Το «σπίτι» του Καβάφη άνοιξε στην Πλάκα
«Απ’ όσα έκαμα κι απ’ όσα είπα / να μη ζητήσουνε να βρουν ποιος ήμουν», ξεκινούσε ένα «κρυμμένο» ποίημά του από το 1904. Υπήρξε, όμως, και παραμένει τόση και τέτοια η ακτινοβολία και η δύναμη της ποίησής του ώστε το ενδιαφέρον για την προσωπικότητα, τον βίο και το έργο του αναζωπυρώνεται διαρκώς σε παγκόσμιο επίπεδο· το φετινό Έτος Καβάφη, με αφορμή τα 160 χρόνια από τη γέννησή του, επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές.
Η παρουσίαση του νέου κτιρίου όπου θα στεγάζεται στο εξής το Αρχείο Καβάφη –ένα αρχείο που ο Μανόλης Σαββίδης, γιος του καθηγητή Γ.Π. Σαββίδη, ο οποίος υπήρξε ο τελευταίος στη σειρά των κατόχων του αρχείου του ποιητή μετά τον θάνατό του, παρέδωσε το 2012 στο Ίδρυμα Ωνάση–, ένα θαυμάσια ανακαινισμένο διώροφο νεοκλασικό στην οδό Φρυνίχου 16 στην Πλάκα, έρχεται σε μια ιδανική χρονική συγκυρία και αναμένεται να αποτελέσει πόλο έλξης και σημείο αναφοράς όχι μόνο για λάτρεις της ποίησής του αλλά και για μελετητές, σπουδαστές, εκπαιδευτικούς και ταξιδιώτες.
«Ο στόχος δεν είναι να γίνει ένα μουσείο Καβάφη αλλά ο επισκέπτης να πάρει μια εικόνα του πνευματικού και υλικού βίου του ποιητή, όσο βέβαια αυτό είναι εφικτό, και χωρίς ψεύτικους εντυπωσιασμούς. Η αρχιτεκτονική μελέτη της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη (Flux Οffice) νομίζω πως υπηρετεί τέλεια αυτό τον σκοπό», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου, πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, ο οποίος «έκλεισε» τη δημοσιογραφική ξενάγηση που επιμελήθηκαν η Εύα Μανιδάκη, ο Θανάσης Δεμίρης και η Μαριάννα Χριστοφή, συντονίστρια Επικοινωνίας και Δράσεων του Αρχείου καθώς επίσης του έργου σχεδιασμού και ψηφιακής υλοποίησής του (η ψηφιοποίηση, η ταξινόμηση και η πλήρης ταξινόμηση ολοκληρώθηκαν το 2019 και η ψηφιακή συλλογή είναι καθολικά προσβάσιμη στο cavafy.onassis.org).
Ακόμα και οι φωτισμοί, μαθαίνω, και τα χρώματα και τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν άντλησαν έμπνευση από την ποίησή του!
Εξάλλου, ο ίδιος ο Καβάφης είχε δημιουργήσει ένα αρχείο το οποίο διατηρούσε συστηματικά ήδη απ’ όταν ζούσε.
Στον χώρο των προσωπικών αντικειμένων του ποιητή, που είναι και ο πρώτος στον οποίο εισέρχεται ο επισκέπτης, υπάρχουν επίσης η πρώτη έκδοση ποιημάτων του, η οποία έγινε μετά θάνατον, το 1935, από το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν σε φιλολογική επιμέλεια Ρίκας Σεγκοπούλου και εικονογράφηση Τάκη Καλμούχου, προσωπογραφίες δικές του και πορτρέτα συγγενικών του προσώπων.
Ο δεύτερος χώρος του κτιρίου είναι αφιερωμένος στην Αθήνα του Καβάφη και στην ιδιαίτερη, «περίπλοκη και κάπως αμφιλεγόμενη» σχέση που είχε με την πόλη μας, την οποία επισκέφθηκε τέσσερις φορές, καθώς είχε και συγγενείς εδώ, με πρώτο τον αδελφό του Αλέξανδρο· στην Αλεξάνδρεια έμελλε να αφήσει την τελευταία του πνοή στις 29/4/1933 όταν έχασε τη μάχη με τον καρκίνο.
Μέσα από τα εκθέματα, που είναι κυρίως επιστολές (από τους Άγγελο Σικελιανό, Δημήτρη Μητρόπουλο, Τέλλο Άγρα, Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, Μιλτιάδη Μαλακάση αλλά και μια δική του προς τον Αντώνη Μπενάκη, συν ένα ιδιόχειρο σημείωμα απ’ όταν η μοιραία αρρώστια τού στέρησε την ομιλία), σελίδες περιοδικών, αποκόμματα εφημερίδων, ποιητικές και λογοτεχνικές εκδόσεις με χειρόγραφες αφιερώσεις στον ποιητή (από τους Σικελιανό, Καρυωτάκη, Θεοτοκά, Γαλάτεια Καζαντζάκη), σελίδες ημερολογίων, προγράμματα και εισιτήρια θεάτρου, τιμολόγια ξενοδοχείων συν ένα σκίτσο στο περιοδικό «Φιλική Εταιρία» που σατιρίζει την «αποθέωση» του ποιητή στην Αθήνα θίγεται και η αμφιλεγόμενη σχέση του με το τότε λογοτεχνικό κατεστημένο που του εναντιώθηκε αφενός, τον εξύμνησε αφετέρου.
Η ιδιόμορφη ποιητική του γλώσσα ξένιζε τους δημοτικιστές όσο και τους καθαρευουσιάνους, ο Κωστής Παλαμάς δεν τον είχε σε υπόληψη, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος πάλι ήταν εκείνος που τον σύστησε στο αθηναϊκό κοινό.
Ο τρίτος και τελευταίος χώρος είναι το Αναγνωστήριο, το οποίο περιβάλλεται από πορτρέτα του ποιητή (έργα των Νίκου Εγγονόπουλου, David Levine, Γιώργου Ιωάννου, Άριας Κομανού, Σωτήρη Σόρογκα, Γιάννη Κυριακίδη) και ζωγραφικά έργα Αιγυπτιωτών ζωγράφων που μεταφέρουν νοητά τον επισκέπτη στην Αλεξάνδρεια των αρχών του 20ού αιώνα, ευγενική παραχώρηση του Αντώνη Σ. Παπαδημητρίου από την ιδιωτική του συλλογή.
Στο ίδιο πνεύμα θα είναι ο μικρός κήπος στον οποίο σύντομα θα «βλέπει» το Αναγνωστήριο. Η ομοερωτική διάσταση της καβαφικής ποίησης, που αποτελούσε «αγκάθι» σε καιρούς αλλοτινούς, καμιά φορά και πιο πρόσφατους, δεν δηλώνεται μεν κάπου ευκρινώς, είναι όμως οιονεί παρούσα – ο Αλέκος Σεγκόπουλος, στον οποίο κληροδότησε το αρχείο του λέγεται ότι υπήρξε ο τελευταίος εραστής του Καβάφη, κατά μία άλλη εκδοχή ήταν θετός γιος του αδελφού του.
Καλλιτεχνικές δράσεις που τιμούν τη ζωή και το έργο του Μεγάλου Αλεξανδρινού πλαισιώνουν τα εγκαίνια του νέου χώρου. Από τις 20/11, σε παγκόσμια ψηφιακή πρεμιέρα, και για έναν χρόνο θα είναι διαθέσιμη στο onassis.org και στο YouTube Channel του Ιδρύματος Ωνάση η μουσική βραδιά «Waiting for the Barbarians» που πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο στον ναό του Αγίου Θωμά στην 5η Λεωφόρο του Μανχάταν με έργα της Laurie Anderson, της Helga Davis και του Πέτρου Κλαμπάνη, και του Nico Muhly σε ενορχήστρωση Nathan Thatcher, του Δημήτρη Παπαδημητρίου, της Paola Prestini και του Rufus Wainwright σε ενορχήστρωση Missy Mazzoli.
Μεταξύ 22 και 26/11 παρουσιάζεται στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη η θεατρική περφόρμανς «Constantinopoliad» που γνώρισε αποθεωτική υποδοχή στην πρεμιέρα που έκανε τον Απρίλιο στο καβαφικό φεστιβάλ «Archive of Desire» στη Νέα Υόρκη, σε ανάθεση και παραγωγή του Ιδρύματος Ωνάση. Πρόκειται για ένα έργο εμπνευσμένο από τις κενές και σκισμένες σελίδες του «Constantinopoliad, an epic», ενός ημερολογίου που άρχισε να κρατά ο νεαρός Καβάφης, όταν χρειάστηκε να φύγει εσπευσμένα από την Αλεξάνδρεια με τη οικογένειά του, από χαμένα και αγνοούμενα μέσα στον χρόνο αρχεία, καθώς και από διάφορα ιστορικά αλλά και ερωτικά «φαντάσματα» («επέστρεφε, αγαπημένη αίσθησις…») τα οποία επισκέπτονται τον ώριμο, πλέον, Καβάφη στα γραπτά του.
Μία ακόμη ενδιαφέρουσα πληροφορία είναι ότι του χρόνου την άνοιξη αναμένεται ξανανοίξει τις πόρτες της στο κοινό η αποκατεστημένη από το Ίδρυμα Ωνάση (σε αρχιτεκτονική μελέτη του Flux-Οffice) οικία του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, τα εγκαίνια της οποίας ήταν να γίνουν τον μήνα αυτό, αλλά αναβλήθηκαν λόγω της τεταμένης κατάστασης στη Μέση Ανατολή. Μια οικία που ιστορικά και αρχιτεκτονικά έχει αρκετά «κοινά» με το κτίριο της οδού Φρυνίχου που πλέον στεγάζει το Αρχείο Καβάφη, συνδιαλέγεται δηλαδή τρόπον τινά μαζί του και θα αποτελέσει ένα ακόμα «παράθυρο» στον κόσμο του.
