Αναμφίβολα η πανδημία έχει επιδράσει καταλυτικά. Ομως, η δυσαρέσκεια από την πρόσφατη αυτή περιπέτεια είναι απλώς η επιφάνεια πάνω από μια ενδότερη κοινωνική κόπωση, η οποία προέρχεται από διαδοχικές πολιτικές διαψεύσεις. Ως παρατάξεις και ως ιδεολογίες, η παραδοσιακή Δεξιά και η πολλαπλή Αριστερά έχουν φθαρεί.
Η πολιτική ανάδειξη και η επακόλουθη εκλογή του Εμανουέλ Μακρόν αναστάτωσε τα παραδοσιακά κόμματα, σοσιαλιστικό και Républicain, τα οποία έχασαν βασικά τους στελέχη. Σήμερα, ακόμη και η συζήτηση γύρω από τον νεοφιλελευθερισμό έχει οδηγηθεί σε ένα χαλαρό consensus: το κράτος παραμένει απαραίτητο, απλώς πρέπει να εκσυγχρονιστεί στο πλαίσιο του ψηφιακού μετασχηματισμού.
Ο Μακρόν είλκυσε στελέχη από τη Δεξιά και την Αριστερά, καθώς και υποψηφίους βουλευτές εκτός κομμάτων, ακόμη και εκτός πολιτικής. Με αυτό το ανορθόδοξο στελεχικό δυναμικό προσπάθησε να καλύψει πανταχόθεν θεματικές: οικονομία, οικολογία, ταυτότητα, μεταναστευτικό, Ευρώπη. Η απουσία, όμως, ενός υποστηρικτικού κομματικού μηχανισμού εμπόδισε τον πρόεδρο να διεισδύσει στην ευρύτερη κοινωνία. Οι πολιτικές του επιλογές, εσωτερικά και εξωτερικά, παρέμειναν απόμακρες ή θεωρήθηκαν ελιτίστικες ή χάθηκαν στην ιεραρχικά αποκεντρωμένη διοίκηση. Παρά τις εξαιρετικές του ικανότητες, δεν κατάφερε να διαπεράσει την αδιαφορία, ούτε να αποδομήσει την εικόνα του ως πολιτικά εμφυτευμένης ελίτ.
Απέναντί του δεν βρήκε δομημένη αντίσταση. Τόσο οι σοσιαλιστές όσο και οι δεξιοί, έξω από τετριμμένες αντιρρήσεις, δεν αντέτειναν πειστικό πολιτικό λόγο. Ούτε οι συνήθεις συνδικαλιστικές απεργίες άλλαξαν το κλίμα. Χρειάστηκε, ωστόσο, να αναχαιτιστούν πρωτόγνωρες «λαϊκές» αντιδράσεις: βία, επιθετικότητα, καταστροφές, βεβηλώσεις, προσβολές, αποδοκιμασίες. Τα «Κίτρινα Γιλέκα», χωρίς σαφείς διεκδικήσεις, αναστάτωναν τη γαλλική πρωτεύουσα επί μήνες. Οι τρομακτικές σκηνές εξέφραζαν περισσότερο απόγνωση, αδιέξοδα, κοινωνική υποβάθμιση και ψυχικό κενό, παρά συγκεκριμένα αιτήματα. Παρά τις προσπάθειες να ενταχθούν σε πολιτικούς σχηματισμούς, τα «Κίτρινα Γιλέκα» ούτε εμβάθυναν ούτε επεκτάθηκαν. Ετερογενείς και χωρίς ιδεολογικό υπόβαθρο, οι ποικίλες πράξεις βίας άφησαν εντυπώσεις, φόβο και τραύματα, αλλά έσβησαν σταδιακά, χωρίς να αφήσουν πολιτικό αποτύπωμα.
Στην αντιπολιτευτική αυτή αμηχανία, το κόμμα της Μαρίν Λεπέν αρχικά κέρδισε έδαφος. Κράτησε το αντιμεταναστευτικό του πνεύμα, αλλά άμβλυνε τα αντισυστημικά χαρακτηριστικά του. Ο χώρος, ωστόσο, καλύφθηκε από την «αντισυστημική» υποψηφιότητα του δημοσιογράφου Ερικ Ζεμούρ, ο οποίος αποκατέστησε τον ακροδεξιό λαϊκιστικό πολιτικό λόγο και έσπρωξε όλο το πολιτικό σκηνικό στα άκρα. Ετσι, η Βαλερί Πεκρές, υποψήφια της κλασικής Δεξιάς, δυσκολεύεται να βρει αφήγημα που να αφίσταται από την πολιτική του Μακρόν – άρα, αναγκαστικά ολισθαίνει προς την Ακροδεξιά. Από την εναπομείνασα Αριστερά, μόνον ο Ζαν-Λικ Μελανσόν αρθρώνει πολιτικό λόγο, αλλά παλαιό. Υπενθυμίζεται πως στην προεδρική εκλογή, ιδίως στον πρώτο γύρο, οι Γάλλοι επιλέγουν πρόσωπο, και όχι κόμμα.
Χωρίς πρόταση και χωρίς ορατό κίνδυνο, το πολιτικό σύστημα παραπαίει. Η κληρονομική ευημερία, η αργόρρυθμη φθορά, η συν-πλην ασφαλής καθημερινότητα αποκοιμίζουν και αφήνουν έδαφος στα «άνθη του κακού». Οι υποψήφιοι, κατά πλειονότητα, συναγωνίζονται στην υπερ-δεξιά συνθηματολογία. Ταυτοχρόνως, η υποκριτική «πολιτική ορθότητα» και οι συνεπαγόμενες υπερβολές ενδυναμώνουν τον άκριτο φανατισμό, όπως συνέβη στις ΗΠΑ.
Η γαλλική πολιτική σκηνή αποκαλύπτει, ίσως, ένα γενικό φαινόμενο. Το παγκόσμιο σύστημα είναι σε εκκρεμότητα. Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου απάλλαξε τη Δύση από έναν ιδεολογικό και στρατιωτικό εχθρό· όμως, οι δυτικές δημοκρατίες έχασαν σταδιακά τον προσανατολισμό τους. Οι ιδεολογικές εφεδρείες έχουν εξαντληθεί. Η παρακμιακή πορεία θα συνεχίζεται, όσο δεν υπάρχει μια κινητήρια ώθηση, μια συνειδητοποίηση απειλής, ικανή να προσδώσει νέο δυναμισμό στην πολιτική ζωή. Ισως οι αναμενόμενοι κίνδυνοι, οι καβαφικοί βάρβαροι, «είναι μια κάποια λύσις».
* Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris 1), μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή