H ιστορία της Νάννερλ, αδελφής του Αμαντέους Μότσαρτ

18ος αιώνας. Η ιστορία της Μαρία Άννα Μότσαρτ, μεγαλύτερης αδερφής του Βόλφγκανγκ Αμαντέους, την οποία αναγνωρίζουμε κυρίως με το χαϊδευτικό της όνομα, Νάννερλ, μας ξαναλέει ότι οι προσδοκίες των ταλαντούχων γυναικών είχαν ανέκαθεν περιορισμένη επιτυχία.

Γράφει η πιανίστα Εφη Αγραφιώτη 

Ήταν ένα μουσικό φαινόμενο η Νάννερλ. Η μουσική της διαδρομή διακόπηκε νωρίς γιατί δεν ήταν αποδεκτό για μια γυναίκα να είναι επαγγελματίας μουσικός. Στα 18 έπρεπε να παντρευτούν τα κορίτσια κι από τα 15 έπρεπε να εκπαιδευτούν για να μεγαλώσουν τα παιδιά τους και να κρατήσουν το σπίτι που θα άνοιγαν.

Η Μαρία Άννα και ο Βόλφγκανγκ, γεννήθηκαν στο Ζάλτσμπουργκ, και η Μαρία Άννα, ήταν η μεγαλύτερη από τα επτά στο σύνολο παιδιά της οικογένειας. Μόνο τα δυο παιδιά όμως, ο Βόλφγκανγκ και η Μαρία Άννα, επέζησαν. Γεννήθηκε στις 30 Ιουλίου 1751 η αδελφή και ο αδερφός της στις 27 Ιανουαρίου 1756.

Ο πατέρας τους ο Leopold Mozart, ήταν επαγγελματίας μουσικός. Συνέθετε, διηύθυνε, δίδασκε, έπαιζε βιολί. Η μητέρα της, Anna Maria Walburga Mozart, φρόντιζε την οικογένεια. Η δύσκολη εγκυμοσύνη της στη γέννηση του Βόλφγκανγκ και τα παιδάκια της που δεν επέζησαν, της στέρησαν το να φέρει στον κόσμο περισσότερα παιδιά.

Πάνω στις παρτιτούρες της Νάννερλ έμαθε μουσική ο αδελφός της, ένιωθε λοιπόν περήφανη και ευτυχής για την τύχη της! Η ίδια ήταν μια από τις καλύτερες σολίστ, μέχρι που τα κοινωνικά «μη και όχι» την έβαλαν στην διαδικασία απομάκρυνσης από τις συναυλίες και τις συνθέσεις..

Ως τότε εντυπωσίαζε στην Ευρώπη & έκανε τους μουσικόφιλους σε πόλεις όπως το Μόναχο, το Παρίσι και η Βιέννη να υποκλίνονται στη μουσικότητα και τη δεξιοτεχνία της.

«Το κοριτσάκι μου παίζει τα δυσκολότερα έργα που γράφτηκαν με τελειότητα» και έχει σημασία ότι είναι 12 ετών, και μια από τους καλύτερους πιανίστες της Ευρώπης», δήλωνε με καμάρι ο πατέρας της το 1764.

Όταν η Μαρία Άννα ήταν επτά ετών, ο πατέρας της άρχισε να την διδάσκει τσέμπαλο. Το πήρε πρόθυμα, όπως και ο αδελφός της. Ο πατέρας τους συνειδητοποίησε γρήγορα το βάθος του ταλέντου τους και συνέχισε να τους διδάσκει. Το 1762, ο Leopold Mozart πήρε την οικογένειά του σε μια μουσική περιοδεία σε ευρωπαϊκές πόλεις. Έπαιζαν σε συναυλίες για ευγενείς και σε δημόσιες συναυλίες για το ευρύτερο κοινό. Το αν οι συναυλίες στις περιοδείες ήταν οικονομικά επιτυχημένες ή κόστιζαν σχεδόν όσα χρήματα απαιτούσαν οι μετακινήσεις, αμφισβητείται από ιστορικούς και βιογράφους. Τα παιδιά δέχονταν μεν δώρα όταν έπαιζαν για τους εντυπωσιασμένους ευγενείς, αλλά μερικές φορές ήταν μόνο αυτό ή κι ένα ελάχιστο χρηματικό ποσό που πλήρωναν σαν εισιτήριο οι ακροατές.

Η Μαρία Άννα όταν πήγαινε για συναυλίες μαζί με τον αδελφό της, από τα οκτώ της χρόνια, λάμβανε υψηλότερη αμοιβή από αυτόν. Δεν πήγαινε όμως πάντα μαζί. Έμενε στο σπίτι με τη μητέρα της ενίοτε, όταν ο αδερφός της πήγαινε περιοδεία με τον πατέρα του, επίσης αυτή έμενε σπίτι με τον πατέρα της όταν ο αδερφός της πήγαινε ταξίδι με τη μητέρα του ως συνοδό. Η μητέρα πέθανε το 1778 ενώ βρισκόταν στο Παρίσι μαζί με τον γιο της.

Γνωρίζουμε από τις επιστολές του Leopold ότι η Μαρία Άννα συνέθεσε πολλή μουσική, αλλά καμία από τις συνθέσεις δεν έχει διασωθεί με το όνομά της. Γιατί; Ειπώθηκε συχνά ότι οι συνθέσεις της διασώθηκαν ως συνθέσεις του αδελφού της. Δεν αποδεικνύεται.

Όταν η Μαρία Άννα έφτασε στα 18 της, ηλικία στην οποία αναμενόταν όπως όλα τα κορίτσια, να παντρευτεί, σταμάτησε τις συναυλίες. Η μητέρα της είχε πεθάνει και ο πατέρας της ήθελε να κρατάει η κόρη το σπίτι τους. Σύμφωνα με τουλάχιστον ορισμένους βιογράφους, ήταν πιο αυστηρός ο πατέρας με την κόρη. Ο Βόλφγκανγκ τελικά έφυγε πρώτος από το σπίτι το 1781, αφήνοντας τη Μαρία Άννα με τον πατέρα της.

Η Μαρία Άννα ερωτεύτηκε τον Franz Armand d’Ippold, αλλά δεν τον παντρεύτηκε. Τον Αύγουστο του 1784, σε ηλικία 33 ετών, παντρεύτηκε τον Johann Baptist Franz von Berchtold zu Sonnenberg, ένα δικαστή που ζούσε έξι ώρες μακριά από το Ζάλτσμπουργκ. Μετακόμισε στο St. Gilgen, όπου φρόντιζε και τα πέντε παιδιά του συζύγου της, από προηγούμενους γάμους του. Το ζευγάρι απέκτησε τρία δικά του παιδιά που έζησαν λίγα χρόνια.

Το μεγαλύτερο παιδί της γεννήθηκε στο σπίτι του Λεοπόλντ Μότσαρτ, του παππού του. Η Μαρία Άννα τον άφησε στον παππού και ίσως ο Leopold να ήλπιζε να μεγαλώσει ένα ακόμα μουσικό θαύμα. Ο Leopold Mozart όμως πέθανε τον Μάιο του 1787 και ο νεαρός Leopold Berchtold επέστρεψε στη φροντίδα της μητέρας του.

Η σχέση μεταξύ Nannerl και Wolfgang, λόγω του χρόνου που περνούσαν μεγαλώνοντας μαζί ήταν ιδανική στην παιδική τους ηλικία. Απομακρύνθηκαν στην ενηλικίωση, κυρίως μετά το γάμο του Wolfgang. Μετά το 1788 σταματούν ακόμη και να επικοινωνούν με επιστολές. Σε μια επιστολή του 1800, έγραψε η Νάννερλ:

Η βιογραφία του καθηγητή Νίμετσεκ αναζωογονεί βαθειά τα αδελφικά μου συναισθήματα προς τον τόσο αγαπημένο αδερφό μου, που συχνά λυνόμουν στα δάκρυα διαβάζοντας την. Τώρα εξοικειώθηκα με τη θλιβερή κατάσταση στην οποία βρέθηκε ο αδερφός μου στο τέλος της ζωής του και δεν γνώριζα τίποτα σχετικό.

To σπίτι – μουσείο του Μέντελσον στη Λειψία και…η ζωή του σπουδαίου συνθέτη

Το σπίτι του Μέντελσον στη Λειψία, ανακατασκευασμένο σύμφωνα με το ύστερο στυλ Biedermeier φιλοξενεί από τον Νοέμβριο του 1997 ένα εξαιρετικό μουσείο προς τιμήν του διακεκριμένου πάλαι ποτέ ενοίκου του, συνθέτη Felix Mendelssohn Bartholdy, ο οποίος πέθανε το 1847. Η οικία αυτή είναι η τελευταία σωζόμενη διεύθυνση του διάσημου συνθέτη.

Στις μέρες μας χρησιμοποιείται ως μουσικό σαλόνι και ως χώρος του μοναδικού μουσείου Μέντελσον στον κόσμο.

Με πληροφορίες και φωτ. της Εφης Αγραφιώτη 

Οι επισκέπτες μπορούν να μάθουν τα πάντα για τη ζωή και το έργο του μουσικού και συνθέτη στους εκθεσιακούς χώρους των περίπου 700 τετραγωνικών μέτρων στο κεντρικό κτίριο και των περίπου 200 τετραγωνικών μέτρων στο κτίριο του κήπου. Το γραφείο του Mendelssohn και το σαλόνι όπου εργάζονταν επίσης ο Wagner, ο Schumann και ο Berlioz έχουν ανακατασκευαστεί πιστά και έχουν γεμίσει με πολλά πολύτιμα κειμήλια.

Οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν αυθεντικά έπιπλα, έγγραφα, επιστολές, υδατογραφίες και φωτογραφίες από την ιδιωτική συλλογή της οικογένειας. Ακριβώς όπως όταν ζούσε ο Μέντελσον, οι επισκέπτες μπορούν ακόμη να απολαύσουν συναυλίες απογευματινές στο μουσικό σαλόνι.

Το Μουσείο της Οικίας Μέντελσον έχει επίσης πολλά να προσφέρει για τα παιδιά, όπως “Ο κόσμος του Μέντελσον για παιδιά” την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα και μια μικρή εκδήλωση στο αμαξοστάσιο του μουσείου κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών.

H ζωή του μεγάλου συνθέτη

Εφη Αγραφιώτη

Ο Jakob Ludwig Felix Mendelssohn  γεννιέται στο Αμβούργο, στις 3 Φεβρουαρίου 1809. Είναι εγγόνι του διάσημου και διαπρεπούς εβραίου φιλοσόφου Moses Mendelssohn, γιος του τραπεζίτη Abraham και της μουσικού, βαθύτατα καλλιεργημένης κυρίας Leah Mendelssohn, αδελφός της γλυκιάς Fanny – μετέπειτα Henzel – που καθόλου δεν υπολειπόταν σε έμπνευση και ταλέντο συνθετικό, ένας μεγάλος ασφαλώς συνθέτης, που έζησε λίγο αλλά έγραψε πολλά και πολύ.. Ο πατέρας του  δεν έκρυβε την αδυναμία στο γιο, έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να βοηθήσει την ανέλιξή του, έλεγε υπερηφανευόμενος μάλιστα, μεταξύ αστείου και σοβαρού, ότι ο ίδιος όταν ήταν νέος ήταν παιδί του πατέρα του ενώ  αργότερα τα έφερε η καλή τύχη κι έγινε πατέρας του γιου του..

Sonata in fa για βιολί και πιάνο- χειρόγραφο, 1822 ο συνθέτης ήταν 13 ετών!

Οι Μέντελσον είχαν τη γνώση (και τα χρήματα) να προσφέρουν  στα παιδιά τους μόρφωση και καλλιέργεια, κάτι που απ’ αρχής επιθυμούσαν εξ άλλου. Ευτυχώς γι’ αυτά!
Ο Φέλιξ που διακρινόταν εξ ίσου για το ταλέντο στη ζωγραφική και το σχέδιο, στα τριάντα του χρόνια ήταν ένας από τους θριαμβευτές της μουσικής ζωής. Και η ζωή, αν και δεν της αρέσει να την χαρακτηρίζουν άδικη, φρόντισε να τον πάρει πολύ νέο, στην κορυφή της επιτυχίας. Νέα πήρε και την συνθέτρια αδελφή του, που έφυγε λίγο πριν τον αδελφό της.
Η οικογένεια Μέντελσσον εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο όταν τα παιδιά ήταν μικρά, εκεί μελέτησαν μουσική, πρώτα με τη μητέρα και μετά με δασκάλους επιλεγμένους. Για να μη συναντήσουν προβλήματα από τον αντι-σιμιτισμό των γερμανών, ο πατέρας τους πήρε την απόφαση να ασπαστούν οικογενειακώς τον προτεσταντισμό, πρόσθεσε μάλιστα στο κύριο επίθετο τους το γνωστό μας Bartholdy. Να έπαιξε τελικά ρόλο το γεγονός; Δεν αποκλείεται, αν και ο Φέλιξ ήδη στα εννιά του χρόνια ήταν ούτως ή άλλως ένα διάσημο ταλέντο του πιάνου που εμφανιζόταν σε συναυλίες. Λίγο μετά, μαθητής του συνθέτη Ζέλτερ, έγινε φίλος αγαπητός του Γκαίτε, με τον οποίο συχνά έπαιζαν μουσική! Στα δώδεκα του χρόνια εντυπωσίασε το γέρο ποιητή με τις ενδιαφέρουσες φούγκες που συνέθεσε. Μια χρονιά αργότερα ο πατέρας Μέντελσον  χρηματοδότησε την έλευση διάσημων πιανιστών και ορχηστρών εγχόρδων της εποχής, προκειμένου να παίξουν σε κυριακάτικες μουσικές εκδηλώσεις τα έργα του γιου του.
 

Felix και Fanny Mendelssohn

Για το οκτέτο εγχόρδων χαρακτηρίστηκε στα 16 του χρόνια «συνθέτης του μεγέθους του Μότσαρτ και του Σούμπερτ». Το Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας  (1826) στάθηκε εντυπωσιακά ισάξιο απέναντι στα έργα των προαναφερόμενων και του πρόσθεσε φήμη τονίζοντας την ονειρική διάσταση της έμπνευσης του. Το επόμενο σημείο στόχευσης ήταν να μπορέσει να διευθύνει μόνος τα έργα του αλλά ανταποκρινόμενος όσο καλύτερα γίνεται στον τίτλο του μαέστρου. Στα είκοσι του χρόνια το κατόρθωσε, διευθύνοντας την Singakademie του Βερολίνου, όχι σε δικό του έργο αλλά στα Πάθη κατά Ματθαίον του Μπαχ. Το έργο ακούστηκε τότε για πρώτη φορά από την εποχή που ζούσε ακόμα ο Μπαχ.
Οι πόρτες της Ευρώπης είναι ήδη ανοιχτές, ο  Μέντελσσον αποδέχεται όσο περισσότερες προσκλήσεις μπορεί. Στο ταξίδι του στη Σκωτία εμπνεύστηκε την περίφημη Σκωτική συμφωνία, άλλον ένα σταθμό για να συζητηθεί εκ νέου στους μουσικούς κύκλους η συνθετική του δεξιότητα.

Στα είκοσι επτά του χρόνια προσλαμβάνεται ως διευθυντής της περίφημης ορχήστρας της Λειψίας Gewandhaus, Στοχεύει στο να την καταστήσει την καλύτερη στον κόσμο, με ρεπερτόριο ενημερωμένο, όχι μόνο το αυστηρά καθιερωμένο, το κλασικό,  αλλά και το πολύ μοντέρνο ρεπερτόριο των ημερών  του. Το κατορθώνει. Όπως εν συνεχεία κατορθώνει να οργανώσει υποδειγματικά και να διοικήσει το Ωδείο της Λειψίας. Έργα της εποχής είναι το κοντσέρτο του για βιολί, η Ιταλική συμφωνία κ.α.

Ο γάμος του με την καλλονή Σεσίλ και τα πέντε παιδιά που ήρθαν, συμπληρώνουν την ευτυχισμένη φάση της ζωής του. Ο συνθέτης όμως δουλεύει υπερβολικά, ασταμάτητα. Αυτό δεν έχει μόνον καλές συνέπειες βεβαίως. Επηρεάζει αρνητικά την υγεία του. Το γκρίζο νέο του θανάτου της πολυαγαπημένης του αδελφής Φάννυ τον οδηγεί σε καταθλιπτικές καταστάσεις. Ο χαρούμενος και πάντα δυναμικός Φέλιξ μεταμορφώνεται σε απαισιόδοξο, κουρασμένο ενήλικα μετά το θάνατο και των γονιών του, που τόσο είχαν υποστηρίξει την καθημερινότητα και τους στόχους του. Στο περίφημο και τόσο πονεμένο κουαρτέτο έργο 80 ζωγραφίζει γλαφυρά τη λυπημένη του καρδιά εκείνης της δύσκολης εποχής…

 Gaziza Zhubanova. Μια σπουδαία συνθέτρια από το Καζακστάν

Γράφει η ‘Εφη Αγραφιώτη 

Κάθε φορά που μαθαίνω για μια συνθέτρια που δεν γνώριζα, ενεργοποιώ την ίδια σκέψη: έχουμε πολλά ακόμα να κάνουμε και πολλά να μάθουμε. Η κουλτούρα μας περιθωριοποιεί τις γυναίκες για δεκαετίες και για αιώνες. Μου συνέβη συζητώντας με διευθυντή μεγάλου μουσικού μας χώρου να συνειδητοποιήσω το εύρος των σχετικών συμπλεγμάτων. Αρνείται ότι πρέπει να φιλοξενούν οι συναυλιακές αίθουσες, συνθέσεις γυναικών.

Έχουμε γυναίκες δημιουργούς που πρέπει να αναγνωρίσουμε, να ερευνήσουμε τη μουσική τους και να εξερευνήσουμε τα περί αυτών. Αρκεί να το αποφασίσουμε.

Και στην περίπτωση όσων από εμάς είμαστε στη Δύση, τείνουμε να ξεχνάμε ή να μην αγγίζουμε πολλές μεγάλες περιοχές του κόσμου.

Παράδειγμα, μια χώρα με τεράστιο μουσικό πλούτο και ιστορία είναι το Καζακστάν. Η Gaziza Zhubanova με μάγεψε όταν πρωτάκουσα μια νεαρή πιανίστα να παίζει δικό της έργο στην Τιφλίδα. Η μουσική της Zhubanova δεν χρειάζεται τίποτε άλλο από το να την παίξουμε και εκτός της πατρίδας της. Ας ελπίσουμε!

Η Zhubanova τιμάται στο Καζακστάν ως η πρώτη γυναίκα συνθέτρια του τόπου. Είναι ηγετική προσωπικότητα της εθνικής σχολής συνθετών της χώρας και άσκησε σημαντική επιρροή στην εξέλιξη της καζακικής κλασικής μουσικής, τόσο μέσω των δικών της συνθέσεων όσο και ως δασκάλα.

Γεννήθηκε μέσα στη μουσική. Ήταν κόρη του σπουδαίου συνθέτη και ερευνητή της λαϊκής μουσικής τους, του Ahkmet Zhubanov. Συνέθετε από μικρούλα αλλά μετά τα μαθήματα που έλαβε αρχικά στο ωδείο Gnessin της Μόσχας, σπούδασε σύνθεση στο Ωδείο της Μόσχας. Επιστρέφοντας στο Καζακστάν, η Zhubanova ξεκίνησε το 1975 να διδάσκει στο Ωδείο του Αλμάτι που τώρα είναι το Εθνικό Ωδείο του Καζακστάν και βρίσκεται στη μεγαλύτερη πόλη τους, το Αλμάτι..Δίδαξε εκεί μέχρι τη συνταξιοδότηση της το 1987.

Στις συνθέσεις της η κλασική μουσική της δύσης και η λαϊκή μουσική του Καζακστάν τραγουδούν μαζί.

«Είναι απαραίτητο για έναν συνθέτη να κατέχει τον εθνικό του πολιτισμό και να απορροφά τη λαογραφία με την ψυχή του. Το επαναλάμβανε σε κάθε ευκαιρία. Διδάσκοντας αποκάλυπτε τη βαθιά συγγένεια της κλασικής με τη λαϊκή μουσική. Η λαογραφία ενέπνευσε τα έργα της και την διατριβή της, που ήταν βασισμένη στην εξέγερση του Καζακστάν το 1916 κατά της αυταρχικής εξουσίας. Χρησιμοποίησε δημοτικά τραγούδια και παραδοσιακά όργανα.

Στα έργα της Zhubanova περιλαμβάνονται τρεις όπερες, τέσσερα μπαλέτα, τρεις συμφωνίες, κομμάτια για πιάνο, μουσική δωματίου, παρτιτούρες ταινιών, έξι ορατόρια, πέντε καντάτες, κι άλλα πολλά.

https://www.youtube.com/watch?v=Y7OIXvil6Bc
H δεύτερη συμφωνία της έχει τίτλο Το νησί των γυναικών.

Το μπαλέτο της «Χιροσίμα» (1965) τραγουδά τον πόνο του ιαπωνικού λαού μετά τη φρικτή επίθεση. Το 1966, ένα άλλο μπαλέτο, «Η Γη, η Σελήνη και ο Σπούτνικ», την οδήγησε στο να συνεργαστεί με την Εταιρεία Τραγουδιού και Χορού του Καζακστάν. Η μουσική της βασίζεται βέβαια στη σοβιετική ιδεολογία των χρόνων εκείνων.

Ήταν αξιαγάπητη φιγούρα της οικογένειας των ανθρώπων του πολιτισμού.

Την τίμησαν με το βραβείο του Λαϊκού Καλλιτέχνη της ΕΣΣΔ το 1981 αλλά και η Air Astana έδωσε το όνομά της σε αεροσκάφος τιμώντας την.

Μετά τον φυσικό θάνατο της η Gaziza Zhubanova συνεχίζει να ζει σε όλο της το Καζακστάν: στην κεντρική οδό που φέρει το όνομά της, στην Περιφερειακή Φιλαρμονική Ορχήστρα Gaziza Zhubanova στο Aktobe και στο Κρατικό Κουαρτέτο Εγχόρδων Gaziza Zhubanova, που ηχογράφησε τα δύο συναρπαστικά κουαρτέτα εγχόρδων της (1952 και 1990) ενώ κυκλοφόρησαν έργα της, χρόνια πριν, στο άλμπουμ Kazakh Classical Music. Ήταν η μόνη ηχογράφηση που κυκλοφορούσε σε δυτικά κράτη.

Για την 95η επέτειο από τη γέννησή της, πολλές συναυλίες πέρυσι τίμησαν στο Καζακστάν την σπουδαία αυτή γυναίκα της μουσικής.