Η απογραφή του 1889. Απειλή λιθοβολισμού απογραφέων. -Τρικούπη δεν θα σου περάσει! -Όχι άλλη φορολογία!
Γράφει η δημοσιογράφος – ερευνήτρια Χριστίνα Φίλιππα
Φαίνεται ότι η «απογραφή» ανέκαθεν αντιμετωπίστηκε με καχυποψία από τον ελληνικό λαό, που θεωρούσε ότι πίσω από την επίσημη κρατική διαδικασία κρυβόταν ένας απώτερος, πονηρός σκοπός που απειλούσε την ιδιωτικότητα και την οικογενειακή γαλήνη του.
Ας πάρουμε τα πράγματα λίγο από την αρχή σταχυολογώντας ορισμένα στοιχεία από συστάσεώς δημογραφίας της χώρας μας.
- Η πρώτη ουσιαστικά καταμέτρηση πληθυσμού στην Ελλάδα έγινε το 1828 επί Καποδίστρια κατά την οποία έγινε και υπολογισμός του πληθυσμού της χώρας κατά το 1821. Στην απογραφή του 1828 έγινε και καταγραφή του θρησκεύματος για να ξεχωριστεί ο χριστιανικός από το οθωμανικό πληθυσμό. Δεν δημοσιεύθηκε ποτέ και έτσι δεν έχουμε πολλά στοιχεία.
- Η απογραφή του 1839 είναι η πρώτη που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
- Οι απογραφές ελάμβαναν χώρα σε ακανόνιστα χρονικά διαστήματα και διαρκούσαν πολλές μέρες. Για παράδειγμα, η απογραφή του 1861 διήρκεσε 60 μέρες. Από το 1951 καθιερώθηκε η διεξαγωγή τους κάθε 10 χρόνια.
- Μέχρι το 1856 οι απογραφές περιορίζονταν στην εξακρίβωση αριθμού κατοίκων (ανά δήμο και νομό) και της ηλικίας τους (για στρατολογικούς λόγους).
Η απογραφή του 1889 ήταν η δέκατη όγδοη απογραφή του ελληνικού κράτους και διεξήχθη 15-16 Απριλίου 1889.
Είχε όμως μερικές πρωτιές.
Θεωρείται η πρώτη επίσημη απογραφή που διεξήχθη σε μία μέρα και η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκαν ειδικά οικογενειακά απογραφικά δελτία, σύμφωνα με τους όρους των Διεθνών Στατιστικών Συνεδρίων Βρυξελλών (1853), Παρισιού (1855) και Βιέννης (1857), οπότε καταργήθηκαν τα βιβλία απογραφέων που χρησιμοποιούντο έως το 1879.
Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα και την βιβλιογραφία, η πληρέστερη κάλυψη έγινε στις απογραφές του 1920 και 1928, ενώ η επεξεργασία των στοιχείων της απογραφής του 1889, αλλά και του 1896 και του 1940, δεν ολοκληρώθηκε, οπότε τα στοιχεία είναι πολύ φτωχά.
Σύμφωνα με την απογραφή του 1889, ο συνολικός πληθυσμός ήταν 2.187.208, ενώ παρουσιάστηκε αύξηση σε σχέση με την προηγούμενη απογραφή του 1879 λόγω της προσάρτησης Θεσσαλίας και Άρτας.
Παραθέτουμε μερικές αντιδράσεις πολιτών από την πρώτη επίσημη απογραφή του 1889, οι οποίες μπορεί να φαίνονται φαιδρές, σε πρώτη ανάγνωση. Κάποιες έχουν μία τραγικότητα γιατί εκφράζουν φόβο και δυσπιστία προς τους κυβερνώντες που μπορεί να έχουν τις ρίζες τους στις πρόσφατες μνήμες από την εποχή της Οθωμανικής κυριαρχίας με τους φορολογικούς μηχανισμούς είσπραξης που στηριζόταν στην καταγραφή του πληθυσμού και της παραγωγικής δυνατότητας της περιοχής.
Δεν είναι τυχαίο που φοβούνται να δηλώσουν αριθμό μελών της οικογένειάς τους στην Βλατερού της Πάτρας και φωνάζουν «Τρικούπη δεν θα μας βάλεις «κεφαλιάτικο φόρο» ή απειλούν με λιθοβολισμό τους απογραφείς….
Πώς να εξηγηθεί αλλιώς αυτή η αναστάτωση, και οι αντιδράσεις εκνευρισμού και απόγνωσης που προκάλεσε η απογραφή στο ..πέρασμά της;
