Ρομπέρτο Μπολάνιο: “2666”.’Ενα εργαλείο πένθους και μελαγχολίας
‘Εγραφε από παιδί, αλλά με τη δόξα συναντήθηκε μετά θάνατον. ‘Ετσι συμβαίνει πάντα με τους μεγάλους συγγραφείς, τους ποιητές, τους ζωγράφους ή τους μουσικούς. Η παρούσα ζωή τους στριμώχνει, τους απορρίπτει, τους ανταγωνίζεται και μόνον όταν παραχωρεί τη θέση της στον θάνατο, μαγεύεται από τη γοητεία του νεκρού.
Σ’ αυτήν την κατηγορία ανήκει ο Χιλιανός συγγραφέας Ρομπέρτο Μπολάνιο. Ο Μπολάνιο μετανάστευσε νωρίς στο Μεξικό για να επιστρέψει στη Χιλή του 1973, στηρίζοντας τον Αλιέντε. Το πραξικόπημα τον οδήγησε ξανά στο Μεξικό και από κει στην Ισπανία, όπου πέθανε μόλις 50 ετών (2003) σε νοσοκομείο της Βαρκελώνης. Ηταν ένας μελαγχολικός και αφαιρετικός άνθρωπος. Αγαπούσε τον Ελβις, τον κάπτεν Νίμο, τον Χουντίνι, έπαιρνε το πρωινό του με κρουασάν και εφημερίδες και διάβαζε Θερβάντες, Τζον Κένεντι, Μπρετόν, Πασκάλ.
Ο Ρομπέρτο Μπολάνιο είναι ο συγγραφέας του βιβλίου «2666», για το οποίο, όπως είπε μέλος της κριτικής επιτροπής στη μεταθανάτια βράβευσή του, θα μιλάνε για χρόνια συγγραφείς, πανεπιστημιακοί και αναγνώστες. Καλώς ορίσατε στον μυστηριώδη κόσμο του Ρομπέρτο Μπολάνιο. «2666»! Σελίδες 1.016! Μη φανταστείτε κάποιο ρομάντσο. Μάλλον κρατάτε στα χέρια σας το ευαγγέλιο των καιρών μας, ένα εργαλείο πένθους και μελαγχολίας. Γράφοντας σε ύφος μπαρόκ, με σύμμαχό του τον αινιγματικό του κόσμο, ο συγγραφέας παραδίδει στους αναγνώστες του ένα στρατό νικητών, που υποχωρεί από το πεδίο μάχης έχοντας πυρπολήσει πίσω του τεράστιες εκτάσεις γης. Για να αγαπηθεί το βιβλίο θα πρέπει ο αναγνώστης να ‘χει μια κάποια αίσθηση της σκόνης της ερήμου, της γλυκύτητας της νύχτας, ίσως και των θλιμμένων γυναικών. Αλλιώς δεν έχει νόημα να διαβαστεί. Θα δίνει πάντα την αίσθηση του ανεκπλήρωτου. Στην πραγματικότητα, σημειώνει η γαλλική «Φιγκαρό», το βιβλίο «2666» είναι ένα λυρικό ποίημα πάνω στο κακό κι ένα οπερετικό έργο πάνω στη σκοτεινή γοητεία του θανάτου.Και πάλι καλώς ορίσατε στον ανεξήγητο κόσμο του Μπολάνιο.
Λέγεται: το «2666» είναι η επική νουβέλα που δεν έγραψε ποτέ ο Μπόρχες. Υπερβολή; Το ίδιο ακούγεται και για τον Τζόναθαν Φράνζεν – ο Τολστόι της εποχής μας, γράφει το ΤΙΜΕ. Στο βιβλίο του Μπολάνιο, πληθωρικό από πολλές απόψεις, οι χαρακτήρες πότε εισβάλλουν στις ιστορίες και πότε εξέρχονται. Απουσιάζει ο κυρίαρχος πρωταγωνιστής, πολλές από τις ιστορίες δεν ερμηνεύονται, πορεύονται σαν σε μυσταγωγία. Ο Ντέιβιντ Σέξτον γράφει στην «Ιβνινγκ Στάνταρ» ότι το μεγαλύτερο κομμάτι του βιβλίου περιστρέφεται γύρω από το ανεξέλεγκτο κακό, την κοινωνική διάλυση και τη με πολλά ερωτηματικά αξία της ίδιας της λογοτεχνίας. Στο τέλος, όμως, μένει μετέωρη η αναζήτηση της αγάπης και του νοήματος της ζωής. Πάντα και για πάντα το υπαρξιακό πρόβλημα του ατόμου. Θα το απορρίψει κανείς; Θα το προσπεράσει κανείς; Μάλλον όχι.
Η γενικότερη προσέγγιση του Μπολάνιο φαίνεται ότι βρίσκει ρίζες στην άποψη του Γκαίτε για την παγκόσμια λογοτεχνία. Με τη διαφορά ότι ο Γκαίτε συνέλαβε την παγκόσμια λογοτεχνία ως τρόπο σκέψης για όλα τα βιβλία, ενώ ο Μπολάνιο φόρτωσε τα πάντα σε μία και μοναδική νουβέλα, τον συναρπαστικό λογοτεχνικό λαβύρινθο «2666», με την πλούσια, αλλά πολλές φορές πρόστυχη γλώσσα. Κάποιες φορές θυμίζει James Ellroy, τον Αμερικανό συγγραφέα που καταπιάνεται με το έγκλημα και την επιστημονική φαντασία. Είναι αποφασιστικός και χυδαίος. Κάποιες άλλες στιγμές αναδίδει μυρωδιές από τους χαρακτήρες του Βρετανού συγγραφέα L. Durrel.
Προφανώς το «2666» έχει διαφορετικές λογοτεχνικές επιρροές: Από την ευρωπαϊκή avant-garde ώς την κριτική θεωρία του pulp fiction. Ολες συγκλίνουν στη Σάντα Τερέζα -πρωταγωνίστρια πόλη- λες και κινούνται προς την τελική αποκάλυψη. Αλλά το «2666» τελειώνει απότομα – ένα είδος ανοιχτού τέλους, όπου ο αναγνώστης μπορεί να προσθέσει, να αφαιρέσει ή να αφήσει τα πάντα πίσω του. Το αν ο ίδιος πέτυχε αυτό που ήθελε, είναι δύσκολο να απαντηθεί. Ενδεχομένως σ’ αυτό παίζει ρόλο ο τρόπος που διαβάζουμε και προσεγγίζουμε τη λογοτεχνία. Ετσι κι αλλιώς, ο Μπολάνιο αφήνει σε μας να καλύψουμε τα κενά ή να προχωρήσουμε σε συνειρμούς Ούτως ή άλλως, όπως σημειώνουν οι «Νιου Γιορκ Τάιμς», η λογοτεχνία για τον Μπολάνιο μπορεί να αποκαλύψει τη νοσηρότητα του κόσμου και να βρει λέξεις για το κακό. (Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αγρα, μετάφραση Κρίτων Ηλιόπουλος.)
ΡΙΤΣΑ ΜΑΣΟΥΡΑ
