Η εις`Αδου Κάθοδος και η Ανάστασις Κυρίου

Κορυφές του πνευματικού χώρου μιλούν με σεβασμό και εκλεπτυσμένη γνώση για το Θείο Δράμα, αναφέρονται στις μυητικές λειτουργίες που προϋπήρξαν του χριστιανισμού, αποτολμούν επιστροφή στον μεγάλο πνευματικό πρόγονο της ανθρωπότητας, τον Σαμάνα, στρέφονται προς τον Ορφέα, ο οποίος κατέβηκε στον Αδη για να αναζητήσει τη χαμένη ψυχή. Και όπως λέει ο Χρήστος Μαλεβίτσης, και ο Οδυσσέας κατέβηκε στον Αδη για να πάρει οδηγίες από τον Σαμάνα Τειρεσία. Διόλου τυχαίες αυτές οι διαδρομές

Σχετίζονται με την συνειδητοποίηση του ανθρώπου απέναντι στο θείο, τη σημασία του, τη διαχρονικότητα του, που για μας τους Χριστιανούς έλαβε τη μορφή του Χριστού, ο οποίος έχει αναλάβει την ευθύνη της καθόδου στα χθόνια βασίλεια του Αδη (δηλαδή της ύπαρξης του ανθρώπου) και να τα καταργήσει. Αυτά γράφουν οι Γραφές, κι αυτό είναι το πνεύμα των Ημερών. Το να αφεθούμε λίγο, το να αναζητήσουμε με θεολογικό και απεικονιστικό στην εικόνα τρόπο τη σημασία της ύπαρξης, δεν είναι δυσβάστακτο φορτίο. Ας το δούμε ως ανάπαυλα στις διαδρομές της παρούσης επιβιωτικής αγωνίας. Ανάπαυλα με φόντο τη θρησκευτικότητα! 

    Φώτης Κόντογλου Η Εις Άδου Κάθοδος (Παρεκ. οικογ. Ζαΐμη, Ρίο Πατρών 1952)

Ο Χριστός έκανε πολλά για να απαλλάξει τη γυναίκα από τη διαρκή καταδίκη της. Ανατρέχοντας σε κεφάλαια των Ευαγγελίων θα βρούμε νύξεις και έμμεσες αναφορές για την ανάγκη αλλαγής της μονοδιάστατης κοινωνίας της εποχής. Η κορύφωση της αξιοσύνης της γυναίκας – εκτός από τη μάνα Παναγιά – θα μπορούσε να συνοψιστεί με το ότι η πρώτη αναγγελία της Αναστάσεως γίνεται σε γυναίκα. Η Μαγδαληνή, η «αλλη Μαρία», η Μαρία του Ιακώβου, η Σαλώμη….Οι γυναίκες ουσιαστικά ανήγγειλαν την Ανάσταση στον Κόσμο. Είναι η θηλυκή ψυχή αυτή που αντιλαμβάνεται άμεσα το γεγονός, ενώ η αρσενική έμμεσα, δια των «γραμμών».

Γι αυτό μου έκανε εντύπωση, όταν χρειάστηκε να στραφώ λίγο προς την Αγιογραφία της Ανάστασης. Την επίκαιρη, αν και σταθερής αξίας, Αγιογραφία. Ναι, αναρωτιέμαι ακόμη και τώρα, βλέποντας τις διαφορετικές εκδοχές της υπέροχης εικόνας «Η εις Αδου Κάθοδος» , βυζαντινή απεικόνιση της νίκης του Χριστού επί του Αδη.

      Κ. Παρθένης Η Ανάστασις (1917) Ελαιογραφία σε μουσαμά, Εθν. Πινακοθήκη

Σπ. Βασιλείου Εις Άδου Κάθοδος (Αγ. Διονύσιος Αρεοπαγίτης, 1936-1939)

Στην εκκλησία του Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, στην Αθήνα, ο ζωγράφος Σπύρος Βασιλείου αναπαριστά το 1930 την «εις Αδου Κάθοδο» μέσα από πανσπερμία ρόδινου χρώματος.

Ο Χριστός ανασταίνει τον Αδάμ με το ένα χέρι, με το άλλο κρατάει το Σταυρό και σηκώνει την Εύα, η οποία δεν βρίσκεται δίπλα στον Αδάμ, αλλά στη συνήθη στάση της Δέησης, με καλυμμένα μάλιστα τα χέρια, όπως λέει η Μαρία Καραβία σε παλιό κείμενό της.

Στην τοιχογραφία του Πρωτάτου στις Καρυές του Αγίου Ορους, ο Χριστός του κυρ Μανουήλ Πανσέληνου σηκώνει τον Αδάμ, ενώ κρατά το σταυρό του μαρτυρίου του, σύμβολο της υπέρτατης θυσίας. Έχει σηκώσει πρώτα την Εύα, η οποία δέεται προς Αυτόν να την λυτρώσει. Αντίθετα σε άλλη εκδοχή της «Εις Αδου Κάθοδο», ο Χριστός εγείρει με το δεξί του χέρι τον Αδαμ – σύμβολο του ανθρώπινου γένους – ενώ η Εύα ακολουθεί, όπως και δίκαιος Αβελ, ενώ ο Φώτης Κόντογλου παρουσιάζει το Χριστό να τραβάει ταυτοχρόνως τους δύο πρωτόπλαστους από τις σαρκοφάγους…..

              Θεόφιλος: Η Ανάσταση του Χριστού Εκκλησία Μακρυνίτσας

Ισως κάποιοι αγιογράφοι δεν αισθάνονταν άνετα να ανεβάσουν την Εύα στο ίδιο επίπεδο με τον Αδάμ, γι αυτό και επέλεξαν το συμβολισμό του θεϊκού χεριού μόνον προς τον Αδάμ. Είναι αυτό που πολλές φορές συζητάμε: ότι στην πορεία οι μαθητές του Χριστού και το κατεστημένο της Εκκλησίας απομόνωσαν, διαστρέβλωσαν ή και παρερμήνευσαν σκέψεις του Θεανθρώπου.

Η Ανάσταση και τα Πάθη του Χριστού, η μεγαλύτερη γιορτή στην Ελλάδα που συνδέθηκε και με την αναγέννηση του έθνους δεν απεικονίζεται εύκολα από Ελληνες ζωγράφους. Εξαίρεση ίσως αποτελεί «Η Ανάσταση» του Κωσταντίνου Παρθένη, ελαιογραφία σε μουσαμά, (1917-Εθνική Πινακοθήκη) είναι αποκαλυπτική της ικανότητας του Παρθένη να αποδίδει στους πίνακές του το αιθέριο και το πνευματικό. Το Σώμα του Χριστού είναι τυλιγμένο στο σάβανο, ένας συνδυασμός θερμών και ψυχρών χρωμάτων που ανταποκρίνονται στα χρώματα του υπόλοιπου χώρου. Με λίγα λόγια έχει τη σφραγίδα του αττικού φωτός, όπως μας πληροφορεί ο θεολόγος Παν. Ανδριόπουλος. Αλλά να μην ξεχάσουμε το λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο. Στην εκκλησία της Μακρυνίτσας θα δούμε την Θεοφίλεια Ανάσταση του Χριστού, απέριττη εικόνα, με τον Χριστό μετέωρο πάνω από τον τάφο, να ανεβαίνει προς τους Ουρανούς. Η γυνή; Α, ναι, παρούσα στην άκρη της εικόνας, με τη μορφή των μυροφόρων,γυναίκες έτοιμες να αλείψουν με μύρο τον νεκρό Ιησού.

Θα ήταν προκλητική παράλειψη να μην συμπεριλάβω σ’ αυτή τη γρήγορη και προφανώς επιφανειακή απεικόνιση, τη δουλειά του Ολλανδού ζωγράφου Ρέμπραντ. Σταύρωση, Ταφή, Ανάσταση. Το τρίπτυχο της συμμετοχής του ζωγράφου στο Θείο Δράμα και στην Αναγέννηση του κόσμου. Στην Πινακοθήκη του Μονάχου φυλάσσεται η ρεμπραντική Ανάσταση.Κι είναι η έκρηξη του φωτός το σημαντικό στοιχείο της δουλειάς. Εκρηξη που ξεχύνεται προς τα κάτω, φωτίζοντας τη μορφή του αναστημένου Χριστού, ενώ ταυτόχρονα κτυπά με βίαιες λάμψεις το σύμπλεγμα των στρατιωτών, αφήνοντας έκπληκτες τις Μαρίες.

Προ ημερών συνάντησα μια νέα γυναίκα ζωγράφο, την Τίνα Μάσχα. Μου μίλησε για τις δικές της αγιογραφίες. Για τη «συναλλαγή» της με τους ανθρώπους που έρχονται και της ζητούν να τους ζωγραφίσει εικόνες αγαπημένων Αγίων. Τον ενθουσιασμό τους και την κρυμμένη, πλην κοσμική εσωτερικότητά τους.Για το πώς επιλέγει να αγιογραφεί μικρές εκκλησίες που πολλές φορές βρίσκονται στην αυλή ή στον κήπο ενός σπιτιού, καταφύγιο της στιγμής για τη σπουδαία ανακούφιση που προσφέρει η επαφή με το Θείο. Κι έμεινα να παρακολουθώ τις κινήσεις των χεριών μιας νέας ζωγράφου, αλλά και το σεβασμό με τον οποίον χειριζόταν το λόγο. Δείγμα θρησκευτικότητας; Πίστης ίσως ; Τί σημασία έχει; Πάσχα μπροστά μας και ο Χριστός θα αναληφθεί στους Ουρανούς. «Το Πέρασμα» θα είναι πια στη δική μας δικαιοδοσία.