που σε μεγάλο βαθμό η ίδια η Χαμάς δημιούργησε – το οποίο είχε αφήσει την ομάδα σε μια κατάσταση χωρίς νίκη.
Η οικονομία της Γάζας ήταν τραγική και χειροτέρευε. Οι ισραηλινοί οικισμοί στη Δυτική Όχθη επεκτείνονταν. Η γεωπολιτική στρεφόταν εναντίον των Παλαιστινίων, και ακόμη και ο αραβικός κόσμος είχε σε μεγάλο βαθμό απομακρυνθεί από τη δυσχερή θέση τους. Ενώ η Χαμάς συνέχιζε να αρνείται το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ και αρνιόταν να μετριάσει τη στάση της, το Ισραήλ βρισκόταν στην ισχυρότερη διπλωματική θέση που είχε εδώ και δεκαετίες, έχοντας εξομαλύνει τις σχέσεις του με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν και το Μαρόκο και βρισκόταν στα πρόθυρα να κάνει το ίδιο με τη Σαουδική Αραβία. Εξυπηρετούμενος καλά από το status quo, ο ισραηλινός πληθυσμός δεν αισθανόταν πλέον καμία ανάγκη να εμπλακεί με τους Παλαιστίνιους. Εν ολίγοις, η Χαμάς γινόταν γρήγορα άσχετη και πήρε ένα απελπισμένο ρίσκο για να το αλλάξει αυτό, με την ίδια της τη ζωή και τη ζωή του παλαιστινιακού λαού να είναι καταδικασμένη.
Για να είμαστε σαφείς, τίποτα από τα παραπάνω δεν δικαιολογεί ούτε στο ελάχιστο τις δολοφονικές ενέργειες της Χαμάς, οι οποίες είναι αδικαιολόγητες. Ούτε προσπαθώ να εξηγήσω το ανεξήγητο. Εξάλλου, η Χαμάς ήταν πάντα μια γενοκτονική αίρεση που ήταν αποφασισμένη να σκοτώσει τους Εβραίους και να καταστρέψει το Ισραήλ- τα ιδρυτικά της έγγραφα αναφέρουν ρητά αυτούς τους στόχους, και όλες οι δηλώσεις και οι ενέργειές της μέχρι σήμερα ήταν απόλυτα συνεπείς με αυτή την ατζέντα. Το μόνο που προσπαθώ να εξηγήσω είναι η στρατηγική λογική πίσω από αυτή την επίθεση: γιατί επέλεξαν να εξαπολύσουν μια επιχείρηση αυτής της φύσης σε αυτή τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή.
Ένα ξεχωριστό ερώτημα είναι πώς θα μπορούσε το Ισραήλ να αφήσει κάτι τέτοιο να του συμβεί; Η απάντηση είναι ότι εφησυχάστηκαν και αποσπάστηκαν.
Οι πολιτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες της χώρας πίστεψαν ότι η Χαμάς είχε αποτραπεί επιτυχώς από το να επιτεθεί στο Ισραήλ με “τις συνέπειες μιας περαιτέρω ανυπακοής”. Αντί να αναζητούν την αντιπαράθεση, πίστεψαν ότι η Χαμάς επικεντρώθηκε στη διακυβέρνηση. Σίγουρα, θα υπήρχαν περιοδικά ξεσπάσματα βίας, αλλά το Ισραήλ μπορούσε πάντα να βασίζεται στο σύστημα πυραυλικής άμυνας Iron Dome για την καταστολή των πυραυλικών πυρών- στα μέτρα ασφαλείας των συνόρων για την αποτροπή επιδρομών- στις στοχευμένες δολοφονίες και τις αεροπορικές επιδρομές (που κατ’ ευφημισμόν αναφέρονται ως “κούρεμα του χόρτου”) για να αποτρέψει την κλιμάκωση από την κλιμάκωση.
Οι διαδοχικές ισραηλινές κυβερνήσεις εθίστηκαν σε αυτό το σχετικά ήσυχο status quo, το οποίο τους επέτρεψε να αγνοήσουν την ανάγκη για διπλωματία. Πηγαίνοντας πιο πίσω, η στρατηγική του Ισραήλ να αποφύγει μια λύση με διαπραγματεύσεις για τη μακρόχρονη κατοχή – μια λύση που θα απαιτούσε πολιτικά δαπανηρές παραχωρήσεις – ενισχύοντας την αλυτρωτική Χαμάς και αποδυναμώνοντας την πιο μετριοπαθή Φατάχ απέτυχε θεαματικά το περασμένο Σάββατο.
Η σημερινή ισραηλινή κυβέρνηση φέρει ιδιαίτερα μεγάλη ευθύνη για την πανωλεθρία, έχοντας αποσπάσει το βλέμμα της από την μπάλα λόγω δύο εσωτερικών ανησυχιών που η ίδια δημιούργησε.
Πρώτον, η εσωτερική πολιτική κρίση του Ισραήλ, που προκλήθηκε από την επιμονή του Νετανιάχου σε μια αμφιλεγόμενη δικαστική μεταρρύθμιση παρά την πρωτοφανή μαζική αντίθεση, είχε αντίκτυπο στην ετοιμότητα του Ισραήλ για την εθνική ασφάλεια. Η κυβέρνηση αγνόησε και μάλιστα γελοιοποίησε τις επανειλημμένες προειδοποιήσεις των IDF ότι η πολωτική επίθεση του ακροδεξιού συνασπισμού στους θεσμούς διαβρώνει την κοινωνική συνοχή, τροφοδοτεί τη δυσπιστία του κοινού προς την κυβέρνηση και υπονομεύει την ετοιμότητα του στρατού.
Δεύτερον, οι σκληρές πολιτικές προσάρτησης του συνασπισμού και η καλοποίηση των Εβραίων εξτρεμιστών τροφοδότησαν τη βία των εποίκων κατά των Παλαιστινίων στη Δυτική Όχθη (η οποία με τη σειρά της προκάλεσε παλαιστινιακά αντίποινα) και οδήγησαν την κυβέρνηση να αναπτύξει το μεγαλύτερο μέρος των τακτικών δυνάμεων των IDF σε αυτόν τον τομέα. Μόλις την περασμένη εβδομάδα, οι IDF μετέφεραν τρία τάγματα από τη Γάζα στη Δυτική Όχθη για να ενισχύσουν τα στρατεύματα εκεί κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου των διακοπών Sukkot. Αυτό άφησε τα σύνορα της Γάζας ελαφρώς φυλασσόμενα, δημιουργώντας ευνοϊκές επιχειρησιακές συνθήκες για τη Χαμάς να πραγματοποιήσει την επίθεσή της.
Τι ακολουθεί
Η Χαμάς κρατά ομήρους περισσότερους από 150 Ισραηλινούς και απειλεί να τους εκτελέσει. Σαν να μην ήταν αυτό αρκετά κακό, η Χαμάς κρατά επίσης πολύ μεγαλύτερο αριθμό Παλαιστινίων ομήρων.
Η άμεση κήρυξη πολέμου από τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Νετανιάχου θα σημάνει ακατάσχετες αεροπορικές επιδρομές εναντίον στόχων της Χαμάς στη Γάζα (πληθυσμός 2,3 εκατομμύρια). Δεδομένης της φρικιαστικής φύσης της επίθεσης της Χαμάς, μια χερσαία εισβολή στη Λωρίδα φαίνεται αναπόφευκτη για να εξουδετερωθεί μια για πάντα η απειλή που συνιστά η ομάδα. Αυτό σημαίνει ότι το Ισραήλ θα πρέπει πιθανότατα να καταλάβει την πυκνοκατοικημένη περιοχή μέχρι να απομακρυνθεί όλη η ηγεσία της Χαμάς, να εξαρθρωθούν οι επιχειρησιακές της δυνατότητες και να αφοπλιστούν οι μαχητές της. Μια τέτοια επιχείρηση θα απαιτούσε μήνες για να ολοκληρωθεί και θα προκαλούσε υψηλές απώλειες και στις δύο πλευρές, χωρίς καμία εγγύηση επιτυχίας.
Καθ’ όλη τη διάρκεια, η Χαμάς θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί Παλαιστίνιους πολίτες (καθώς και Ισραηλινούς ομήρους) ως ανθρώπινες ασπίδες για να μεγιστοποιήσει τις απώλειες των ισραηλινών αντιποίνων και να στρέψει την κοινή γνώμη εναντίον του Ισραήλ. Χωρίς τρόπο διαφυγής, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι αθώοι πολίτες, θα σκοτωθούν ή θα τραυματιστούν. Όσοι είναι τυχεροί θα αντιμετωπίσουν απίστευτες στερήσεις κάτω από τον αποκλεισμό του Ισραήλ και της Αιγύπτου, ο οποίος θα τους εμποδίσει να έχουν πρόσβαση σε τρόφιμα, καύσιμα, ηλεκτρικό ρεύμα, νερό και αγαθά.
Με τη σειρά της, η αντίδραση του Ισραήλ και η επακόλουθη ανθρωπιστική καταστροφή θα προκαλέσουν κατακραυγή σε ολόκληρη την περιοχή και ευρύτερα στον “παγκόσμιο Νότο”. Ο “αραβικός δρόμος” (ή αλλιώς η κοινή γνώμη στον αραβικό κόσμο) θα ξεσπάσει σε οργή για την επιφυλακτική αντίδραση των δικών τους κυβερνήσεων. Η βία κατά των Εβραίων θα κορυφωθεί σε όλο τον κόσμο. Η εξομάλυνση της σχέσης Σαουδικής Αραβίας-Ισραήλ, η οποία απείχε μήνες από μια επαναστατική συμφωνία, θα παραμείνει εκτός τραπέζης.
Στο εσωτερικό, όμως, το Ισραήλ θα είναι πολιτικά ενωμένο σε βαθμό που δεν έχουμε δει εδώ και δεκαετίες. Νωρίτερα χθες ο Νετανιάχου συμφώνησε να σχηματίσει μια έκτακτη κυβέρνηση ενότητας με τον κεντρώο ηγέτη της αντιπολίτευσης και πρώην υπουργό Άμυνας Μπένι Γκαντζ. Όλη η οργή για την υπερπολλαπλασιαστική δικαστική μεταρρύθμιση του Νετανιάχου θα ανασταλεί μέχρι να τεθεί υπό έλεγχο η κατάσταση ασφαλείας.
Μην κάνετε κανένα λάθος: η εσωτερική πολιτική πόλωση του Ισραήλ θα επιστρέψει και η απαίτηση για τον απολογισμό των θεαματικών αποτυχιών που οδήγησαν σε αυτή την πανωλεθρία θα παίζεται για τα επόμενα χρόνια. Ανεξάρτητα από το πόσο σκληρά προσπαθεί να μεταθέσει το βάρος της ευθύνης στις IDF ή στο κίνημα διαμαρτυρίας, ο αυτοαποκαλούμενος κύριος Ασφάλεια κατέχει αυτή την κρίση. Ακριβώς όπως η Γκόλντα Μέιρ και το κόμμα της Mapai μετά τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, ο Νετανιάχου και η ακροδεξιά θα πληρώσουν το πολιτικό τίμημα γι’ αυτό. Αλλά όσο το σοκ και ο φόβος συνεχίζουν να κυριεύουν τη χώρα, το Ισραήλ θα αποτινάξει τον εσωτερικό διχασμό και την εξωτερική κριτική και θα παραμείνει τόσο ενωμένο όσο καμία άλλη χώρα στον κόσμο.
Προς το παρόν, οι ξένοι, συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης Μπάιντεν, θα εργαστούν σκληρά για να κρατήσουν αυτή τη σύγκρουση εντός των συνόρων του Ισραήλ. Το Ιράν, ο βασικός προστάτης και προμηθευτής όπλων της Χαμάς, πανηγύρισε την επίθεση με εγκληματική χαρά, αλλά ήταν προσεκτικό να μην αναλάβει καμία άμεση ευθύνη για την ενορχήστρωση της, κάτι που θα προκαλούσε μαζικά αντίποινα από το Ισραήλ. Όλα τα μάτια είναι τώρα στραμμένα στη Χεζμπολάχ, τον πολύ πιο ικανό ιρανικό πληρεξούσιο στα βόρεια του Ισραήλ στο Λίβανο, για να βεβαιωθούμε ότι δεν θα προσπαθήσει να ανοίξει ένα δεύτερο μέτωπο στη σύγκρουση. Μέχρι στιγμής, έχουν φροντίσει να μην εμπλακούν στις μάχες πέρα από περιορισμένα χτυπήματα εναντίον ενός ισραηλινού στρατιωτικού φυλακίου, αλλά είναι πολύ νωρίς για να πούμε αν αυτό θα παραμείνει έτσι. Εάν ο πόλεμος επεκταθεί, οι συνέπειες θα μπορούσαν να είναι εκτεταμένες και καταστροφικές.
Αυτή η πυρκαγιά μαίνεται και θα χρειαστεί τεράστια διεθνής προσπάθεια για να σβήσει. Πολλοί αθώοι άνθρωποι και στις δύο πλευρές θα βρεθούν παγιδευμένοι μέσα στην κόλαση. Αυτός ο πόλεμος είναι μια τραγωδία που κανείς δεν πρόκειται να θέσει υπό έλεγχο για αρκετό καιρό ακόμη.